همچنین توسعه صنعتی و ازدیاد مراکز شهری از دلایل اصلی آن است و از سوی دیگر استفاده بیرویه از منابع انرژی فسیلی و مواد شیمیایی زیانآور، بر شدت این آلودگی افزوده است.
اما باید توجه داشت که امروزه کلان شهرهای بسیاری در سراسر جهان وجود دارد که با وجود فعالیتهای صنعتی و ازدحام جمعیت، بازهم میزان آلودگی محیط زیست آنها به مراتب کمتر از تهران است.
در پی مطالعاتی که برای نخستین بار برای کاهش معضل آلودگی هوا در کشور انجام شد، برنامه‌ای تحت عنوان «برنامه جامع مبارزه با آلودگی هوای تهران» در سال ۱۳۷۹ طراحی و به تصویب رسید تا بر طبق این برنامه، هوای تهران ظرف مدت ده سال، به وضعیت و کیفیت مناسب و مطلوب دست یابد. این طرح مشتمل بر هفت محور بود: استانداردسازی خودروهای جدید و از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، معاینه فنی خودروها، بهبود کیفیت سوخت، گسترش و ارتقاء حمل و نقل عمومی، مدیریت ترافیک و آموزش همگانی. و در نهایت این طرح با همکاری وزارت صنایع، وزارت نفت، سازمان حفاظت محیط زیست، شهرداری تهران و پلیس راهنمایی و رانندگی به مورد اجرا در آمد.
پس از آن در سال 1386، «طرح جامع حمل و نقل و ترافیک تهران» تصویب شد که در راستای اهداف طرح جامع تهران و برنامه چهارم توسعه اقتصادی ایران بود. این طرح با چشم اندازی 20 ساله، آینده و تحولات مطلوبی را برای شهر تهران متصور بود و همانند طرح قبلی به ارتقاء کیفیت حمل و نقل، از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، تولید خودروهای دوگانه سوز اشاره داشت و علاوه بر آن بر موارد دیگری نیز تاکید داشت، از جمله :گسترش فضاهای سبز اطراف معابر، ایجاد معابر پیاده رو در مناطق تجاری شهر، و وضع عوارض جدید برای خودروها متناسب با مصرف سوخت و انتشار آلودگی. اما همانگونه که مشاهده میکنیم، هیچیک از این راهکارها تاکنون پاسخگوی معضل آلودگی هوای شهر تهران نبوده است.
باید توجه داشت که در این میان آنچه بیش از همه مورد آسیب و تخریب قرار گرفته است طبیعت و منابع و مواهب طبیعی بوده است، طبیعتی که خود عامل تعدیلکننده و کاهشدهندهی آلودگی هواست. درختان و گیاهان و چشماندازهای طبیعی نیز همانند انسان در معرض خطر آلودگی هستند. گیاهان توانایی جذب آلایندهها به ویژه کربن را دارند که خود می تواند تاثیر قابل توجهی بر کاهش آلودگی هوا داشته باشد.
با توجه به طرح کاهش آلودگی هوا که قرار بود از سال 91 در هشت کلانشهر کشور اجرا شود، توسعه فضای سبز یکی از بندهای عمده بود که انجام آن برعهده شهرداری گذاشته شد. بر اساس این طرح سالانه میبایست یک متر مربع بر سرانه فضای سبز در کلانشهرهای کشور به ویژه شهر تهران افزوده میشد. اما آیا واقعا چنین امری تحقق یافته است؟ آنچنان که کارشناسان اظهار داشتهاند، سرانه فضای سبز در حوزه درون شهری تهران 3 /15 متر مربع است و این در حالی است که سرانه مطلوب و ایده آل فضای سبز بین 20 تا 25 متر مربع است. و تا به امروز نیز هنوز شاهد قطع بی رویه و غیرمجاز درختان در سطح شهر و در نواحی پیرامونی هستیم. به چشم اندازهای اطراف تهران که مینگریم جز کوه و بیابان غبارگرفته چیزی دیده نمیشود، نه خبر از درخت است و نه سرسبزی و چشم اندازهای طبیعی. کاهش چشمگیر تعداد درختان چه در حوزه درونشهری و چه در اطراف شهر و نیز کاهش سالانه فعالیتهای باغی و زراعی در اثر مهاجرت روستاییان به کلانشهرهاوتخریب مزارع وباغات پیرامون شهر برای احداث خانه های دوم ساکنان شهری از عمده دلایل افزایش آلودگی است.
آنچه مسلم است توسعه صنعتی و شهرنشینی، ره آوردهای زیستمحیطی اجتنابناپذیری با خود به همراه دارد، اما همه اینها نباید دلیلی باشد برای نادیده گرفتن نقش درختان و گیاهان و ادامه روند گیاهزدایی از فضاهای شهری. درختان تاثیر بسزایی در پالایش محیط زیست دارند و کارکرد آنها به مراتب از گلدانها و درختچههای موقت، بهتر و موثرتر است. بنابراین میبایست برای جلوگیری از قطع درختان و کاشت درختان جدید، از نوع و گونه مناسب، تدابیری اندیشیده شود و اقدامات سریعی صورت پذیرد.
در حال حاضر به نظر می رسد سازمانها و دستگاههای اصلی متولی به وظایف و مسئولیت خود در این حوزه بر اساس شرح وظایف و ساختار خودکمتر به ایفای نقش در این حوزه میپردازند. از جمله سازمانهای متولی اصلی کیفیت محیطزیست، سازمان حفاظت از محیطزیست است که میبایست در دو حوزه طبیعی و انسانی، عهده دار شناسایی به موقع علل و عوامل و رفع و کاهش آلودگی محیط زیست باشد. از دیگر سازمانها میتوان به سازمان زیباسازی شهرداری تهران، منابع طبیعی و سازمان جنگلها، مراتع و آبخیز داری اشاره نمود.
و در نهایت، توسعه فضاهای سبز و درختکاری و احیای باغات و جنگلهای اطراف کلانشهرها، نه تنها در پاکیزگی هوا تاثیر چشمگیری دارد بلکه بر جذابیت دیداری شهرها و افزایش پتانسیلهای گردشگری آنها نیز خواهد افزود. و این همه باید از سطح شعار و طرح و برنامه فراتر رفته و به طور جدی مورد اقدام قرار گرفته و نتایج عملی و ملموس آن مورد بررسی قرار گیرد.
دکترمنوچهرجهانیان / رییس دانشکده علوم گردشگری دانشگاه علم و فرهنگ
No tags for this post.