پیش‌ازاین سرطان در افراد با سن بالا دیده می‌شد اما در سال‌های اخیر سن ابتلا به سرطان کاهش‌یافته است. این بیماری یکی از عمده‌ترین علل مرگ‌ومیر در کشور شناخته‌شده است. البته باید توجه داشت که این بیماری فقط مختص ایران نیست و در بسیاری از کشورها از سرطان به‌عنوان یکی از سخت‌ترین بیماری‌ها نام‌برده می‌شود. درباره شایع‌ترین سرطان‌ها و علل ابتلا به این بیماری با دکتر علی منتظری، رییس پژوهشگاه علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی پژوهشگر پیشکسوت در حوزه ارتقای کیفیت زندگی مبتلایان به سرطان گفت‌وگو کرده‌ایم.
شایع‌ترین سرطان‌ها کدامند؟
بر اساس تحقیقات و اطلاعات ثبت‌شده در این زمینه برای مردان سرطان گوارش و برای زنان سرطان پستان از شایع‌ترین سرطان‌ها در کشور ما هستند. البته این روند در کشورهای دیگر متفاوت است. به‌طورکلی در بعضی کشورها سرطان ریه در مردان و سرطان پستان در زنان در صدر فهرست سرطان‌های شایع ثبت‌شده است. به‌طورکلی با توجه به محیط جغرافیایی و عوامل خطری که مردم در معرض آن هستند شایع‌ترین سرطان‌ها متفاوت هستند. در کشور استرالیا سرطان پوست شایع‌ترین سرطان‌هاست که از تابش شدید آفتاب در این کشور ناشی می‌شود؛ اما در آمارها، اطلاعات بدون در نظر گرفتن آمار مربوط به سرطان پوست اعلام می‌شود. چراکه شیوع سرطان پوست در این کشور بالاست و ممکن است تصویر وحشتناکی از ابتلا به سرطان در ذهن مردم نقش ببندد. در مورد سرطان از یک‌سو باید هوشیار بود و از سوی دیگر نباید حساسیت زیاد به خرج داد و جامعه را بدون دلیل دچار اضطراب و نگرانی کرد. گاهی ممکن است این نگرانی‌ها آلوده به شائبه‌های سیاسی و اقتصادی باشد.
شاید دلیل این نگرانی مردم از افزایش آمار مبتلایان به سرطان از پیشرفت‌های به‌دست‌آمده در تشخیص این بیماری ناشی می‌شود.
در سال‌های اخیر نسبت به گذشته توانایی ما در تشخیص بیماری‌ها افزایش‌یافته است. در همه دنیا همین‌طور است. برای مثال درگذشته افرادی که مبتلا به بیماری‌های ناشناخته بودند بدون این‌که علت بیماری آن‌ها تشخیص داده شود از دنیا می‌رفتند؛ اما در دنیای امروز توانایی پزشکان در تشخیص بیماری‌ها افزایش‌یافته است و راهکارهای درمانی در این زمینه به پیشرفت قابل‌ملاحظه‌ای دست‌یافته است.
سرطان پستان در بعضی کشورها در 90 تا 100 درصد مواردی به بهبودی کامل منتهی می‌شود.
