برج های آب شیرین را فراموش نکنیم
کوه ها به عنوان زیست بوم های حساس و کلان نقش بسزایی در زندگی و حیات اکوسیستم های پایین دستی دارند، به عبارتی آب مورد نیاز مردم، تالاب ها و رودخانه ها از کوهستان تامین می شود؛ بنابراین اگر زیست بومی در پایین دست با مشکل مواجه شود قطعا از بی توجهی به بالا دست یعنی کوهستان نشات می گیرد.
اهمیت حفاظت از کوهستان ها به حدی زیاد است که مجمع عمومی سازمان ملل از سال 2003 یازدهم دسامبر ( 20 آذر ) را ' روز جهانی کوهستان' نامگذاری کرده است. این تصمیم در پی موفقیت سازمان ملل در اعلام سال 2002 به عنوان ' سال جهانی کوه ها ' بود که توانست آگاهی جهانی درباره کوهها را افزایش دهد که موجب تشکیل کمیته های ملی کوهستان در 78 کشور شد و با ایجاد سازمان 'همکاری کوهستانی'(Mountain Partnership) همبستگی جهانی در این زمینه افزایش یافت.
سازمان جهانی خواربار و غذا (FAO ) به عنوان نهاد هماهنگ کننده سال جهانی کوهها و مسوول نظارت بر برگزاری روز جهانی کوهستان انتخاب شده است.
در ایران نیز نهادهای مردم نهاد و خود جوش این روز را گرامی می دارند و بر این اساس برنامه هایی در کشور اجرا می شود که در این راستا قرار است دوشنبه 23 آذر مراسمی در سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شود.
عبدالله اشتری رییس انجمن حفظ محیط کوهستان درباره کوهستان و اهمیت حفاظت از آن به ایرنا گفت: سالها است که درباره وضعیت کوهستان های کشور هشدار داده ایم ، فریاد زده ایم اما تاثیری بر سازمان های مرتبط نداشته است و به اصلاح آبی از آنها گرم نشده است.
وی افزود: ایران در منطقه ای خشک واقع شده بنابراین کوه های ما نسبت به کوه های اروپا از اهمیت بیشتری برخوردار هستند که با تمام این شرایط از سوی مسئولان هیچ اهمیتی به موضوع داده نمی شود در حالی که وضعیت در اروپا بسیار متفاوت است.
اشتری اظهار کرد: اکوسیستم های کوهستان اکوسیستم هایی کلان هستند، اگر تالابی در پایین دست خشک می شود به این علت است که بالا دست به حال خود رها شده، اگر دریاچه ارومیه خشک شده است علت آن توجه نکردن به منابع آبی بالادستی آن است از این رو نیازمند یک مدیریت یکپارچه است.
وی گفت: حدود 25 تا 30 سال است که در اروپا به کوه ها، برج های آب شیرین می گویند و این اصلاح متداول شده است، چون آنها به اهمیت موضوع پی برده اند.
وی ادامه داد: به عنوان مثال وقتی در شهر تهران 5 میلیمتر بارندگی می شود، همان روز در ارتفاع 2400 متر 15 میلیمتر و در قله توچال 30 میلیمتر بارندگی صورت می گیرد بنابراین وقتی تابستان در دشت های تهران هستیم در ارتفاعات هوا همچنان سرد است که بر پایین دست تاثیر می گذارد، انباشت برف به تدریج آب می شود و آب مورد نیاز چشمه ها، برکه ها، رودخانه ها و تالاب های پایین دست را تامین می کند به همین دلیل به کوه ها برج های آب شیرین گفته می شود.
وی با تاکید بر اینکه کوهها پشتیبان منابع آبی هستند گفت: بخشی از آب باران و برف در زمین نفوذ می کند که موجب پر شدن منابع زیر زمینی می شود.
اشتری گفت: ایران در کمربند خشک دنیا قرار دارد که از شمال آفریقا تا خاورمیانه را در بر می گیرد و بخشی از کشورهای پاکستان و افغانستان را نیز شامل می شود، تفاوت ما با دیگر کشورهایی که در کمربند خشک قرار گرفته اند این است که هر چند در مناطق خشک بارندگی نداریم اما آنچه به صورت ریزش سالانه شاهد هستیم بیشتر در مناطق مرتفع و کوهستانی است.
وی ادامه داد: آمارها نشان می دهد از حدود 710 میلیارد متر مکعب بارندگی سالانه در کشور حدود 70 درصد آن در کوهستان ها رخ می دهد، البته ما اعتقاد داریم که بیشتر از این درصد است، این بارندگی ها که در ارتفاعات بیشتر به صورت برف است روی هم انباشته شده و به مرور در طول سال آب می شوند و آب مورد نیاز پایین دست را تامین می کنند.
اشتری تاکید کرد: تمام کشورهایی که در کمربند خشک قرار دارند با مشکل کم آبی مواجه اند اما ایران به علت داشتن ارتفاعات زیاد مانند سلسله جبال البرز، زاگرس و کوه های پراکنده در مرکز کشور، نسبت به دیگر کشورها کمتر با این مشکل مواجه است زیرا این ارتفاعات به مرور پر از برف می شوند و در طول سال به تدریج آب می شوند.
