گزارش تصویری و تحلیل فنی از مسجد جامع فرومد
مسجد فرومد از مساجد دو ایوانی است و بنا بر روایات در اصل آتشکده بوده است . در اطراف حیاط مرکزی و در جهات شرق و غرب سه طاق نما با گچبری های دوره ایلخانی و نقوش گیاهی و هندسی به چشم می خورد . اجزا تشکیل دهنده بنا در کل عبارتند از :
سردر ورودی ، شبستان های شرقی و غربی و دو محراب .
این مسجد در کل فاقد گنبد است و دالان ورودی در کنار ایوان شمالی واقع شده و ورودی بنا محسوب می شود ، تمامی دالان مذکور دارای طاق نما و تزئینات گچی است و ورودی آن با آجر تزئین شده است . داخل درگاه نیز تزئینات گچبری به چشم می خورد .
ورودی ایوان شمالی دارای آجرهای منقوش در دو طرف است و لچکی هایی با آجر منقوش به نقوش هندسی در ابعاد 30 ×30 به صورت شش ضلعی در اطراف ایوان در بخشی قاب بندی شده توسط نقوش آجری به صورت نقش برجسته دیده می شود . کلاً نقوش ایوان در سه طرح کلی تقسیم می شود . در دو طرف ایوان ورودی دو نیم ستون با آجر لوزی شکل و نقوش برجسته وجود دارد .
در دیواره های داخلی ایوان در پائین با اندود ساده گچی نما سازی شده است و در قسمت های بالا کتیبه ای نواری شکل به خط کوفی گچبری شده دیده می شود .
ایوان جنوبی مانند ایوان شمالی طراحی شده و چند طاق نما در دهانه ورودی ، نقوش آجری به صورت تقلید خط در ورودی این ایوان جلب نظر می کند . دو نیم ستون چند وجهی با آجرهای منقوش برجسته و اغلب بدون لعاب در این ایوان وجود دارد که البته چند آجر آن دارای لعاب فیروزه ای است .
در داخل ایوان گچبری هایی از انتهای دیواره و ابتدای قوس شروع می شود . کتیبه گچبری ایوان به خط ریحان بوده و پس از این کتیبه گچبری جالبی اجرا شده است که نقوش آن قدیمی است و شباهت زیادی به نقوش ساسانی دارد . در انتهای این ایوان محرابی جلب نظر می کند . شبستان شرقی تقریباً تخریب شده است و آثار تزئینات ته رنگ بر گچ در آن دیده می شود .
شبستان غربی مسجد نیز کاملاً ویران شده و در بقایای ویرانه های آن آثاری از تزئینات دیده می شود .
همانطور که اشاره کردیم این بنا دارای دو محراب است که محراب اصلی در ایوان جنوبی واقع شده است تزئینات محراب فوق بی شباهت به محراب های سلجوقی نبوده و در آن رنگهای سبز ، آبی ، نارنجی و قرمز دیده می شود . در بالای این محراب چند قطار مقرنس زیبا اجرا شده است .
محراب دوم که با نقوش ساده تر ساخته شده است در دیواره ورودی ایوان از سمت شبستان شرقی قرار دارد که در دوره های بعد روی آن پوشانده شده و در جریان حفاریهای اداره میراث فرهنگی و در جریان ایجاد سونداژ بر روی دیوار نمایان شده است .
کتیبه های بنا عمدتاً پرکار بوده و در آن ها از رنگ استفاده شده است . گچبری ها از نوع مغولی بوده و با خطوط خشن پیاده شده اند . نکته جالب در این بنا در داخل ایوان جنوبی و در آخرین طاق نما ی منتهی به مقرنس ها ی بالای محراب نقوش شبیه به صورت انسان دیده می شود که مشابه آن در بالای محراب نیز وجود دارد .
در این بنا ، آجر های منقوشی در 17 طرح وجود دارد که منحصر به فرد هستند . گچبری های به کار رفته در این بنا به سه دوره اوائل اسلام ، سلجوقی و ایلخانی تقسیم می شود . در کل این مسجد در وضعیت خوبی به سر نمی برد و نیازمند توجه بیشتری است .
بر اساس نوشته کتاب بناهای تاریخی قومس نوشته عبدالرفیع حقیقت : در قصبه فرومد که در 165 کیلومتری شمال خاوری شهرستان شاهرود واقع است ، مسجدی هست که متاسفانه در اثر عدم توجه اهالی آن جا و تعمیر نکردن به مرور ، رو به خرابی نهاده و در حال حاضر فقط ستون های فرو ریخته ایوان و شبستان مخروب آن به جای مانده است .
به طوری که از آثار موجود آن استنباط می شود ، مسجد مذکور یکی از مساجد بسیار مهم و از نظر معماری دارای اهمیت به خصوصی بوده است . تاریخ بنای مسجد جامع فرومد مربوط به قرن هفتم هجری است .
در اواخر تسلط ایلخانان مغول ، قصبه فرومد و آبادی های اطراف آن دارای اهمیت زیادی بود و ایجاد نهضت سربداران ، آبادانی این قصبه را که تقریباً مرکز فعالیت آنان محسوب می شد بیش از پیش افزایش داد ، به همین جهت احتمال می رود که این مسجد در همین دوره ساخته شده باشد .
متاسفانه نوشته و کتیبه ای که تاریخ دقیق بنای مسجد را بتوان از روی آن تعیین کرد موجود نیست ، با اینکه مسجد جامع فرومد به کلی خراب شده است ولی از آثار مخروبه آن نیز می توان پی به اهمیت بنای آن برد . این بنا به شماره 345 و در تاریخ 20/3/1321 به ثبت رسیده است .
گزارش تصویری و تحلیل فنی : احسان محمد حسینی – دانشجوی دکترا باستان شناسی
No tags for this post.