درمان سرطان در سطح دنیا در چه جایگاهی است؟
سرطان پستان در بعضی کشورها در 90 تا 100 درصد مواردی به بهبودی کامل منتهی می‌شود. در ایران نیز معمولا 70 تا 80 درصد بیماران به بهبودی کامل دست پیدا می‌کنند. اگرچه همیشه یک نگرانی از بابت بازگشت بیماری وجود دارد و نمی‌توان بیماران را از این نظر سرزنش کرد. در دنیای امروز که به آسایش رسیده‌ایم به آرامش نیاز داریم. سرطان، دیابت و بیماری‌های عضلانی- استخوانی ازجمله بیماری‌هایی هستند که از آن‌ها به‌عنوان بیماری‌های آسایش نام‌برده می‌شود. این در حالی است که اگر بتوانیم آرامش را حاکم کنیم طبیعی است که با پیامدهای کمتری مواجه می‌شویم. زمانی که آرامش نداشته باشیم فشار روانی و عصبی افزایش‌یافته و به‌موجب آن میزان ترشح کورتیزول افزایش پیدا می‌کند. در این شرایط ریسک فاکتور یا عامل خطر ابتلا به بسیاری از بیماری‌های قلبی و عروقی نیز افزایش خواهد یافت. ما در زندگی به آرامش نیاز داریم. حتی در انتشار اخبار و اطلاع‌رسانی یافته‌های علمی نباید طوری برخورد کرد که اضطراب و نگرانی بیش‌ازحد به جامعه تحمیل می‌شود. به نظر می‌رسد در سطح جامعه افرادی هستند که به‌طور عمد یا غیر عمد اضطراب را در سطح جامعه افزایش می‌دهند. در حوزه سرطان رشته‌ای به نام ارتباطات سرطان وجود دارد. افرادی که در این رشته متخصص هستند به‌خوبی می‌دانند در ارتباط با بیماران چطور باید برخورد کرد، چه میزان اطلاعاتی باید به بیمار داد یا این‌که بیمار تا چه اندازه باید نسبت به روند بیماری خود اطلاع داشته باشد. این ارتباطات بر اساس فرهنگ‌های گوناگون حاکم بر جوامع متفاوت است. بسیاری از پزشکان درگذشته با این‌که اطلاعاتی درباره بیماری به فرد بیمار داده شود به‌شدت مخالف بودند و این ارتباطات در سال‌های اخیر به‌تدریج تغییر پیداکرده است. ارتباط با بیماران مبتلا به سرطان به فرهنگ، آداب‌ورسوم و آیین کشورهای مختلف بستگی دارد. باید در یک بستر فرهنگی و اجتماعی این ارتباطات را موردتوجه قرارداد. امروزه در زمینه ارتباط با بیماران و انتشار اخبار در حوزه سرطان به این نتیجه رسیده‌ایم که باید ظرفیت جامعه را بررسی کرد تا این اخبار اطلاع‌رسانی شود. در حقیقت باید اطلاع‌رسانی تابع سطح تحصیلات و بستر فرهنگی و اجتماعی حاکم بر جامعه باشد.
چه زمانی افراد مبتلابه سرطان پستان رها یافته از بیماری تلقی می‌شوند؟
در حقیقت همان زمان که این بیماران به درمان پاسخ می‌دهند می‌توان آن‌ها را رها یافته از بیماری دانست. افرادی که 5 تا 10 سال از درمان آن‌ها گذشته است و در این شرایط به زندگی ادامه می‌دهند در عمل بهبودیافته‌اند. در موارد نادری بیمار باوجود درمان و بهبودی کامل با بازگشت مجدد بیماری مواجه می‌شود؛ اما افراد مبتلا نمی‌توانند باوجود درمان کامل بدون نگرانی به زندگی ادامه دهند؛ بنابراین نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم این افراد هرگز به بازگشت بیماری فکر نکنند. این بیماری هویت جنسی بیماران را تحت تأثیر قرار می‌دهد و بنابراین نمی‌توانند از فکر آن رهایی پیدا کنند؛ بنابراین باید تلاش کرد به بیمار بهبودیافته از بیماری تا حد امکان کمک شود تا فرد بیمار بتواند به زندگی عادی اجتماعی و خانوادگی خود ادامه دهد. این همفکری می‌تواند تا حد زیادی به بیمار کمک کند تا سازگاری بیشتری با این شرایط داشته باشد.
