تماس، تلاش برای تحقق یک رویا

 

فیلم تماس یا کانتکت در سال ۱۹۹۷/۱۳۷۶ به کارگردانی رابرت زمکیس به روی پرده‌های سینما رفت. داستان فیلم تماس، داستان نخستین مواجهه ما با تمدنی فضایی است و موضوعی که بارها و بارها در‌هالیوود به آن پرداخته شده است. اما تفاوت این فیلم با فیلم‌های دیگر و مشابه، به نمایش نسبتا دقیقی از تلاش‌های علمی واقعی در این جستجو و همچنین چالش‌های بالقوه سیاسی، فرهنگی و اجتماعی که در پشت اعلام چنین مواجه‌ای قرار دارد، برمی‌گردد.

دانشمندی کنجکاو

داستان فیلم تماس به زندگی دانشمندی به نام النور آرووی می‌پردازد که از کودکی شیفته آسمان و امواج رادیویی است. او علی‌رغم موفقیت‌ها و فرصت‌هایی که دارد خود را وقف گوش کردن به آسمان برای پیدا کردن نشانه‌ای از تمدن‌های هوشمند می‌کند. این کار او از سوی دولت ایالات متحده و بنیاد ملی علوم مورد پشتیبانی قرار نمی‌گیرد و او و همکارانش مجبورند از منابع بخش خصوصی هزینه‌های این طرح را تامین کنند. سرانجام در شبی اتفاق تاریخی می‌افتد و پیامی از سوی بیگانگان به زمین می‌رسد. بلافاصله نیروهای سیاسی مداخله می‌کنند و از سوی دیگر جامعه به شدت به این موضوع واکنش نشان می‌دهد. درر نهایت مشخص می‌شود این پیام حاوی دستورالعمل ساخت ماشینی است که احتمالا امکان سفری برای ملاقات با فرازمینی‌ها را فراهم می‌کنند. پس از کش‌وقوس‌های فراوان دکتر آرووی عازم این سفر می‌شود. سفری که برای او چندین ساعت به طول انجامید، از دید دیگران اصلا اتفاق نیفتاده است. درحالیکه سیاستمدارن سعی می‌کنند کل این پروژه را یک فریب بزرگ معرفی کنند، اما دورببین‌هایی که او به همراه برده است اگرچه نتوانسته چیزی غیر از نوفه (نویز) و برفک ضبط کند، اما این نوفه‌ها را برای مدت چندین ساعت ضبط کرده است.

حاشیه‌های یک کشف علمی

این فیلم به طور جدی درکنار مفاهیم علمی خود به حاشیه‌های رویدادهای علمی‌می‌پردازد، اینکه چگونه سیاستمدارن بدون آنکه درکی از ماهیت علم داشته باشند سعی می‌کنند کنترل چنین رویدادی را در دست بگیرند و از آن مهم‌تر اینکه چقدر جامعه ناآگاه که در آن علم ترویج نشده، می‌تواند آبستن عدم درک و گمراهی باشد. در صحنه بی‌نظیری که مربوط به روزهای پس از اعلام خبر این کشف است، در کنار محوطه تجهیزات رادیوتلسکوپ‌های VLA در نیومکزیکو (محل دریافت پیام فرازمینی‌ها) انبوهی از مردم گرد آمده‌اند. در حالی‌که خودروی دکترآرووی از میان آن‌ها عبور می‌کند، واکنش بخش‌های مختلف جامعه به چنین خبری به نمایش گذاشته می‌شود؛ از سخنرانی‌های آتشین تندروهای مسیحی گرفته تا سیرکی تمام عیار. گویی هرکسی از ظن خود با این کشف که در تاریخ بشر بی‌مانند است، همراه شده و هیچ کس نمی‌تواند آن را درک کند.

محصول خلاقه کارل ساگان

البته بیان چنین روایتی در این فیلم جای تعجب ندارد. نویسنده فیلم‌نامه و داستان اصلی این فیلم کسی است که همه عمر خود را صرف توسعه و ترویج علم و مبارزه با بدفهمی و شبه‌علم کرد. کارل ساگان (۱۹۹۶/۱۳۷۵-۱۹۳۴/۱۳۱۳) ستاره‌شناس و سیاره‌شناس برجسته آمریکایی است که در بسیاری از ماموریت‌های و پروژه‌های علمی و فضایی و از جمله پروژه وویجرها نقش داشته است. اما یکی از جنبه‌های اصلی زندگی او تلاش برای توسعه و ترویح علم در جهان بود. او چندین کتاب ترویجی در زمینه علم نوشت و مجموعه تلویزیونی بی‌نظیر و ماندگاری به نام کیهان (Cosmos) را تهیه کرد. او کسی بود که عدم درک درست مردم از علم و جایگاه او را باعث بروز مشکلات فراوان اجتماعی و فرهنگی می‌دانست و به همین دلیل بخش عمده‌ای از وقت خود را صرف فعالیت‌های ترویجی می‌کرد. سال گذشته شبککه فاکس و نشنال جئوگرافیک سری جدیدی از این مجموعه را این بار با میزبانی و اجرای ستراه شناس معاصر نیل دی گریس تایسون تهیه و پخش کردند که با استفبال چشمگیری هم مواجه شد.

