سردابه تاریخی گاوکش یکی از سردابه های باقی مانده از روزگار استیلای مغولان بر ایران است . در این روزگار نوعی خاص از تدفین که به تدفین سردابه ای موسوم است در ایران رایج شده و در گوشه و کنار این سرزمین شاهد ساخته شدن چنین سردابه هایی بودیم.
ایجاد و استفاده از سردابه جهت دفن اموات در بخش سر ولایت نیشابور از گذشته های دور رواج داشته است ، به طوری که در اکثر روستاهای سرولایت چنین سردابه هایی را مشاهده می کنیم که تا این اواخر مورد استفاده قرار داشته اند .
گفتنی است در برخی از مناطق ایران سنت تدفین سردابه ای برای قرن ها تداوم یافته و در این سردابه تا حدود چند دهه قبل هم اجساد مردگان را دفن می کرده اند . سقف سردابه توسط عده ای حفار غیر مجاز سواخ شده و راهی به داخل اتاق سردابه باز شده بود که از همین طریق امکان ورود به داخل سردابه میسر شد.
این سردابه از یک راهرو به طول 3/3 متر و عرض 75 سانتی متر با پوشش سقف جناقی و یک اتاق باسقف ضربی به ابعاد 50 / 2 × 80 / 2 متر تشکیل شده است . ارتفاع راهرو سردابه از کف تا میابه سقف حدود 135 سانتی متر تا 160 سانتی متر متغیر می باشد . ارتفاع اتاق سردابه نیز از کف تا میانه سقف حدود 180 سانتی متر است .
مصالح به کار رفته در معماری سردابه سنگ و گچ بوده و در داخل این سردابه جنازه یک انسان در حدود 30 سال قبل قرار داده شده بود که در هنگام بازدید از این محل استخوان های آن به صورت سالم در جهت قبله قرار داشتند . اندازه قد این جنازه 155 سانتی متر و بین دستها و زیر شانه سمت چپ جنازه قطعات چوب گذاشته شده است .
کف سردابه با ملاط خاک گچ کف سازی شده است . در گوشه غربی سردابه مقدار زیادی استخوان انسان روی هم ریخته شده است . چهار زاویه اتاق سردابه ، گوشه سازی شده به حالت فیل پوش درآمده است . با توجه به نوع معماری سردابه می توان با قطعیت اعلام کرد که قدمت آن به دوره مغول رسیده و تا دوره های متاخر مورد استفاده بوده است . همچنین در قسمتی از زاویه ضلع جنوبی یک طاقچه کوچک جهت قرار دادن اشیایی از قبیل شمع تعبیه شده است .
این بنا در فهرست آثار ملی به ثبت نرسیده ، اما در پرونده مربوط به بنا در اداره میراث فرهنگی نیشابور قدمت آن را مغول ذکر شده است. لازم به ذکر است که در اوایل دهه هشتاد خورشیدی یک تیم تحقیقاتی به مدت چند ماه به سرپرستی اعتمادی (باستان شناس) در این محل به گمانه زنی و بررسی پرداخته اند.
ایجاد و استفاده از سردابه جهت دفن اموات در بخش سر ولایت نیشابور از گذشته های دور رواج داشته است ، به طوری که در اکثر روستاهای سرولایت چنین سردابه هایی را مشاهده می کنیم که تا این اواخر مورد استفاده قرار داشته اند .
به طور مثال در روستای کلیدر نیز سردابه ای با قدمت ایلخانی وجود دارد که هنوز هم نوزادانی که در حین تولد از بین می روند و یا کودکان سنین پایین را در آن دفن می کنند .
در روستلی بابالنگر بیش از یکصد عدد سردابه به اشکال مختلف وجود دارد که برای دفن اموات از آن استفاده می کردند .
اکثر این سردابه ها از مصالح سنگ با ملاط گچ ساخته شده اند که همگی مبین این مطلب است که سنت تدفین در سردابه ها بعد از حمله مغول در این منطقه رواج پیدا کرده است .
تعدادی از این سردابه ها در برنامه بررسی و شناسایی شهرستان نیشابور توسط فائق توحیدی مورد بررسی قرار گرفته است .
گزارش تصویری و تحلیل فنی : احسان محمدحسینی – فاطمه کردی
No tags for this post.