فرزین با اشاره به لزوم توجه هرچه بیشتر به این بخش، مشکل های کنونی آن را مانعی بزرگ در راستای درمان بهتر و سریعتر بیماران توصیف کرد.
وی همچنین، هم پوشانی حوزه های مختلف درمان سرطان با یکدیگر را از دیگر چالش های پیش روی درمان سرطان دانست و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را مسوول ایجاد هماهنگی میان این حوزه ها عنوان کرد؛ هماهنگی یی که، نبود آن موجب زیان بیماران خواهد شد.
در ادامه، متن کامل گفت وگوی ایرنا با مصطفی فرزین آمده است:
نخست در خصوص پیشینه ی رادیوتراپی (پرتودرمانی) در ایران توضیح دهید؟
**فرزین: پیشینه ی رادیوتراپی به سال ها پیش یعنی دهه ی 40 یا 50 و حتی پیش از هماتولوژی(متخصص خون) – آنکولوژی(متخصص سرطان) بازمی گردد. نکته ی جالب توجه این است که این درمان از مراکزی مانند بیمارستان امام خمینی (ره) شروع شده است. در اینجا لازم است به نام بزرگانی چون دکتر دهشیری و دکتر سجادی که از پایه گذاران رادیوتراپی در کشور هستند، نیز اشاره کنم. این حوزه مانند هماتولوژی- آنکولوژی، در سال های گذشته، زیر نظر انستیتو کَنسِر (سرطان) و اساتید حاضر در ایران و خارج از کشور به پیشرفت خود ادامه داده است.
پرتودرمانی به عنوان یک روش درمانی برای سرطان، معمولا در حوزه ی سرطان های تومورال (غده یی) شناخته شده است؛ اما آیا این درمان برای سایر سرطان ها مانند خون و لنف نیز استفاده می شود؟
**فرزین: همانطور که اشاره کردید رادیوتراپی به طور معمول، برای درمان سالید تومورز (غده های تو پُر) استفاده می شود در حالی که سرطان های بدخیم منشا گرفته از مغز استخوان در درجه ی نخست در حوزه ی کار همکاران هماتولوژی و آنکولوژی قرارمی گیرد و عمده ترین روش درمانی پیشنهادی برای آن ها شیمی درمانی است. با این وجود، پرتودرمانی در درمان انواع سرطان های سیستم لنفاوی بسیار پرکاربرد است. به یقین، در این سرطان ها بعد از انجام شیمی درمانی، در راستای ازبین رفتن باقیمانده ی سلول های بدخیم و رساندن درصد ریشه کنی بیماری به بالاترین میزان و کاهش احتمال بازگشت آن، به پرتودرمانی نیاز داریم. البته این روش در برخی از سرطان ها می تواند در مرحله های نخست و پیش از شیمی درمانی، نقش مهمی در روند درمان بیمار ایفا کند.
در خصوص درمان انواع لوسمی (سرطان خون) چطور؟
**فرزین: استفاده از رادیوتراپی در درمان لوسمی ها رایج نیست؛ اما در برخی موردها برای جلوگیری از تجمع سلول های سرطانی در مغز، مجبور به پرتودرمانی پیشگیرانه می شویم. گاه نیز در اثر جمع شدن سلول های لوسمیک (سلول های ناشی از سرطان خون)، اعضای گوناگون با بیماری درگیر می شود که در این موردها نیز پرتودرمانی لازم است.
با توجه به اینکه عمر این نوع درمان در کشور به سال ها پیش از هماتولوژی و آنکولوژی بازمی گردد، به نظر می رسد رشد پرتودرمانی و توجه در این حوزه، به اندازه ی حوزه های دیگر نبوده است. دلیل آن چیست؟
**فرزین: به لطف رسانه ها، بر روی درمان هایی مانند شیمی درمانی و جراحی ها تمرکز زیادی صورت گرفته است در حالی که پرتودرمانی به عنوان یکی از پایه های درمانِ سالید تومورها و همچنین مهمترین روش درمانی سرطان های خون و لنف، چندان مورد توجه قرارنگرفته است.
البته، کم کاری متخصصان برجسته ی این رشته نیز قابل توجه است اما رسانه ها هم توجه مناسبی به اهمیت این حوزه نداشته اند و آگاهی های عمومی در این خصوص بسیار پایین است. برای نمونه، بسیاری از خانم های مبتلا به سرطان پستان تصور می کنند با جراحی و خارج کردن توده های بدخیم، درمان آن ها تمام شده و روند بهبودی به زودی شروع می شود؛ این در حالی است که آنان پس از مراجعه، از لزوم ادامه ی روند درمان پس از خروج توده ها آگاه می شوند.
