چشم انداز فناوری فضایی در پساتحریم
14 بهمن روز ملی فناوری فضایی نام گرفت؛ روزی که بیانگر توانمندی علمی و اقتدار ملی ایران در عرصه ی این دانش مهم است و اینک در دوره پساتحریم و با اجرای برجام، دانشمندان ایرانی می توانند طرح های مشترکی را در این زمینه با دیگر کشورها به مرحله اجرا در آورند.
فناوری هوافضا یکی از مهم ترین دانش ها در مسیر توسعه نظامی و غیر نظامی کشورها به شمار می رود. دانشی که توانست تاثیری عمیق بر اقتصاد و فرهنگ جهانی بگذارد و با دستاوردهای دانشمندان این حوزه، جامعه بین الملل را با تحولی گسترده روبرو سازد.
این فناوری به علت کارکردها و کاربردهای اقتصادی، علمی و سیاسی دارای جایگاهی ممتاز و راهبردی است. دانشی که بشر از آن برای سفر به فضا، سکونت در آن جا، پژوهش و داده برداری های رباتیک و غیر رباتیک و در نهایت بهره برداری از فضا استفاده می کند.
نقش کلیدی این فناوری در افزایش رقابت پذیری کشورها در رقابت های نظامی و سیاسی بین المللی، سبب شده است تا این مقوله، راهبردی شود. زیرا دولت ها و رژیم های سیاسی متفاوت با انگیزه دفاع از کیان خویش و گاه به منظور سلطه جویی، همواره به دنبال به کارگیری دانش ها و ابزارهایی هستند که بتوانند این عوامل را برای آنان برقرار سازد. بدین گونه فناوری هوافضا از بدو شکل گرفتن مورد توجه صاحبان قدرت بوده و در ساختارهای نظامی و دفاعی کشورهای جهان از اهمیت بسیاری برخوردار است. توسعه سلاح های هوایی و فضایی، حوزه رویارویی نظامی را دگرگون کرد و گسترش این فناوری به تجهیزات و تسلیحات فضایی، باعث خواهد شد تا اهمیت آن بیش از پیش شود.
فضا، سرشار از منابع و فرصت های جدید برای انسان است و سفر بشر از زمین به فضا و استقرار در آن، فصلی تازه از زندگی را بر روی جهانیان خواهد گشود.
برای توسعه هر فناوری نیاز به سرمایه گذاری های تحقیقاتی در مرحله های نخست و بازار تقاضا در بخش های بعدی وجود دارد و این صنعت تا کنون دوره های متفاوتی از رشد و توسعه را سپری کرده است، در کنار این امر، افزایش رفاه حال مردم نیز یکی از ابعاد مهم این دانش به شمار می رود. سازمان های فضایی در جهان برنامه های اصلی خود را در مسیر برقراری رفاه و منفعت مردم قرار داده اند. بر این پایه دولت ها سرمایه گذاری های بسیاری را در حوزه فناوری فضایی و کاربردی کردن این صنعت به کار گرفته اند.
ایران نیز بهره وری از این فناوری را در 1325 خورشیدی با تشکیل مرکز سنجش از راه دور آغاز کرد و در 1354 خورشیدی با وارد کردن هواپیماهای F14 به کشور و سپس در 1356 خورشیدی با راه اندازی طرح ماهواره زهره به صورت فعال و جدی به عرصه فناوری فضایی راه یافت.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، صنعت هوا و فضا در دهه 60 خورشیدی با آن که کشور در جنگ تحمیلی به سر می برد، با تلاش و کوشش فراوان نیروهای پرتوان آن حوزه توانست، نیاز ایران در این زمینه را پشتیبانی و تامین کند.
توسعه دانش های نو به ویژه فناوری نانو و هوافضا در سند چشم انداز 20 ساله کشور بسیار دارای اهمیت است، زیرا حضور موثر در این دو حوزه سبب خواهد شد تا مزیت های رقابتی موثری برای کشور در منطقه پدید آید. مجلس شورای اسلامی نیز در شروع دهه 70 در طرحی مرکز سنجش از راه دور را زیر نظر وزارت پست، تلگراف و تلفن قرار داد و همچنین تشکیل سازمان فضایی ایران را تصویب کرد.
صنعت فضایی ایران در سال های فعالیت خویش به دستاوردهای مهمی همچون راه اندازی طرح ساخت ماهواره مصباح و قرارداد ساخت مشترک هواپیمای ایران 140 با اوکراین در 1375 خورشیدی، برپایی سازمان صنایع هوایی در 1376 خورشیدی و تشکیل سازمان صنایع هوافضا در 1377 خورشیدی دست یافته است.
ایران برای نخستین بار در 14 بهمن 1387 خورشیدی یک ماهواره با نام «امید» را با فناوری پرتاب فضایی ایران به فضا پرتاب کرد. این ماهواره، سه ماه در فضا ماند و پس از پایان ماموریت به زمین بازگشت. به همین مناسبت شورای فرهنگ عمومی در مصوبه نخستین روز اردیبهشت 1388 خورشیدی، 14 بهمن، سالروز پرتاب ماهواره ملی امید به فضا را «روز فناوری فضایی» نام نهاد.
