بر اساس متون و مستندات تاریخی ، درسدۀ چهاردهم میلادی در فلات دکن و بخش هایی از مرکز و جنوب هندوستان دودمانی پادشاهی بنیان گذاشته شدکه ریشه ای ایرانی داشت. این دودمان خود را بهمنی نامیده و ادعا می کردند که از بازماندگان ساسانیان هستند. بنیانگذار سلسلۀ بهمنی شخصی به نام ظفر خان حسن گنگو بود که اصلیتی ایرانی داشت. وی در ابتدا در دربار محمد بن تغلق در دهلی خدمت می کرد. ظفر خان طی مدت زمان خدمت خود در دربار دهلی ، لیاقت و توامندی زیادی از خود نشان داده و به همین دلیل محمد بن تغلق وی را به عنوان حاکم گلبرگه قرار داد اما این ایرانی ماجراجو پس از استقرار در گلبرگه و تثبیت قدرت خود ،اعلام استقلال کرد .
مسجد جامع گلبرگه به وسیلۀ معماری ایرانی به نام رفی پسرشمس ؛ پسرمنصورقزوینی درسال1367 میلادی ساخته شده است.
تاسیس سلسله بهمنی در این دوران سبب ایجاد تغییراتی در جغرافیای سیاسی شبه جزیره دکن شده و پس از مدتی بهمنی ها با امپراتوری هندی ویجایانگر برسر کنترل دکن به ستیز برخواستند. بهمنی ها شهر گلبرگه را به عنوان پایتخت خود برگزیده و این شهر بین سالهای (1424-1347میلادی) پایتخت آن ها بود. امروزه گلبرگه در 623 کیلومتری شمال بنگلور مرکز ایالت کارناتکا و 220 کیلومتری غرب شهر حیدرآباد در ایالت تلنگانا واقع شده است.
دیگرجانشینان حسن گنگویعنی محمد شاه اول و دوم، فیروز شاه ودیگرحاکمان بهمنی ؛ قلمرو امپراتوری خود را گسترش دادند و کارهای برجسته ای را در زمینۀ هنر، معماری وادبیات به وجودآوردند. در این دوران شاهد حضور پر رنگ فرهنگ ، هنر و معماری ایرانی در هندوستان هستیم.
درحدودسا ل1425میلادی و در زمان حکومت احمد شاه بهمنی مرکزحکومت بهمنی ها از گلبرگه به شهر بیدرBidar) ) منتقل شد.
بیدر تاسال 1528میلادی پایتخت بود اما ناتوانی شاهان پایانی سلسله منجربه فروپاشی این پادشاهی شد. در ادامه پادشاهی بهمنی به پنج پادشاهی کوچک تقسیم شد. نظامشاهیان در احمدنگر، قطب شاهیان در گلکنده (حیدرآباد)، برید شاهیان در بیدر، عماد شاهیان در برار و عادل شاهیان در بیجاپور. این پنج پادشاهی در تاریخ هندوستان با عنوان سلطان های دکن خوانده می شوند. شاهان بهمنی درگلبرگه، مسجدها، بازارها و بناهای عمومی چندی ساختند. ازجمله بناهای بسیار ارزشمند باقی مانده از این دوره می توان به دژگلبرگه اشاره کرد که دیوارهای درونی و بیرونی بلندی دشته والبته خندقی اطرافش رافراگرفته است.
یکی ازبناهای جالب درون این دژ ، مسجد جامع گلبرگه است که به وسیلۀ معماری ایرانی به نام رفی پسرشمس ؛ پسرمنصورقزوینی درسال1367 میلادی ساخته شده است.
لازم به توضیح است که برخی ازویژگی های معماری تغلقیان درشمال هند درمعماری بهمنی ها ، به ویژه درابتدای حکومت آنان دیده می شود و از جمله آثار نشان دهنده این نفوذ، همین مسجد جامع دژ گلبرگه است. یکی از نکات جالب توجه درمعماری این مسجد این است که هیچ حیاط بازی درمسجد وجود نداشته و این ویژگی تازه تا اندازه ای نمونه های مربوط به تغلقیان را دردهلی به یاد می آورد. تاریخ ساخت مسجد دژ گلبرگه 1367 میلادی است ولی به نظرمی رسد درپایان حکومت فیروزشاه بهمنی کامل شده باشد. البته نوع پلان و ساختار مسجد گلبرگه تقریبا منحصر به فرد بوده و به دلیل هوای گرم هند طرح و بنای این مسجد دردیگرمکان های موجود در دکن تکرارنشده است. گنبدهای استفاده شده در معماری این مسجد نیم کروی اند و نفوذ هنرمعماری ایرانی را به خوبی نشان می دهند. مسجد 250 تاق و پنج گنبد بزرگ داشته و نیز 63 گنبد کوچکدر ساختمان آن استفاده شده است.
ترکیب معماری ایرانی – هندی نمای جالب و البته تازه ای را به مسجد بخشیده است. محراب مسجد ازهر جای آن قابل دیدن است وتمامی نیایشگران دیدی روشن نسبت به آن داشتند. راهروهای خارجی درسه گوشۀ مسجد و درنمازخانه باعث می شوند تاق های کوچک دیده نشوند . گوشۀ تاقها استوانه ای شکل است و طرح شبدری سه پره روی آن ها اجرا شده است.
امروزه بخش بیرونی مسجد جامع تاحدودی تغییریافته وتخته های چوبی آن ازبین رفته اند. درحالت کلی مسجد سطحی مسطح داشته و روح متناسب و زیبایی خطی که درساختمان مسجد است برزیبایی آن افزوده است.
گزارش : حمیدرضا سروری – احسان محمدحسینی
تصاویر: حمیدرضا سروری
No tags for this post.