فرارسیدن هفته ایمنی در برابر زلزله بهانه‌ای شد تا خبرنگار سیناپرس با دکتر محمد مختاری (دکترای ژئوفیزیک- زمین‌شناسی از دانشگاه برگن)، رییس مرکز پیش‌بینی زلزله پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله گفت‌وگو کند.
زمین‌لرزه چرا و چگونه اتفاق می‌افتد؟
زمین‌لرزه معمولا به علت تجمع زیاد انرژی در درون زمین رخ می‌دهد. این انرژی تجمع یافته به دنبال محلی برای آزاد شدن و رهایی است. معمولا این انرژی در پوسته شکسته شده زمین و گسل‌ها آزاد و خارج می‌شود؛ اکنون بسیاری از مناطق ایران دارای گسل فعال است. بر اساس تئوری‌ها و نظریه‌ها هرچقدر طول گسل در منطقه‌ای بیشتر باشد، زمین‌لرزه بزرگ‌تری در آن ناحیه به وجود می‌آید. اصولا ثبت زمان وقوع زمین‌لرزه در ایران به دو مرحله تاریخی (پیش از وجود دستگاه‌های ثبت لرزه‌نگاری) و دستگاهی تقسیم‌بندی می‌شود. پیش از وجود دستگاه‌های ثبت لرزه‌نگاری، بزرگی، زمان و مکان زمین‌لرزه بر اساس اطلاعات حاصل از تاریخ گذشته و مشاهده‌های مردم در ایران ثبت و ضبط می‌شد. پس‌ازآن بزرگی و پارامترهای مختلفی درباره زمین‌لرزه مانند زمان و مکان، با دقت بالا و توسط دستگاه‌های لرزه‌نگاری در ایران به ثبت رسیده است؛ هرچقدر فاصله بین ایستگاه‌های لرزه‌نگاری با وقوع زلزله نزدیک‌تر و تعداد این پایگاه‌ها بیشتر باشد به همان نسبت نیز امکان ثبت دقیق زمان، مکان و بزرگای زمین‌لرزه وجود دارد.
اکنون زلزله‌خیزترین و پرمخاطره‌ترین مناطق ایران کدامند؟
زمین‌لرزه‌های ایران ازنظر بزرگی و تعدادشان با یکدیگر تفاوت دارند. ایران به‌طورکلی ازنظر زلزله‌خیزی به چهار منطقه زاگرس، البرز، ایران مرکزی و ناحیه مکران یا جنوب کشور تقسیم‌بندی شده است. بر این اساس تعداد زمین‌لرزه‌های قسمت زاگرس زیاد اما میزان بزرگی آن کم است؛ معمولا خیلی به‌ندرت زمین‌لرزه‌ای با شدت 7 و 5/6 ریشتر در این نواحی رخ می‌دهد. برخلاف این ناحیه، تعداد زمین‌لرزه‌های قسمت البرز کم اما شدت و بزرگی آن زیاد است. میزان زمین‌لرزه در بخش ایران مرکزی و کویر نیز به علت ساختار زمین‌شناسی این ناحیه کم است. زمین‌لرزه قسمت جنوب کشور نیز از نوع فرورانشی است. در این نوع زمین‌لرزه یک قسمت از پوسته به داخل زمین فرو می‌رود. معمولا این نوع زمین‌لرزه‌ها از شدت و بزرگی زیادی برخوردارند و اغلب در داخل دریاها اتفاق می‌افتند. برای مثال سال 1945 زمین‌لرزه‌ای در دریای عمان و ناحیه مکران با بزرگی 1/8 رخ داد که آن زمان جان 4 هزار نفر از مردم پاکستان، ایران، عمان و یمن را گرفت. علاوه بر این زمین‌لرزه، سونامی بزرگی نیز به وجود آمد. آن زمان جمعیت زیادی در آن ناحیه مستقر نبود اما ثبت وقوع چنین رخدادی، خطر بسیار جدی برای بخش سواحل عمان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان محسوب می‌شود. اهمیت این موضوع باعث شده است ما برای پیشگیری از وقوع احتمالی حادثه زلزله و سونامی اقدامات زمین‌شناسی انجام دهیم.
آیا اصولا وقوع زلزله قابل پیش‌بینی است؟
اصولا پیش‌بینی بر دو مبنای آماری و قطعی انجام می‌شود. اکنون نه‌تنها در ایران بلکه در هیچ منطقه‌ای از دنیا ازنظر علمی توانایی پیش‌بینی قطعی زمان وقوع زمین‌لرزه وجود ندارد. ما فقط با در نظر گرفتن پارامتر زمان، مکان، بزرگی، عمق و طول گسل می‌توانیم به‌طور قطعی پیش‌بینی کنیم چه زلزله‌ای در کدام منطقه و با چه طول عمق و بزرگی رخ خواهد داد. اکنون تنها پیش‌نشانگری (اصطلاحی درست‌تر از پیش‌بینی) زلزله ازنظر آماری امکان‌پذیر است. کاری که همه دنیا انجام می‌دهند. ما نیز می‌خواهیم ازنظر آماری و با مشخص کردن نقشه‌های پرخطر این موضوع را بررسی کنیم. برای تحقق این کار پروژه‌ای 4 ساله به نام پرشیا تعریف کرده‌ایم. بر اساس این طرح قرار است نقاط پرخطر و زلزله‌خیز ایران را بر اساس یک مدت‌زمان به‌صورت آماری مشخص کنیم و اقدامات لازم برای این مناطق را انجام دهیم. هرچند این طرح اکنون به‌صورت آزمایشی شروع‌شده است اما به دلیل گستردگی ابعاد این کر به‌عنوان یک طرح فرا پژوهشگاهی مطرح است. بدون تردید باید برای بررسی آماری این کار از سازمان‌های مختلف داخلی و خارجی استفاده کنیم. ایجاد رصدخانه یا سایت آزمایشگاهی از دیگر کارهای اساسی ما در این زمینه است. قصد داریم با نصب چند دستگاه و انجام آزمایش، روش‌های متفاوت پیش‌نشانگری نسبت به این موضوع پیدا کنیم. اکنون با نصب چند دستگاه در شمال شهر تهران به‌صورت آزمایشی اطلاعات زلزله‌خیزی این ناحیه در حال پایش است. امیدواریم پس از نتیجه‌گیری و موفقیت کامل، این طرح برای خدمت‌رسانی بهتر و بیشتر به مردم در سایر نقاط نیز اجرایی شود. البته با انجام این کارها به‌هیچ‌وجه ادعا نمی‌کنیم که می‌توانیم زمان وقوع زلزله را پیش‌بینی کنیم. کلمه پیش‌بینی کاملا غلط است و تنها دیدگاه و نظر مردم را نسبت به ما بد و بی‌اعتماد می‌کند.
No tags for this post.