راه اندازی ایستگاه دریافت اطلاعات ماهواره ای سپهر، تشکیل سازمان فضایی ایران، فارغ تحصیلی نخستین دانش آموخته دکترای هوافضا در کشور، تصویب برنامه ی راهبردی 10 ساله فضایی کشور، تشکیل اتحادیه صنایع هوایی و فضایی ایران و شکل گیری ستاد توسعه فناوری هوافضا، ساخت ماهواره سیمرغ و راه اندازی پایگاه جدید برای پرتاب ماهواره های یک تنی، ساخت ماهواره های رصد، فجر، طلوع 1 ، ظفر، امیرکبیر و شریف و پرتاب ماهواره های رصد، نوید علم و صنعت و فجر، پرتاب یک موجود زنده به همراه کاوشگر پیشگام به ارتفاع 120کیلومتری زمین، افتتاح و بهره برداری از مرکز رصد فضایی کشور، از دیگر ثمره های تلاش فعالان عرصه فناوری فضایی به شمار می رود.
دوران پسا تحریم فرصت ارزشمندی به منظور توسعه و همکاری های بیشتر نهاد های فعال در حوزه فناوری فضایی است. با برداشته شدن تحریم ها و پشتیبانی روز افزون از مقوله فناوری های نوین، دسترسی به دانش روز مرکزهای علمی- پژوهشی و تعامل با دیگر کشورها در این زمینه بیش از بیش امکان پذیر می شود و اینگونه می توان به هدف های از پیش تعیین شده با سرعت بیشتری دست یافت.
آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب همواره بر ضرورت خوداتکایی در عرصه صنایع فضایی تاکید کرده اند، برپایه منویات رهبر انقلاب، حسن روحانی رئیس جمهوری، پیگیر توسعه این بخش است و بر دستیابی به افق های تازه در فناوری فضایی تاکید می کند.
پشتکار فراوان دانشمندان ایران اسلامی برای رسیدن به فناوری فضایی با موفقیت های بسیاری همراه بوده و بازتاب های جهانی گسترده ای داشته است، به گونه ای که اینک این دیار کهن در زمره پنج قدرت نوظهور فضایی دنیا محسوب می شود.
ایرنا به بهانه روز فناوری فضایی با «حسن کریمی» عضو هیات علمی دانشکده مهندسی هوافضا درباره ابعاد گوناگون این عرصه به گفت و گو پرداخت.
حسن کریمی با اشاره به شروع فعالیت های فضایی در جمهوری اسلامی و روند پیشرفت آن در کشور، گفت: دانش فناوری فضایی از سال های نخست انقلاب شروع شد و از دهه 80 به صورت جدی تری دنبال شد و شتاب روزافزونی یافت، به گونه ای که در 1389 خورشیدی، ایران توانست نخستین ماهواره را به فضا پرتاب کند.
این استاد دانشگاه بیان داشت: ایران در جمع 10 کشور نخست دنیا در زمینه محموله زیستی حامل موجود زنده و در زمره پنج قدرت نوظهور فناوری فضا است و جایگاه نخست منطقه را در این عرصه دارد. بدین شکل می توان گفت، کشور در فناوری فضایی جایگاه خود را در عرصه های بین المللی به اثبات رسانده است.
وی با اشاره به پشتیبانی های لازم برای انجام دادن ماموریت ها و وظایف مربوطه سازمان فناوری فضایی، اظهار کرد: با توجه به کلان بودن هزینه های مربوطه برای انجام طرح های فضایی، باید دانست که همواره حمایت های ضروری در این زمینه انجام شده است.
کریمی در ادامه افزود: در نقشه جامعه علمی کشور کسب دانش طراحی و دستیابی به دانش انرژی گداخت و دستیابی به فناوری اعزام انسان به فضا، پرتاب ماهواره به مدار زمین تاکید شده است. آنچه مسلم به شمار می رود، آن است که فناوری فضایی علاوه بر حفاظت از بشر در حوزه های پزشکی، مخابراتی، حمل و نقل، پیش بینی ریزگردها، هواشناسی و … نیز کاربرد دارد.
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی هوافضا با بیان این که اعزام انسان به فضا از برنامه های سازمان فضایی است، اظهار داشت: با توجه به هزینه های کلان این مقوله، طرح اعزام فضانورد به مرور اجرایی می شود، در سند جامع توسعه هوا فضا، مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی در 1391 خورشیدی به انجام دادن ماموریت های فضایی سرنشین دار و قرار دادن انسان در مدار، اشاره شده است.
وی یاد آور شد: تمرکز اصلی ایران بر بومی سازی فناوری فضایی در راستای ارائه خدمات فضایی پایدار و رسیدن به هدف های کلان کشور در افق 1404 در حوزه فناوری فضایی است. همچنین باید برنامه های اصلی را به گونه ایی جهت دهی کرد که مردم نفع عملی آن را در زندگی روزمره و افزایش رفاه خود مشاهده کنند.
این استاد دانشگاه به اولویت های تعیین شده در اسناد بالادستی(برنامه جامع و کامل) اشاره کرد و ادامه داد: مخابرات، علوم و اکتشافات فضایی، موقعیت یابی و زیست فضایی، ناوبری فضایی، ماهواره های سنجش از راه دور، از زمینه های اولویت دار در این سندها به شمار می روند.
حسن کریمی در پایان گفت: برای بهره وری کامل از فضای پساتحریم در زمینه رشد بیشتر در عرصه فضا؛ تعامل بین المللی لازم است. با توجه به شرایط پیش آمده در جهان و اجرای برجام باید درصدد انجام طرح های مشترک با کشورهای دیگر به ویژه کشورهای اروپایی بود، تا بر این پایه هم از فناوری کشور و هم دیگر کشورها استفاده کرد.