باوجوداینکه در سال‌های اخیر در زمینه انجام معاینات و بررسی‌های سالانه تأکید شده است در بسیاری از موارد سرطان پستان در مراحل اولیه تشخیص داده نمی‌شود. تشخیص به‌موقع تا چه اندازه اهمیت دارد؟
سرطان پستان بسیار کند و تدریجی پیش می‌رود. تکثیر یک سلول سرطانی و بروز بیماری اغلب 5 تا 8 سال طول می‌کشد. اگر توده یا تومور در همان مراحل اولیه تشخیص داده شود صد درصد قابل‌درمان است. بخصوص توده‌هایی که کمتر از 2 سانتی‌متر هستند اگر از طریق جراحی از بافت پستان خارج شوند می‌توان گفت در 99 درصد موارد درمان به‌طور کامل انجام خواهد شد. اگر این توده بزرگ باشد و به دیگر قسمت‌های بدن ازجمله بافت زیر بغل دست‌اندازی کرده باشد درمان با مشکل مواجه خواهد شد؛ بنابراین تشخیص سرطان پستان در مراحل اولیه از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است؛ بنابراین توصیه می‌شود معاینات بالینی سالانه و ماموگرافی هر دو سال یک‌بار برای خانم‌هایی که بیش از 40 سال دارند انجام شود تا اگر توموری وجود دارد همان ابتدا تشخیص داده شود. سرطان پستان خیلی مهاجم نیست و ازجمله سرطان‌های soft به شمار می‌آید. این در حالی است که سرطان ریه ازجمله سرطان‌های solid به شمار می‌آید که در مدت‌زمان کوتاهی در حدود 6 ماه همه ریه را درگیر می‌کند. سرطان پستان بسیار کند و بطئی پیش می‌رود؛ بنابراین اگر بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده شود پاسخ به درمان و بهبودی کامل امکان‌پذیر است.
احتمال ابتلا به سرطان پستان در آقایان چقدر است و چه عاملی در بروز آن نقش دارد؟
از هر یکصد هزار زن در کشورهای اروپایی و آمریکایی حدود 80 تا 100 نفر به سرطان پستان مبتلا می‌شوند که در کشور ما این آمار در حدود 20 نفر در یکصد هزار نفر است. در مردان نیز ممکن است یک تا سه نفر در یکصد هزار نفر به سرطان پستان مبتلا شود. ابتلا به سرطان پستان در آقایان از عوامل هورمونی ناشی می‌شود. سرطان پستان بیماری است که با هورمون‌های موجود در بدن مبتلایان در ارتباط است. در آقایان نیز ممکن است فعل‌وانفعالات هورمونی در بدن انجام شود که به ایجاد تومورهای سرطانی در بافت پستان منجر شود.
ژنتیک و عوامل وراثتی تا چه اندازه می‌تواند در ابتلا به سرطان پستان نقش داشته باشد؟
در 5 درصد موارد ابتلا به سرطان پستان در خانم‌ها می‌تواند منشأ وراثتی داشته باشد. به‌عبارت‌دیگر ممکن است در این افراد مادر، خواهر یا خاله فرد مبتلا نیز به سرطان پستان مبتلا باشد. در حقیقت امکان ابتلا به سرطان پستان درنتیجه وراثت بسیار پایین است. در سرطان تخمدان نیز آمار مشابهی وجود دارد و ممکن است تا 10 درصد موارد ابتلا به این بیماری منشأ وراثتی داشته باشد. منظور این نیست که در صورت وجود فرد مبتلا به این بیماری در خانواده اصلا نگران نباشیم بلکه نباید این نگرانی را منتشر کرد. در این موارد باید از ایجاد هرگونه نگرانی پیشگیری کرد. دوری از نگرانی و داشتن روحیه قوی در درمان بیماری نقش بسیار مهمی دارد.
