به سوی توسعه سرحدات عالم

انوشه انصاری نخستین ایرانی که قدم به فضا گذاشت و به نخستین بانوی فضاگرد (گردشگر فضایی) جهان بدل شد، مدت‌های طولانی رویای سفر به فضا را در سر داشت. او تمام سال‌هایی که بر فعالیت‌های تجاری و کارآفرینی خود تمرکز کرده بود، هیچ گاه این رویا را فراموش نکرد و تا زمانی که فرصت مناسب برای تحقق آن فراهم آمد، صبر کرد. او در کتاب خاطراتش درباره شکل گرفتن این ریشه اشاره می‌کند که چگونه یکی از عواملی که مرزهای تخیل او را توسعه داد و باعث شد به فضا بیاندیشد، نشستن پای تلویزیون و تماشای سریال پیشتازان فضا یا Star Trek بود که در آن سال‌ها از تلویزیون پخش می‌شد. 

انوشه انصاری تنها کسی نیست که از این مجموعه الهام گرفته است. در آن زمان در ایران آقای اسپاک با بازی لئونارد نموی شخصیت محبوبی به شمار می‌رفت که وقتی حتی اسمش را به یاد نمی‌آوردند از او به «گوش درازه پیشتازان فضا» نام می‌بردند.

در این مدت و تا کنون 14 فیلم سینمایی از این مجموعه ساخته شده است. که 3 فیلم آخر بازسازی مدرن این مجموعه به شمار می رود و موفق شد تا نسل جدیدی را به دنیا یا پیشتازان علاقه مند کند.

زمانی که از بسیاری از دانشمندان رشته های مختلف پرسیده می شود که در دوران کودکی برای اولین بار چه زمانی به این فکر افتادند که می خواهند وارد دنیای علم شوند، پاسخ آنها مجموعه پیشتازان فضا بود.

حتی زمانی که ناسا نخستین نمونه از شاتل فضایی خود را آماده کرده بود، قرار بود آن را کانستیتویشن (به معنی قانون اساسی) نام‌گذاری کند، اما با درخواست‌ها و کارزاری که هوادارن این مجموعه به راه انداختند، سرانجام نام آن تغییر کرد و به اینترپرایز (که سفینه اصلی مجموعه پیشتازان فضا در مجموعه اصلی بود) تغییر نام داد.
اگر از همه جزییات فنی، آینده‌نگری‌های دقیق، پیش‌بینی ابزارها و فناوری‌هایی که امروز برای ما در دسترسند و همه جنبه‌های مختلف آن بگذریم، همین واقعیت که تعداد بسیار زیادی از متخصصان معاصر ما با الهام از این مجموعه راه خود را به دنیای علم باز کرده‌اند و تحت تاثیر آن اینک به بخشی از بدنه علم تبدیل شده‌اند، کافی است که آن را در رده یکی از موفق‌ترین مجموعه روایت‌های تصویری علمی‌‌تخیلی قرار دهیم. این مجموعه در بسیاری از کشورها به یک خرده فرهنگ تبدیل شده و هواداران شورمندی دارد که به تِـرَکی‌ها معروف‌اند.
پیشتازان فضا در واقع مجموعه‌ای عظیم است. اگر از داستان‌های مصور و کتاب‌ها بگذریم، نخستین مجموعه پیشتازان فضا در سال‌های ۱۹۶۶/۱۳۴۵ تا ۱۹۶۹/۱۳۴۸ از تلویزیون پخش شد. پخش این سریال پیش از آن بود که انسان به ماه سفر کند و در دورانی اتفاق می‌افتاد که شور و شوق رقابت‌های فضایی و مرزهای جدیدی که در پیش روی انسان قرار داشت (و دارد) به بخشی از زندگی روزمره مردم بدل شده بود. در پی موفقیت این مجموعه در سال‌های ۱۹۷۳/۱۳۵۲ و ۱۹۷۴/۱۳۵۳ مجموعه انیمیشن پیشتازان فضا پخش شد و در سال‌های ۱۹۸۷/۱۳۶۶ تا ۱۹۹۴/۱۳۷۳ مجموعه پیشتازان فضا با نام پیشتازان فضا نسل بعدی و در سال‌های ۱۹۹۳/۱۳۷۲ تا ۱۹۹۹/۱۳۷۸ مجموعه ژرفای فضا ۹ (DS9)، از سال ۱۹۹۵/۱۳۷۴ تا ۲۰۰۱/۱۳۸۰ سریال پیشتازان فضا: ویجر و در سال‌های ۲۰۰۱/۱۳۸۰ تا ۲۰۰۵/۱۳۸۴ سریال پیشتازان فضا: اینترپرایز پخش شدند.

در این مدت و تا کنون 14 فیلم سینمایی از این مجموعه ساخته شده است. که 3 فیلم آخر بازسازی مدرن این مجموعه به شمار می رود و موفق شد تا نسل جدیدی را به دنیا یا پیشتازان علاقه مند کند.