او همچنین یکی از پیشگامان پروژه جستجوی هوشمندان فرازمینی یا SETI بود. او تلاش کرد تا جامعه علمی‌را قانع کند که با کمک رادیوتلسکوپ‌ها به فضا گوش دهیم به این امید که شاید نشانه‌ای از حیات هوشمند فرازمینی دریافت کنیم.

 

 

همین ایده در داستان فیلم تماس در مرکز ماجرا قرار دارد. صحنه‌های مربوط به فعالیت‌های رادیوتلسکوپی دکتر آرووی در دو محل هیجان‌انگیز زمین برای ستاره‌شناسی رادیویی فیلم‌برداری شده است. بخشی ابتدایی این فیلم در تجهیزات و تاسیسات آریسبو در پورتوریکو فیلم‌برداری شده است. این تجهیزات که زیر نظر بنیاد ملی علوم آمریکا کنترل می‌شود، بزرگ‌ترین رادیوتلسکوپ تک‌بشقابی جهان است که بشقاب گیرنده آن در دهانه یک قله کوه و به قطر ۳۰۵ متر ساخته شده است. البته تا چند سال دیگر آرسیبو جایگاه خود به عنوان بزرگترین رادیو تلسکوپ تک بشقای جهان را از دست خواهد داد و رادیو تلسکوپ عظیم چینی ها جایگزین آن خواهد شد. رادیوتلسکوپ‌های دقیق‌تر از ترکیب و تداخل‌سنجی داده‌های دریافتی مجموعه‌ای از بشقاب‌های کوچک‌تر ساخته شده‌اند که اخیرا بزرگ‌ترین نمونه چنین تداخل‌سنجی رادیویی به نام آلما توسط رصدخانه جنوبی اروپا در شیلی تاسیس شده است. در فیلم تماس، بخش عمده‌ای از داستان در یکی دیگر از تجهیزات مهم رادیوتلسکوپی جهان یعنی مجموعه رادیوتلسکوپ‌های VLA (به‌معنی آرایه بسیار بزرگ) در نیومکزیکو می‌گذرد. یکی از جذابیت‌های این فیلم نمایش مناظر و صحنه‌های واقعی از این تجهیزات علمی است.

در جستجوی هوشمندان فرازمینی

ایده پروژه SETI بر این مبنا استوار است که هر تمدن به اندازه کافی پیشرفته‌ای در مسیر رشد فناوری خود به مرحله‌ای رسیده است که بتواند از طریق امواج الکترومغناطیسی دست به انتقال داده‌ها و ارتباطات بزند، کما اینکه ما از این امواج برای مخابرات استفاده می‌کنیم. این امواج رادیویی در فضا پراکنده شده و منتشر می‌شوند و با توجه به ماهیت مصنوعی آنها می‌توانیم آن‌ها را از منابع طبیعی رادیویی در فضا تشخیص دهیم. این روش در حال حاضر تقریبا تنها راه ممکن از نظر علمی برای جستجوی موجودات هوشمند فرازمینی است. البته محدودیت‌های زیادی نیز در این راه وجود دارد. ابعاد عظیم عالم این جستجو را به پروژه‌ای طولانی و صبورانه بدل کرده است.

کارل ساگان با اطلاع از محدودیت‌های این روش در داستان خود این ایده را مطرح کرده است که سیگنال‌های دریافتی از یکی از ستاره‌های نزدیک به ما یعنی نسر واقع (آلفا-شلیاق یا Vega، دومین ستاره درخشان آسمان شمالی که در فاصله ۲۵ سال نوری از ما قرار گرفته است) در واقع از این مکان رله شده‌اند.

نیمه اول فیلم که به جستجوی پیام فرازمینی‌ها و ساختار کار پروژه‌ای مانند ستی می‌پردازد، به طور قابل توجهی دقیق است اما زمانی که پیام دریافت و رمزشکنی می‌شود ساگان که خود بهتر از هر کسی از محدودیت‌های سفرهای میان ستاره ای آگاه است، ناچار است ایده‌ای دیگر بیندیشد و برای این کار به سراغ ایده‌های یکی از دوستان خود به نام کیپ استفاون ترون (Kip Stephen Thorne) رفت. این فیزیکدان نظری آمریکایی از دوستان ساگان و یکی از اولین افرادی بود که تحقیقی علمی‌و جدی را در زمینه امکان وجود میان‌برهایی در ساختارهای فضا زمان انجام داد و به این نتیجه رسید که تحت شرایط بسیار خاص کوانتومی،‌کرمچاله‌های لورنتزی قابل سفر در آن می‌توانند وجود داشته باشند. ساگان از این ایده استفاده کرد و آن را به ابزاری بدل کرد که فضایی‌ها برای سفر ما در میانه جهان از طریق دستورالعمل ساخت ماشین خود به ما آموخته‌اند.