همان‌طور که اشاره کردید در سال‌های اخیر ابتلا به سرطان در سطح دنیا افزایش‌یافته است. به نظر شما سبک زندگی، عدم تحرک، عدم به ورزش در برنامه روزانه و برنامه غذایی هر یک تا چه اندازه می‌تواند در افزایش آمار ابتلا به سرطان تأثیرگذار باشد؟
بر اساس گزارشی که سال 2010 میلادی از سوی سازمان جهانی بهداشت اعلام‌شده است، 58 میلیون مرگ در این سال در سراسر دنیا اتفاق افتاده است که 63 درصد آن ناشی از بیماری غیر واگیر و به‌طور عمده بیماری‌های قلبی و عروقی، دیابت، سرطان و بیماری‌های دستگاه تنفسی بوده است. به‌عبارت‌دیگر این چهار بیماری علت اصلی 63 درصد از 58 میلیون مورد مرگ اتفاق افتاده در سطح دنیا بوده است. نکته مهم قابل‌توجه دیگر این است که 80 درصد این مرگ‌ومیرها در کشورهایی اتفاق می‌افتد که ازنظر اقتصادی محروم یا نیمه محروم هستند. بر اساس این گزارش بیماری‌های ناشی از سرطان در سطح دنیا رو به افزایش است و دوسوم یا به عبارتی 75 درصد همه مرگ‌هایی که از سرطان ناشی می‌شود در کشورهای با درآمد کم و متوسط اتفاق می‌افتد که رقم قابل‌توجهی است. استعمال دخانیات، عدم تحرک جسمانی و برنامه غذایی ناسالم ازجمله عواملی است که در بروز سرطان، دیابت، بیماری‌های قلبی و عروقی و بیماری‌های تنفسی نقش بسیار مهمی دارد. وقتی در حوزه سلامت از سبک زندگی صحبت می‌شود منظور همین عوامل است. بخش زیادی از سبک زندگی امروز بشر تحت تأثیر نوع زندگی او و در اختیار داشتن ابزارها و فناوری‌های نوین ارتباطی دستخوش تغییر و تحول شده است. مردم درگذشته آرامش بیشتری داشتند و سالم‌تر زندگی می‌کردند. امروز افراد در معرض زندگی غیرسالم هستند.
طب مکمل، تکمیل‌کننده درمان‌های متداول است
اخیرا از شاخه جدیدی به نام طب مکمل یا جایگزین در پزشکی صحبت می‌شود که ممکن است بخشی از آن بر برنامه‌های غذایی مانند گیاهخواری مبتنی باشد. یا این‌که ممکن است در طب مکمل فعالیت‌های ورزشی خاصی برای بیماران در نظر گرفته شود. نمی‌توان منکر طب مکمل شد اما باید توجه داشت که فقط اتکا به طب مکمل و جایگزین در درمان سرطان ممکن است امید بیش‌ازحد باشد. به نظر می‌رسد طب مکمل همان‌طور که از نامش پیداست باید مکمل راهکارهای درمانی متداول باشد. در کشورهای دیگر نیز همین‌طور است.
این روش‌ها به‌عنوان یک پیشنهاد و روش تکمیلی برای درمان بیماران مطرح می‌شود. همچنین باید در نظر داشت که گاهی نیز با مشکل Over Diagnosis یا درمان نادرست مواجه هستیم. در این موارد حتی با استفاده از روش‌های تشخیصی مبتنی بر ماموگرافی فرد به‌اشتباه به‌عنوان بیمار مبتلا به سرطان تشخیص داده می‌شود؛ بنابراین در زمینه بهره‌گیری از شیوه‌های درمانی مدرن نیز باید احتیاط کرد. نمی‌توان منکر دستاوردهای طب مدرن شد، اما طب مدرن نیز خالی از اشکال نیست. گاهی در اسناد علمی مسائلی مطرح می‌شود که موجب نگرانی است؛ بنابراین باید درست عمل کرد نه این‌که فقط به طب مکمل اکتفا کرد و نه این‌که فقط از روش‌های مبتنی بر طب مدرن بهره گرفت. این موضوع امروزه در بسیاری از کشورهای غربی موردتوجه قرارگرفته است و گاهی دیده می‌شود که پشت این تشخیص‌ها منافع مادی وجود دارد که شرکت‌های دارویی تعقیب می‌کنند و بنابراین باید همیشه بااحتیاط تصمیم گرفت.
گفت و گو : فرانک فراهانی
No tags for this post.