این مجموعه در محله طاهر منصور و بازار و گذر بابا ولی در شهر کاشان واقع شده است و دارای دو در ورودی میباشد که در اصلی آن از گذر بابا ولی باز می شود . پس از در ورودی به یک هشتی برمی خوریم که سقف این هشتی دارای تزئینات هندسی آجر و کاشی به رنگ های فیروزه ای و لاجوردی است . در چهار گوشه این هشتی مقرنس هایی در ابعاد کوچک اجرا شده است . در بالای سقف این هشتی یک نورگیر تعبیه شده است که نور فضای مورد نظر را تامین می کند .
پس از هشتی و دالان ورودی به صحن بزرگ مسجد می رسیم که در وسط این صحن یا حیاط ، حوضی وجود دارد که به نظر جدید می آید . دورتادور حیاط رواق هایی بدون تزئین دیده می شود . بنا دارای سه ایوان نا متقارن است که دو تای آن ها باریک و بلند و ایوان دیگر به صورت عریض و کوتاه است یعنی ا یوان های جنوبی و شرقی بلند و ایوان غربی کوتاه است . ایوان شرقی با مقرنس و گره های گچی که با کاشی هایی به رنگ فیروزه ای ، خردلی ، لاجوردی و مشکی با نقوش هندسی و اسلیمی تـزئین شده است . در وسط این ایوان کتیبه ای از آیات قرآن که دور تا دور ایوان را فرا گرفته با کاشی های لاجوردی ، خردلی ، طلائی و سفید نوشته شده است . در بخش منتهی به طاق ایوان جنوبی مقرنس گچی اجرا شده که از گچ ساده است . سقف این ایوان نیز دارای تزئینات مقرنس و گره های گچی با نقوش هندسی و اسلیمی است که با کاشی های زرد ، لاجوردی ، فیروزه ای ، سفید ، سبز و خردلی اجرا شده اند . در بخش میانی دیوار این ایوان نیزکتیبه ای با رنگ سفید و بر زمینه لاجوردی از کاشی وجود دارد . در قسمت پائین ایوان تزئیناتی به صورت مربع یا قاب های یک متر در یک متر با نقوش گل و گیاه و رنگ های متنوع و مختلف دیده می شود .
در ضلع غربی مجموعه پائین تر از سطح حیاط ، شبستان اصلی مسجد در زیر زمین قرار دارد . مسجد مذکور دو طبقه بوده و داخل آن چهار ردیف هفت تایی ستون وجود دارد . تزئینات سقف مسجد از آجر و کاشی و با تزئینات گره های آجری و کاشی کاری به رنگ های لاجوردی ، فیروزه ای ، خردلی ، سبز و طلائی مشاهده می شود. داخل مسجد رواق هایی وجود دارد که در حال حاضر هیچ گونه تزئیناتی در آن مشاهده نمی شود . اصل بنا مربوط به قرون هفت و هش اسلامی است و در دوره صفوی در آن دخل و تصرف هایی انجام شده است . محراب مسجد دارای دو بخش تزئینی است ، در بخش میانی آن تزئینات آجر و کاشی به رنگ های خردلی ، فیروزه ای و سیاه در زمینه آجر و در قالب دو قاب تزئینی وجود دارد که احتمالاً مربوط به دوره ساخت بنا باشد زیرا از نظر سبک و اسلوب به تزئینات دوره مغول شباهت دارد . در حاشیه بیرونی محراب نواری از کاشی کاری دیده می شود که در بالا به صورت یک قوس به سقف منتهی می شود . رنگ کاشی های این بخش فیروزه ای ، لاجوردی ، خردلی و سفید هستند . تزئینات این بخش با توجه به کتیبه بالای محراب که کاملاً گویا است مربوط به دوران معاصر بوده و در سراسر صحن مسجد همان گونه که اشاره شد ستون هایی وجود دارد که بر پایه مربع قرار دارند و ساقه آن ها هشت ضلعی است . روی این ستون ها تزئیناتی به صورت پنجره های مجزا و با طرح های مختلف بر روی گچ اجرا شده که در آن رنگ های متنوعی به کار رفته است . به عقیده نگارنده ، این تزئینات مربوط به دوره مابین صفویه تا قاجار هستند . در داخل مسجد و در بخش غربی غلام گردش هایی بدون هر گونه عوامل تزئینی وجود دارد که در برخی از آن ها ستون هایی اجرا شده است .
این مجموعه دارای سه ایوان نامتقارن است که در معماری اسلامی ایران نظیر آن کمتر به کار رفته است و به طور کلی معماری ایران در دوره اسلامی دارای اصل تقارن بوده و نوع ایوان در دوره ایلخانی به صورت بلند و کشیده و در دوره سلجوقی به صورت پهن و کم ارتفاع مشاهده می شود و در این دوره تزئینات صرفاً با آجر بوده است اما در دوره مغول و ایلخانی تزئینات عموماً از تلفیق آجر و کاشی هستند که تا دوره تیموری این سنت ادامه یافته و بعدها به کاشی کاری مطلق در دوره صفویه تبدیل شد . در این بنا هر سه نوع تزئینات مشاهده می شود . از طرفی با توجه به موقعیت شبستان مسجد که در زیر زمین بوده احتمالاً تغییرات معماری گسترده در آن صورت نگرفته اما در تزئینات آن مرمت ها و تغییرات زیادی مشاهده می شود در کل سقف شبستان این مسجد شباهت بسیاری به طرح سقف بقعه طاهر و منصور دارد .
این بنا به شماره 1355 و به تاریخ 3/12/1335 به ثبت رسیده است .
گزارش تصویری و تحلیل فنی : احسان محمد حسینی * – فاطمه کردی *
*دانشجوی دکترا باستان شناسی
No tags for this post.