رییس انجمن حفظ محیط کوهستان اظهار کرد: بنابراین تامین آب شیرین اولین و مهمترین مزیت کوهستان است و با توجه به اینکه امروزه بحران آب بیشتر کشورها را با مشکل مواجه کرده و اختلافات مرزی به وجود آمده لذا حفاظت از کوهها بسیار حایز اهمیت است.
وی با بیان اینکه بعد از آب، تنوع زیستی کوهستان از ارزش زیادی برخوردار است گفت: در کوهستان های کشور کمربندهای ارتفاعی مختلفی وجود دارد که گیاهان خاصی در آنها می رویند، به عنوان مثال گیاهان ارتفاع 1500 متر با گیاهان ارتفاع 2 هزار متر متفاوت است که این مساله تنوع گیاهی زیادی را برای کشور رقم زده است.
اشتری افزود: همچنین عوامل دیگری مانند تنوع خاک، جهت های جغرافیایی و رطوبت مختلف دست به دست هم داده اند و دنیای از مجموعه گیاهانی ارزشمند را در کوهستان های کشور ایجاد کرده اند.
رییس انجمن حفظ محیط کوهستان گفت: در کوهستان ها جانوران کوه زی زیادی زندگی می کنند که بسیار متنوع و ارزشمند هستند.
وی افزود: تنوع فرهنگی از دیگر ویژگی های کوهستان های کشور است، جوامع کوه نشین زیادی با آداب و رسوم، گویش ها، تولیدات مختلف و ارزش های تاریخی و فرهنگی در کوهستان های کشور زیست می کنند.
اشتری ادامه داد: بعد از آن فضای کوهستان است که مورد توجه است، وجود آبشارها، دره ها و تپه ها ذخایر طبیعی کوهستان هستند که پتانسیل این مناطق را بالا می برند و باید حفظ شوند، در طول تاریخ تمام سکونتگاه ها در دامنه ارتفاعات شکل گرفته است تا از گرمای دشت و کویر در امان باشند.
وی درباره تهدیدات کوهستان گفت: چرای بی رویه دام یکی از تهدیدات کوهستان است که موجب شده در طول سالیان متمادی حداقل نیمی از پوشش گیاهی کوهستان های خود را از دست بدهیم.
وی افزود: همچنین عبور و مرور دام از مناطق کوهستانی موجب ایجاد مسیرهای موازی و باریکی می شود که کوفتگی خاک را به همراه دارد که موجب می شود خاک شرایط تنفس و جذب آب را از دست بدهد که در این حالت خاک خالی از رستنی ها می شود که این مساله تبعاتی مانند فرسایش خاک و احتمال بروز سیل را به همراه دارد.
اشتری ادامه داد: ساخت و سازهای بی رویه، جاده سازی، توسعه شهرنشینی، تغییر کاربری، بوته کنی، جنگل تراشی و گردشگران از دیگر تهدیدات کوهستان های کشور هستند.
وی گفت: اکنون نیز موضوع تغییر اقلیم به عنوان عاملی جدید وارد عرصه شده که موجب گرم شدن کوهستان ها و آب شدن یخچال ها شده است و این مساله بالا رفتن مرز برف درکوهستان را به همراه داشته که تهدیدی جدی است.
رییس انجمن حفظ محیط کوهستان با تاکید بر اهمیت حفظ کوهستان ها اظهار کرد: نیازهای اهالی پایین دست از کوهستان تامین می شود از این رو حفاظت از این عرصه های ارزشمند باید فرهنگ سازی شود، سالهاست در دانشگاه های فرانسه اقتصاد کوهستان تدریس می شود و دهها سال است ایتالیا مدیریت کوهستان را به طور مرتب مانیتور می کند و به جوامع محلی اختیار داده تا از آن نگهداری کنند ، علت اینها این است که به اهمیت کوهستان پی برده اند.
وی گفت: اما در کشور ما فریادها برای حفاظت از کوهستان به جایی نمی رسد، در مصوبه ای که توسط هیات دولت به تصویب رسید 9 ردیف زیست بوم های حساس تعریف شد اما نامی از کوهستان در آن نیامده است که جای تاسف دارد.
اشتری افزود: سال 1992 در اجلاس ریو، در دستور کار 21 در فصل 13 به مدیریت کوهستان ها پرداخته شد اما در کشور ما هنوز هیچ دستگاه دولتی اهمیت کوهستان را نپذیرفته است، کوهستان زیست بومی کلان است و مانند چتری زیست بوم های دیگر را حفاظت می کند اما جایی در دستگاه هایی دولتی ندارد.
وی گفت: بارها و بارها از سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری درخواست کردیم حداقل یک دفتر کوهستان در سازمان خود ایجاد کنند و اما این فریادها راه به جایی ندارد.
اشتری تاکید کرد: به نظر می رسد روز جهانی کوهستان، فرصتی برای آگاهی بخشی در زمینه اهمیت کوهها در زندگی، تاکید بر فرصت ها و الزام ها در گسترش مناطق کوهستانی و ایجاد همکاری برای دگرگونی های مثبت در کوهها و سرزمین های پر ارتفاع در کشور و جهان است.
سلسه جبال البرز و زاگرس رشته کوه ها و قله های زیادی دارند که البرز مرکزی، تخت سلیمان ، علم کوه، سهند و سبلان معروفترین آنها هستند.