نخستین فیلم از مجموعه جدید در سال ۲۰۰۹/۱۳۸۸ با کارگردانی جی.جی.آبرامز به روی پرده‌ها آمد و فیلم بعدی به نام پیشتازان فضا: به درون تاریکی بازهم با کارگردانی آبرامز اکران شد که اگرچه از بازی های درخشانی بهره می برد اما نتوانست موفقیت قسمت قبلی خود را تکرار کند. بعد از این فیلم بود که آبرامز به یکی از مهم ترین پروژه های سینمایی علمی تخیلی و رقیب قدیمی پیشتازان فضا یعنی جنگ ستارگان نقل مکان کرد و قسمت بعدی این فیلم که با نام فراسو ساخته شده است قرار است تابستان امسال به روی پرده های سینما بیاید.

 فیلم‌های سینمایی پیشتازان فضا تا پیش از فیلم سال ۲۰۰۹ چندان موفق نبودند. و البته در دوره جدید بسیار گمان می کنند که فیلم ها اگرچه توانسته اند ضرباهنگی مدرن و رنگ و بویی جذاب پیدا کنند اما بیش از آنکه به روح پیشتازان تاکید کند که کشف دنیاهای ناشناخته و در دورانی بود که زمین از و اتحادیه سیارههای کهکشان از مرزهای قومی و قبیله ای و سیاسی گذشته اند و حتی مفاهیمی مانند پول را از بین برده و در دنیایی سعادتمند به فکر توسعه و رشد و کشف های مرزهای جدید هستند، بیشتر بر بخش های ماجراجویانه و پر ضد و خورد تاکید داشته است.

شاید به همین دلیل وقتی اعلام شد که سریال تلوزیونی جدیدی بر مبنیا پیشتازان تصویب و ساخت آن از چند ماه دیگر آغاز می شود طرفداران سابق این مجموعه بیشتر هیجان زده شدند. در نهایت در سریال های تلوزیونی بود که پیشتازان توانسته بود جادوی خود را در نمایش دنیایی آینده نگرانه به نمایش بگذارد.
 

در مجموعه پیشتازان فضا انبوهی از فناوری‌های آینده‌نگرانه در زمینه پیشرانه‌ها، ارتباطات، پزشکی، سلاح و طرح‌های دفاعی، استفاده از ساختارهای فضازمانی برای سفر میان‌ستاره‌ای و … استفاده شده است. شاید یکی از چشم‌گیرترین آن‌ها سیستم نقل‌وانتقال افراد بین سفینه‌های مختلف و سفینه و سطح سیاره‌ها باشد. سیستمی که بر مبنای تله‌پورتیشن یا انتقال مواد در فواصل دوردست عمل می‌کند. این ایده اگرچه به شدت دور از ذهن می‌آید، اما دانشمندان آن را از حاشیه علم به درون قلمرو آن وارد کرده‌اند و اکنون شاهد موفقیت‌های نظری و آزمایشگاهی – در مقایس‌های بسیار کوچک و بنیادی – در این باره هستیم. 
اگرچه در این فضا امکان پرداختن به همه این فناور‌ی‌ها و بررسی آن‌ها وجود ندارد بد نیست به چند نمونه که در هنگام ساخت داستان، مربوط به قلمرو علمی‌تخیلی بود و اینک وارد قلمرو فناوری‌های موجود شده‌اند، اشاره‌ای کنیم.

برای مثال، زمانی که خدمه سفینه اینترپرایز برروی سیاره‌ای فرود می‌آمدند، هرجای این سیاره که بودند می‌توانستند ابزار مستطیل شکل کوچکی را از جیب خود خارج کرده و بخش تاشده آن را باز کنند و همانند یک گوشی مقابل گوش و دهان خود قرار داده و بلافاصله با همدیگر صحبت کنند. این فناوری عجیب و غریب در آن زمان چیزی جز تخیل‌پردازی جسورانه نبود، اما امروز اکثر شما چنین ابزاری را در جیب خود حمل می‌کنید. این مجموعه یکی از نخستین مجموعه‌هایی بود که سال‌ها پیش از آنکه امکانات فنی ظهور تلفن‌های همراه به وجود آید، ایده استفاده از آن را همگانی کرد.