از نظر اختصاص بودجه چطور؟ آیا این تبعیض در حوزه ی اقتصادی نیز وجود دارد؟
**فرزین: البته. متاسفانه این تبعیض اقتصادی نه تنها در اختصاص بودجه به مراکز پرتودرمانی، بلکه در اختصاص بودجه از طرف بیمار و خانواده ی او نیز مشخص است. به این صورت که بسیاری از افراد تصور می کنند باید همه ی هزینه ی خود را صرف درمان هایی مانند جراحی کنند و در نتیجه با توان مالی کم و با بیمه یی ضعیف به سراغ پرتودرمانی خواهند رفت. این نکته باعث بروز مشکل های اقتصادی فراوان برای بیماران می شود و همچنین ضعف اقتصادی این حوزه را بدنبال دارد. بسیاری از بیماران، در حالی هزینه های درمانی گزافی را برای شیمی درمانی و جراحی در مرکزهای خصوصی می پردازند که همین درمان ها را با کیفیتی بهتر می توانند در مرکزهای دولتی وابسته به انستیتو سرطان دریافت کنند.
تصور نمی کنید بخشی از این مشکل به ناهماهنگی میان بخش های گوناگون آنکولوژی (رادیوتراپی- آنکولوژی و هماتولوژی- آنکولوژی) بازمی گردد؟
**فرزین: این حرف تا اندازه ی بسیار زیادی درست است و اجازه بدهید بگویم که میان این دو بخش نه تنها هماهنگی شایسته یی وجود ندارد، بلکه به نوعی رویارویی حاکم است. در سال های گذشته با پیشرفت هر 2 حوزه، چنان هم پوشانی و ناهماهنگی هایی ایجاد شد که اکنون هر یک از این حوزه ها مدعی درمان انواع سرطان هستند. به دلیل منافع مالی که در درمان هایی همچون شیمی درمانی وجود دارد، بسیاری از حوزه ها مدعی انجام این نوع درمان هستند. در بسیاری از موردها به دلیل هماهنگی های موجود، بیماری که نخست باید به پرتودرمانی یا شیمی درمانی مراجعه کند، به حوزه ی نادرست ارجاع داده می شود و در این میان بزرگترین خسارت و زیان متوجه بیمار خواهد بود.
آیا این آسیب نوعی بی توجهی به حقوق بیمار برای برخورداری از مشاوره ی درمانی درست و آگاهی لازم از مراحل درمان نیست؟
**فرزین: همین طور است. متاسفانه حوزه ی توجه به حقوق بیمار دارای عملکرد ضعیفی است در حالی که در سایر کشورها، بخصوص کشورهای پیشرفته این موضوع مورد توجه بسیاری قرارمی گیرد.
برای نمونه، من مدتی پیش دوره ی فوق تخصص را در کشور آلمان گذراندم و آنجا به چشم دیدم که چطور بیمار از ابتدای کار در جریان روند درمانی قرار می گیرد و بجای اینکه تنها یک پزشک یا فوق تخصص او را معاینه و درباره ی درمان تصمیم گیری کند، یک کمیسیون پزشکی متشکل از همه ی تخصص ها بر درمانِ بیمار نظارت می کند. این موضوع مدتی است که در انستیتو کنسر نیز مورد توجه بوده و کمیسیون پزشکی و … در راستای مشاوره ی درمانی بیماران در حال گسترش است.
افزون بر این، ضروری است که بیمار در جریان مشاوره های روانی و حتی اقتصادی، پیش و پس از پایان درمان قرار گیرد. البته این موضوع مدتی است که در ایران نیز مورد توجه قرار گرفته و در خصوص جراحی سرطان هایی همچون پستان که قسمتی یا همه ی سینه ی بیمار برداشته می شود، مشاوره ی زیبایی برای بیماران ارایه می شود. متاسفانه ارایه ی این مشاوره ها، چندان رایج نیست و در بخش های دولتی نیز به ندرت صورت می گیرد. با توجه به اینکه درصد زیادی از بیماران سرطانی از معیشت ضعیفی برخوردار هستند لازم است تا مشاوره های اقتصادی به این بیماران داده شود.
آیا در مرکز شما تلاشی در این خصوص صورت گرفته است؟
**فرزین: به تازگی جلسه یی با جمعی از همکاران روانشناس در مرکز تحقیقات علوم اعصاب برگزار برگزار و قرار شد کارگاه های حمایت روانی در آینده ی نزدیک برگزار شود. در این میان طرح برگزاری کارگاه های خنده و امید برای بیماران دچار افسردگی ناشی از بیماری نیز بیان شد.
تلاش شما بدون شک ارزشمند است اما تصور نمی کنید چنین اقدام هایی باید جزو سیاست گذاری های اصلی حوزه ی بهداشت و درمان قرارگیرد؟
**فرزین: بدون شک همینطور است. متاسفانه ما به اندازه یی درگیر فرایند درمان شده ایم که از حمایت روانی بیمار و خانواده ی وی، آسیب های اجتماعی ناشی از بیماران و همچنین حمایت از پژوهش و تجربه در حوزه ی پزشکی غافل مانده ایم.
