مهم‌ترین رویداد این هفته آغاز سال نو خورشیدی است. تقویم ایرانی بر مبنای یک‌بار گردش زمین به دور خورشید بناشده است و مبدأ آن بر اساس رویدادی نجومی تعین می‌شود. نوروز تنها رویداد تقویم ایرانی نیست که بر مبنای محاسبت ستاره‌شناسی تعیین و مشخص می‌شود، شب یلدا و برخی از جشن‌هایی که اینک فراموش‌شده یا کمتر برگزار می‌شوند نیز ریشه‌های نجومی دارند.
نوروز زمانی اتفاق می‌افتد که خورشید درحرکت ظاهری سالانه خود به دور زمین به نقطه مشخصی می‌رسد. (درواقع این زمین است که به دور خورشید می‌چرخد اما اگر از روی زمین به آسمان نگاه کنیم تأثیر این حرکت به شکل حرکت سالانه خورشید به دور زمین و بر روی مسیری به نام دایره‌البروج دیده می‌شود)
این نقطه به نام اعتدال بهاری معروف است. برای اینکه درک بهتری از موقعیت این نقطه در آسمان داشته باشید فرض کنید کره‌ای هم‌مرکز با زمین و شعاعی بزرگ در اطراف زمین وجود دارد که اگرچه خود این کره نامریی است اما همه‌ی اجرام سماوی روی آن تصویر شده‌اند. ستاره‌ها، ماه، خورشید و سیاره‌ها از دید ما همگی به‌ظاهر روی این گوی بلورین که به نام کره سماوی معروف است حرکت می‌کنند.
حال اگر خطی معادل استوای زمین روی این کره سماوی رسم کنید و آن را استوای سماوی بنامید، این دایره، در دونقطه با دایره دیگری به نام دایره‌البروج تقاطع پیدا خواهد کرد. دایره‌البروج درواقع مسیر حرکت ظاهری خورشید روی این کره است و دایره‌ای می‌سازد که 23 و نیم درجه با استوا زاویه دارد. دونقطه تقاطع این دو دایره را اعتدالین می‌نامند. اعتدال بهاری نقطه تقاطعی است که خورشید با عبور از آن نسبت به استوای سماوی ارتفاع می‌گیرد و به نیمکره شمالی این کره سماوی نقل‌مکان می‌کند.
این نقطه که به نام اول حمل یا اعتدال بهاری معروف است در سیستم مختصات بندی آسمان که ستاره‌شناس‌ها از آن استفاده می‌کنند نیز نقش مهمی دارد و نقطه مبدأ مختصاتی به نام مِیل به شمار می‌رود که معادل طول جغرافیایی روی کره سماوی است.
زمانی که خورشید روی این نقطه قرار می‌گیرد مبدأ تقویم خورشیدی ما ایرانی‌ها فرامی‌رسد و به همین دلیل هم همه آن‌هایی که این تقویم را گرامی می‌دارند در هر جای جهان که باشند، در یک‌لحظه، شروع سال نو را جشن می‌گیرند.
برای ما ساکنان نیمکره شمالی این لحظه معادل با افزون شدن طول روزها و آغاز فصل بهار است و یکشنبه صبح ساعت 8 و 12 ثانیه این اعتدال رخ می‌دهد و سال نو خورشیدی آغاز می‌شود.
اما روزهای اول نوروز به‌خصوص برای کسانی که در شهری مانند تهران زندگی می‌کنند فرصت بی‌نظیری برای تماشای آسمان است به دلیل مسافرت شهروندان تهرانی و شهرهای بزرگ به شهرهای دیگر این روزها عمدتاً آسمان پاکیزه‌ای بر فراز سر ما است و اگر هوا ابری نباشد می‌توان نگاهی دقیق‌تر به آسمان انداخت.
یکشنبه‌شب و پس از غروب اولین روز فروردین می‌توانید ما را در کنار ستاره قلب‌الاسد مشاهده کنید.
همچنین اندکی پایین‌تر از ماه مشتری را می‌توانید در صورت فلکی اسد ببینید و این منظره‌ای است که در طول روزهای بعد می‌توانید دنبال کنید.
روزهای دوم و سوم منظره مقارنه ماه و مشتری در صورت فلکی اسد تکرار می‌شود و تماشای تغییر موقعیت این دو نسبت به هم منظره‌ای جذاب برای رصد اول سال به شمار می‌رود.
بامداد روز 4 شنبه 4 فروردین، ماه گرفتگی نیم‌سایه‌ای رخ می‌دهد که البته می‌توان آن را در مناطقی چون شرق و مرکز آسیا، اقیانوسیه و امریکای شمالی مشاهده کرد.
اگرچه ماه‌گرفتگی از ایران قابل‌رؤیت نیست اما این نخستین ماه کامل سال جدید است که می‌توانید از تماشای آن لذت ببرید.
—
پوریا ناظمی / روزنامه نگار علم
No tags for this post.