خدمه اینترپرایز در ماجراجویی‌های طولانی خود دچار بیماری می‌شدند. ابزاری که در این مجموعه برای تشخیص بیماری به کار می‌رفت شکل اولیه و ایده نخستینی از ابزارهایی بود که امروزه از آن‌ها برای درمان‌های عمومی‌استفاده می‌کنیم. در این مجموعه پزشک سفینه با حرکت دادن ابزاری روی بدن به بررسی ساختار داخلی آن می‌پرداخت و علایم و نشانه‌های بیماری را مشخص می‌کرد. این کاری است که امروزه با کمک ابزارهایی نظیر اسکن‌های مختف و به ویژه ام.آر.آی انجام می‌دهیم. اگرچه این ابزارها از نظر اندازه بسیار بزرگ‌تر از ابزارهای نشان داده شده در این مجموعه هستند، ناسا برای فضانوردان خود نوع مینیاتوری از این ابزارهای تشخیص علمی را ساخته که بخش عمده‌ای از همان وظیفه را انجام می‌دهد. یکی دیگر از ابزارهای پزشکی خدمه اینترپرایز ابزار جراحی بود که با کمک امواج صوتی متمرکزشده بافت‌های آسیب‌دیده را هدف قرار می‌داد. امروز فناوری استفاده از جراحی‌های کمتر تهاجمی و استفاده از روش‌های مشابه به طور فزاینده‌ای در حال توسعه است.

پپیشتازان فضا و سریال اولیه آن با جمله معروف کاپیتان کرک آغاز می‌شد که هدف از ماموریت اینترپرایز را کاوش در سرحدات فضا برای پیدا کردن گونه‌های زنده و تمدن‌ها مختلف و ایجاد ارتباط با آن‌ها بیان می‌کرد. همانطور که روی زمین تمدن بشر به یک زبان صحبت نمی‌کند، در میان تمدن‌های پراکنده نیز زبان‌های متنوعی وجود دارد که یادگیری همه آن‌ها برای یک نفر شاید هیچ‌گاه مقدور نباشد. به همین دلیل یکی از نیاز‌های اصلی خدمه اینترپرایز به همراه داشتن ابزاری بود که بتواند ترجمه‌ای جهانی را انجام دهد. شما این روزها از طریق ابزاری مانند مترجم‌های آنلاین (مثل گوگل‌ترانسلیت) می‌توانید نمایی از این ابزار را درک کنید. اما در حال حاضر برنامه‌های کابردی (اپ) متعددی با هدف درک جملات گفته شده در یک زبان و ترجمه آن به زبان مقصد به وجود آمده و در حال توسعه‌اند. این ابزار امروز در آستانه ورود به دنیای واقعی است. اگر به خاطر داشنه باشید زمانی که ژاپن پیشنهاد میزبانی جام جهانی در سال ۲۰۲۲/۱۴۰۱ را داد (که در نهایت میزبانی آن به قطر واگذار شد) بخشی از پیشنهاد میزبانی آن‌ها شامل تولید و توزیع ابزاری شبیه به یک هدفون کوچک بود که می‌توانست به طور مستقیم صحبت‌های هر زبانی را به زبان شنونده تبدیل کند و برعکس. نمونه این ابزار برای اولین بار در پیشتازان فضا نمایش داده شده و به نظر می‌رسد مدت زمانی نه چندان دور از اکنون آن را به عنوان بخشی از ابزارهای رایج همراهمان ببینیم.

یکی دیگر از ابزارهای جذاب این مجموعه دستگاه شناسایی مواد معدنی بود که آقای اسپاک (افسر علمی سفینه) در بازدید خود از مناطق ناشناخته با خود همراه داشت. وی با کمک این ابزار به بررسی فوری ماهیت تشکیل‌دهنده سنگ‌ها و مواد تشکیل دهنده آنها می‌پرداخت. اکنون نمونه چنین حسگرهایی روی سفینه‌های فضایی ما نظیر مریخ‌نوردها قرار دارند و در حال کاوش واقعی سرحدات جدید بشر هستند.

یکی دیگر از ابزارهای معرفی شده در این مجموعه حسگر تشخیص حیات است. حسگری که در واقع نشانه‌های اولیه و ساختارهای تشکیل دهنده حیات را شناسایی می‌کند و طبیعتا برای ماموریتی که به دنبال موجودات زنده و حیات تازه است ضروری است. این ابزار نیز امروزه به بخشی از بسته علمی‌کاوشگرهای روباتیک در آمده است.

لیزرهای کور کننده، پوشش آلومینیومی نامریی، سیستم موقعیت‌یاب جهانی، اعتبار و پول قابل خرج در فضا، ایده تله پورتیشن، موتورهای یونی و …. ایده‌های تندروانه آینده‌نگرانه‌ای بودند که امروز به واقعیت بدل شده‌اند و از همه مهم‌تر، این مجموعه نسلی از دانشمندان را وارد این حوزه کرد که در تحقق آن رویاها نقش داشته‌اند. پشتازان فضا زمانی برای اولین بار ذهن مخاطبان را به خود درگیر کرد که برنامه آپولو تازه آغاز شده بود. باید دید در دوران جدید باز هم امکان ساخت چنین مجموعه هایی که بتواند ذهن مردم را از روزمرگی های این سیاره به دنیایی با شکوه و شگفت انگیز منتقل کند، وجود دارد یا نه؟

 

پوریا ناظمی / روزنامه نگار علم

 

No tags for this post.