هرباریوم (Herbarium) که جمع آن هرباریا (Herbaria) است، محلی است که در آن نمونه های خشک شده گیاهان را به شیوه های علمی خاص و معینی نگهداری می کنند، اهمیت هرباریوم ها به نسبت تعداد نمونه های موجود در آنها و وسعت مناطقی است که نمونه های گیاهی آن را در بردارد.
هرباریوم ها از منابع علمی دائمی و قابل دسترسی گیاه شناسان هستند که می توانند با مراجعه به نمونه های گیاهی موجود در آنها اطلاعات لازم در مورد عناصر پوشش گیاهی هر سرزمین را به آسانی به دست آورند.
سابقه تاسیس هرباریوم ها در جهان به سده شانزدهم میلادی می رسد. اولین هرباریوم در ایران به سال 1324 بر می گردد که به نام هرباریوم ایران معروف بود. این هرباریوم در سال 1974 در کتاب فهرست هرباریوم های جهانی ثبت شد، علاوه بر ثبت جهانی در بهمن ماه سال 1387 به عنوان بیست و ششمین اثر ملی در فهرست آثار ملی طبیعی کشور به ثبت رسید.
هرباریوم ایران دربرگیرنده نمونه های مرجع از رستنی های ایران است که طی پروژه های تحقیقاتی متعدد توسط محققان بخش رستنی های موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور جمع آوری و شناسایی شده اند.
در حال حاضر تعداد تقریبی 8 هزار نمونه از گیاهان و دو هزار نمونه از قارچ ها، گلسنگ ها و شبه قارچ ها در شش مجموعه اصلی این هرباریوم نگهداری می شود.
مجموعه مرجع قارچ ها، گیاهان آوندی، کلکسیون ملی قارچ های زنده ایران، علف های هرز، گیاهان دارویی و آفت کش ها و گیاهان بی گل و جلبک ها بخش های مختلف هرباریوم ایران است که در گونه های گیاهی متنوعی در آنها نگهداری می شود.
امروز هفتادمین سال تاسیس هرباریوم ایران است که بر این اساس موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور مراسمی را با حضور پیشکسوتان این عرصه دراین موسسه برگزار کرد.
در این مراسم، 'مصطفی اسدی' استاد پژوهش موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور به ارایه اطلاعاتی درباره نقش هرباریوم ها در شناخت و حفظ تنوع زیستی پرداخت و گفت: نیاز انسان، محققان کشاورزی، متخصصان محیط زیست، محققان گیاهان دارویی و پرورش دهندگان گل به داشتن اطلاعات موجب اهمیت داشتن و شناخت هرباریوم می شود.
وی با بیان این که در مناطق مختلف کشور نمونه های زیادی از گونه های گیاهی جمع آوری و در هرباریوم ها از جمله ایران نگهداری می شود، افزود: در منطقه حفاظت شده کویر 283 گونه ، منطقه حفاظت شده توران 375 گونه، منطقه حفاظت شده ارسباران 781 گونه و جزایر خلیج فارس 364 گونه جمع آوری و در هرباریوم ها نگهداری می شود.
اسدی ادامه داد: دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران با دارا بودن 25 هزار نمونه و تاسیس در سال 1933 یکی از قدیمی ترین هرباریوم های کشور است.
وی گفت: به طور کلی 815 هزار و 856 نمونه در هرباریوم های کشور نگهداری می شود که این رقم در دنیا حدود 272 میلیون نمونه است. مناطق زیادی در کشور وجود دارد که هنوز گونه های گیاهی آنها جمع آوری نشده است.
همچنین 'حسین آخانی' استاد دانشگاه تهران درباره نقش هرباریوم ها در آموزش و پژوهش گفت: هرباریوم ها به عنوان منبعی غنی از گونه های مختلف گیاهی نقش موثری در روند تحقیقات و پژوهش دارند.
وی افزود: بررسی ها نشان می دهد طول عمر 14 درصد گونه های معرفی شده در ژورنال های گیاه شناسی جهان کمتر از 5 سال و 25 درصد بالای 50 سال عمر دارند که نشان از اهمیت جمع آوری و نگهداری گونه های متنوع گیاهی دارد.
آخانی ادامه داد: در 17 کشوری که عمدتا بیشترین تنوع گیاهی جهان را دارند، یک بررسی انجام شد و نتیجه نشان داد که فقط 3 درصد هرباریوم های جهان در این کشورها وجود دارد و بخش عمده آنها در کشورهایی است که تنوع زیستی متنوعی ندارند.
وی به تنوع زیستی در کشور اشاره کرد و به مقایسه هرباریوم های ایران و آلمان پرداخت و گفت: تعداد هرباریوم های ثبت شده در ایران 21 و آلمان 77 ، نمونه های گیاهی ایران 800 هزار و آلمان بیش از 19 میلیون، گونه های گیاهی ایران 7 هزار و 300 و آلمان دو هزار و 700 و گونه های اندمیک ایران هزار و 500 و آلمان 6 گونه است.
آخانی در ادامه به تعداد دانشجویان دکتری در رشته گیاهی اشاره کرد و افزود: تعداد دانشجویان دکتری در آلمان با قدمت 700 سال دانشگاه های پیشرفته و بودجه پژوهشی 19 میلیارد دلار، 25 هزار دانشجو است در حالی که در کشور ما با بودجه پژوهشی 600 میلیارد تومان برای تمام دانشگاه های کشور 120 هزار دانشجوی دکتری داریم.
وی ادامه داد: همچنین در تولید مقاله در جهان در رشته علوم گیاهی و جانوری، ایران رتبه 29 را دارا است اما از لحاظ ارجاع به مقالات از بین 107 کشور رتبه 106 را به خود اختصاص داده ایم که باید مشکل کار بررسی شود.
استاد دانشگاه تهران با اشاره به اینکه موزه ها و هرباریوم های کشور مشکلات زیادی دارند، گفت: نداشتن سیستم ایمنی و اصول نگهداری نمونه های بیولوژیک در آنها ، ناچیز بودن بودجه و متخصص نبودن کارمندان آن برخی از این مشکلات است.
به گزارش ایرنا، وی اظهار کرد: متاسفانه درب هرباریوم های موجود در کشور به روی متقاضیان بسته است در حالی که دانشجویان و محققان باید بتوانند به راحتی از این نمونه ها برای کارهای تحقیقاتی و پایان نامه های خود استفاده کنند، حتی برای گرفتن یک نمونه باید پول بپردازند که جای تاسف دارد.
درب هرباریوم ها به روی محققان گشوده شود