این روزها شما نام کیپ تورن را بیشتر از قبل شنیده اید و بیشتر او را می شناسید و دلیل آن هم حضور او در یکی دیگر از آثار سینمایی چشمگیر علمی تخیلی معاصر است. کیپ تورن ایده پردازف مشاور علمی وی کی از تهیه کنندگان فیلم اینتراستلار به کارگردانی کریستوفر نولان و البته تهیه کنندگی لیندا وبست بود. لیندا اوبست هیه کنندگی فیلم کانتکت را نیز برعهده داشت.

کارل ساگان بدین ترتیب مسافر خود را به اولین ملاقات بین تمدنی می‌فرستد، اما آنچه از این ملاقات به تصویر می‌کشد متفاوت از هرچیزی است که ما انتظار داریم. بیگانه‌ها که خود در مرحله‌ای از تکامل خود قرار دارند، در شرایطی که شبیه‌سازی یکی از نقاشی‌های کودکی دکتر آرووی است و در ظاهر پدر او با او صحبت می‌کنند و این رویداد را اولین گام در مراحل تماس‌های آینده می‌دانند.

تماس یکی از فیلم‌های چشمگیر با دقت بالای علمی است که می‌توان از دیدن چندین باره آن لذت برد و به بعد از تماشای آن به زیر آسمان رفت و به ستاره‌ها چشم دوخت و جمله شخصیت دکتر آرووی (با بازی جودی فاستر) و پدر او را زیر لب زمزمه کرد که اگر در تمام عالم، ما تنها موجودات هوشمند باشیم، فضای بسیار زیادی در آن بالا هدر رفته است.

یکی از نکات جالب توجه در داستان سفر میان ستاره ای نشان داده شده در کانتکت، استفاده از کرمچاله برای چنین میان بری است. کارل ساگان در دستنویس اولیه خود می خواست از سیاهچاله ها استفاده کند اما تورن به او گفت هیچ امیدی به سیاهچاله ها نیست و کسی نمی تواند از سقوط درون سیاهچاله جان سالم به در ببرد.

سال ها بعد و در میان ستاره ای تورن، نه تنها از کرمچاله ها برای سفر به کهکشانی دیگر استفاده کرد اما یکی از قهرمانان داستان خود را به درون سیاهچاله فرستادا و زنده بیرون آورد.

یکی از دلایل تفاوت در این دو روایت تفاوت درک و اطلاعات ما از رفتارهای موجوداتی مانند سیاهچاله ها در فاصله زمانی بین ساخته شدن دو فیلم بوده است.

تهیه کنندگان سعی کرده اند در این فیلم در عین حال چهره ای واقعی از دانشمندان را ارایه دهند چهر هدکتر النور اروی عملا بر مبنای چهره دو زن ستاره شناس برجسته معاصر شکل گرفته است که هر دو از همکاران کارل ساگان بودند. دکترجیل تارتر، همکار ساگان در موسسه ستی و دیگری دکتر کارولین پورکو مدیر تصویربرداری ماموریت های فضایی ویجر و کاسینی الهام بخش طراحی و شخصیت پردزای دکتر آروی در فیلم بوده اند.

 

اگر از دیدن این فیلم بر سر شوق آمدید و خواستید در تلاش تاریخی جستجوی موجودات هوشمند فرازمینی مشارکت کنید، می‌توانید به سراغ برنامه SETI@home بروید. این برنامه یکی از پیشگامان علوم شهروندی است. با دانلود آن بخشی از وقت آزاد رایانه خود را صرف پردازش اولیه داده‌های رصدخانه‌های رادیویی جهانی می‌کنید که به دنبال نشانه‌هایی از تمدن بیگانه به آسمان گوش سپرده‌اند. ساگان معتقد بود «همیشه چیزی شگفت‌انگیز، در جایی در انتظار شناخته شدن است» کسی چه می‌داند شاید نخستین نشانه از تمدنی فرازمینی در انتظار باشد تا در هنگامی‌که از کارهای روزانه خود خسته شده‌اید و در حال صرف چای برای رفع خستگی هستید و کامپیوترتان این برنامه را اجرا کرده، در خانه و کامپیوتر شما به دام بیفتد.

 

پوریا ناظمی

No tags for this post.