نبود یا کمبود دارو یکی از مشکل هایی است که در سال های اخیر و زیر تاثیر بی توجهی و همچنین تحریم های پزشکی با آن روبه رو بودیم، موضوعی که شاید بتوان آن را بیشتر به هماتولوژی و آنکولوژی تعمیم داد. شما در این دوره چه کمبودهایی داشتید و آیا اکنون تلاشی برای رفع آن ها صورت گرفته است؟
**فرزین: درست است. تحریم های دارویی بیشتر متوجه هماتولوژی و آنکولوژی هستند. پس اجازه بدهید من از معضل بزرگ تهیه ی دستگاه های پرتودرمانی صحبت کنم. تحریم های 15 سال گذشته نقش بسزایی در ناتوانی ما در تهیه ی دستگاه های به روز داشت. اکنون به لطف پروفسور سمیعی امیدواریم از جدیدترین دستگاه ها در این حوزه در مرکز تازه تاسیس که با نظارت مستقیم ایشان ساخته و اداره خواهد شد، استفاده کنیم. تعداد دیگری از همکاران و مرکزها نیز تلاش های مشابهی را شروع کرده اند.
مانع اصلی در وارد کردن این دستگاه ها تاکنون چه بوده است؟
**فرزین: صرف نظر از قیمت بالای این دستگاه ها، مشکل های سیاسی نیز بدون شک در این میان بی تاثیر نبوده اند. من از صمیم قلب امیدوار هستم شرایط به گونه یی رقم بخورد که در کنار حفظ منافع ملی کشورمان، بیماران از فناوری های تازه محروم نشوند.
اگر این مشکل ها در تهران و در یکی از اصلی ترین مرکزهای پرتودرمانی کشور وجود دارد، پس وضعیت این نوع درمان در سایر استان ها چگونه است؟
**فرزین: متاسفانه این وضعیت در شهرستان ها به مراتب بدتر است. درست مانند تعداد تخت های بیمارستانی به ازای جمعیت، استانداردهای ویژه یی نیز برای دستگاه های پرتودرمانی وجود دارد که کشور ما از آن ها برخوردار نیست. اکنون سقف انتظار ما از دولت، کمک به تامین امکانات و دستگاه های لازم در راستای انجام این درمان در همه ی استان های کشور است. استان هایی مانند بجنورد، بندرعباس، یاسوج و … هنوز نه تنها از دستگاه های جدید، بلکه از دستگاه های قدیمی تر نیز محروم هستند.
شرایط در این مرکز به عنوان مرکز اصلی پرتودرمانی در کشور چطور است؟ آیا شما از تجهیزات و دستگاه های کافی برخوردار هستید؟
در این مرکز بدون شک شرایط از سایر استان ها بهتر است ولی مطلوب نیست. ما در این مرکز افزون بر یک دستگاه قدیمی «کبالت»، 2 دستگاه شتاب دهنده خطی «کامپکت» و یک دستگاه شتاب دهنده خطی «واریان» آمریکایی داریم که بهترین برند دستگاه های پرتودرمانی و جزو معدود دستگاه های واریان در کشور است. ما انتظاری مبنی بر بهره مندی از بهترین و تازه ترین دستگاه ها و امکانات این حوزه نداریم، اما شرایط کنونی، از وضعیت مطلوب بسیار فاصله دارد و دست کم می توان با تلاش بیشتر برای کاستن از این فاصله تلاش کرد.
نبود امکانات کافی سخت افزاری و نرم افزاری برای اجرای دقیق تکنیک «آی اِم آر تی» از دیگر چالش های موجود است که امیدوارم به زودی و به لطف بزرگانی چون پروفسور سمیعی امکان ورود این امکانات به کشور فراهم شود. کمبود امکانات و قدیمی بودن دستگاه ها گاهی ما را مجبور می کند در اندازه ی توان تلاش کنیم تا نقص های تکنیکی این دستگاه ها را نیز جبران کنیم.
آقای دکتر کشور ما از نظر آموزش این حوزه در چه سطحی قرار دارد؟
**فرزین: کشور ما از نظر آموزش تخصص های پرتودرمانی در سطح بسیار مطلوبی بسر می برد و از بسیاری کشورها در سطح بالاتری قرار دارد اما در این میان تنها نبود تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری محدودیت هایی را برای متخصصان در راستای رشد و پیشرفت هرچه بیشتر به وجود آورده است.
شما پزشک جوانی هستید که در کشورهای شرق آسیا و اروپا نیز تجربه ی فعالیت داشته اید، با درنظرگرفتن شرایط حرفه و حوزه ی خود، چه آینده یی را برای این حوزه پیش بینی می کنید و چه انتظاراتی در این خصوص دارید؟
**فرزین: این مساله چندوجهی است و نمی توان آن را وابسته به یک عامل دانست. من به هیچ وجه قصد سیاسی کردن این مساله را ندارم اما حقیقت این است که نه تنها در حوزه ی پرتودرمانی و سرطان، بلکه در بسیاری از حوزه ها همکاران من از سیاست های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گلایه مند هستند. البته این موضوع محدود به دولت فعلی نیست و بطور کلی روند برخورد دولت ها با حوزه ی پزشکی، با تنگ نظری و بخل همراه بوده است.
همین عامل باعث می شود تا رابطه ی مالی پزشک و بیمار و همچنین پرداخت های این افراد همواره زیر ذره بین باشد و بدتر اینکه برخی مسوولان به خود اجازه می دهند با یک اظهارنظر غیرکارشناسی، این تصور را ایجاد کند که پزشکان ایرانی درآمدی فراتر از تصور دارند. این مساله بویژه برای پزشکان جوانی که بر پایه ی استانداردهای همین دولت زیر خط فقر زندگی می کنند و به داشتن درآمدهای آنچنانی متهم می شوند، ناراحت کننده است و کاهش انگیزه ی علمی و درمانی را درپی خواهد داشت. با ادامه ی این روند بدون شک بسیاری از همکاران جوان ما در کشور باقی نخواهد ماند.
مدیران وزارت بهداشت همگی پزشک و به یقین نسبت به سازوکارهایی که به آن اشاره کردید، آگاهی دارند. این افراد چگونه می توانند به برطرف ساختن چنین مشکل هایی کمک کنند؟
**فرزین: درست است. مدیران وزارت بهداشت خود پزشک هستند و جالب اینکه بسیاری از آن ها در حالی از درآمد همکاران جوان خود انتقاد می کنند که خود متهم به داشتن درآمدهای بسیار بالا هستند. در خصوص موضوع دل آزاری مانند دریافت زیرمیزی، ما بارها خواهش کرده ایم که مدیران ارشد وزارت بهداشت این ارتباط را از راه پشتیبانی بیمه ها، تجهیز بیمارستان های دولتی به امکانات لازم، رساندن ارتباط مالی پزشک و بیمار به کمترین میزان و همچنین درنظرگرفتن دریافتی کافی از طرف پزشکان، قطع کنند. اما این درخواست ها به رغم تکرار، تا این لحظه عملی نشده اند. لزوم برطرف کردن ناهماهنگی میان حوزه های گوناگون درمان و تعریف وظیفه ی هریک، از دیگر خواسته های فعالان عرصه ی پزشکی است.
درخواست شما از دولت در خصوص رشد حوزه ی پرتودرمانی چیست؟
**فرزین: در مرحله ی نخست، تجهیز همه ی مراکز استان ها و سپس شهرستان ها به امکانات پرتودرمانی مهمترین درخواست در این حوزه از درمان است. افزون بر آن، بخش خصوصی باید به حضور هرچه بیشتر در این بخش و سرمایه گذاری در آن تشویق شود؛ بویژه که پرتودرمانی بسیار درآمدزا است.
حاشیه های تازه ی جامعه ی پزشکی در کنار تغییر هشدارآمیز تفکر عمومی به این شغل ارزشمند، لزوم توجه هرچه بیشتر را به «فرهنگ پزشکی» نمایان کرده است. این فرهنگ را چطور تعریف می کنید و جای آن را چقدر خالی می دانید؟
** فرزین: متاسفانه درک و آگاهی جامعه از دغدغه ها و دشواری های این شغل بسیار پایین است. پزشک از دوره ی کنکور تا پزشکی عمومی راه طولانی یی را طی می کند؛ با این وجود در کشور ما دید درستی به پزشکان عمومی وجود ندارد. این در حالی است که در همه ی جهان، پزشکان عمومی رابط میان بیمار و پزشکان متخصص هستند. این مساله بدون شک باید از نظر فرهنگی مورد توجه قرار گیرد و توجه به این موضوع وظیفه ی وزارت بهداشت است. کلید حل بیشتر مشکل های جامعه ی پزشکی، در دست وزارت بهداشت است. این وزارتخانه در سریعترین زمان باید به دنبال برطرف کردن چالش ها باشد.
حمایت بیمه ها، تجهیز بیمارستان های دولتی، کسب درآمد مناسب پزشکان برای کاهش تمایل آن ها به اشتغال در بخش خصوصی و دوری از دامن زدن به شایعه های نادرست و دور از انصاف در جامعه ی پزشکی از جمله راهکارهای حل چالش ها و مشکل های حوزه ی بهداشت و درمان کشور است.