به همین مناسبت گفتگویی با آقای دکتر کامبد امینی حسینی رییس پژوهشکده مدیریت خطرپذیری و بحران پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله و مسئول علمی مانور امسال ترتیب داده شده است که ماحصل آن به شرح زیر است.
لطفا بفرمایید مانور زلزله و ایمنی از چه سالی به اجرا گذاشته شده و اهداف آن چه بوده است؟
این مانور به ابتکار پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله و با همکاری وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت کشور، جمعیت هلال احمر و سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران قریب به دو دهه است که در مدارس کشور برگزار می گردد. در ابتدا این مانور تنها در شهر تهران برگزار می گردید ولی با توجه به اهمیت آن و ضرورت ارتقای آمادگی دانش آموزان در برابر زلزله به تدریج در کل کشور اجرایی شد. مهمترین هدف از برگزاری این مانور حساس سازی جامعه بخصوص قشر دانش آموز نسبت به خطر وقوع زلزله در کشور بوده است و در کنار آن ارائه آموزشهای مرتبط با پناه گیری و حفاظت از خود در زمان زلزله از دیگر اهداف این برنامه بوده است.
انتقاداتی به مانورهای زلزله و ایمنی تاکنون وارد شده است و برخی از مدارس نیز این مانور را اجرا نمی کنند. به نظر شما برگزاری مانور تاکنون چه دستاوردهایی داشته است.
همانطور که ذکر شد یکی از اهداف برگزاری این مانور انجام اقدامی نمادین برای حساس سازی جامعه نسبت به خطر وقوع زلزله بوده است. ایران به عنوان یکی از معدود کشورهایی که این برنامه در آن اجرا می شود، موفق شده است که بحث ضرورت آمادگی در برابر زلزله را در مدارس با اجرای این مانور به طور جدی مطرح نماید و توجه مسئولان را به اهمیت ارتقای ایمنی و آمادگی مدارس جلب نماید. این موضوع در ابعاد سخت افزاری ونرم افزاری نتایج بسیار مهمی را در پی داشته است که از آن جمله در بعد سخت افزاری می توان به طرح مقاوم سازی ساختمانهای مدارس در برابر زلزله اشاره نمود و از بعد نرم افزاری به ارائه آموزشهای مرتبط در کتب درسی پایه های مختلف تحصیلی دانش آموزان اشاره کرد. البته ضرورت تداوم اثربخشی چنین اقداماتی، اصلاح و توسعه برخی از اجزای آن با توجه به پیشرفت علم و ارزیابی تجارب حاصله می باشد. از همین جهت است که در برنامه سال جاری موضوع مانور تغییر کرده و تلاش خواهد شد تا از این پس به تدریج جامعه محلی اطراف مدارس نیز در این فرایند درگیر شوند.
اشاره به تغییر موضوع مانور نمودید. شعار مدرسه ایمن – جامعه تاب آور چرا به عنوان موضوع مانور امسال انتخاب شده است؟
در زمانی که زلزله بزرگی در یک منطقه پر جمعیت مثل یک شهر رخ دهد، قاعدتا ظرفیتهای موجود دستگاههای مسئول امداد و نجات برای پاسخگویی به تبعات زلزله کافی نخواهد بود و این مساله می تواند باعث افزایش تلفات و خسارات ناشی از زلزله گردد. نمونه بارز این مشکل در زلزله بم در سال ۱۳۸۲ مشاهده شد که پاسخگویی به اثرات زلزله با توجه به محدودیت منابع و ظرفیتهای موجود چندین روز به طول انجامید. با توجه به اهمیت ساعات اول بعد از رخداد زلزله برای نجات جان مصدومان و افرادی که زیر آوار گرفتار شده اند، رویکرد استفاده از ظرفیتهای محلی برای ارائه خدمات اولیه امدادی سالهاست که در ایران و جهان مورد توجه قرار گرفته است. در این رویکرد ساکنین در سطوح محلی اقدامات لازم را برای کاهش خطرپذیری محله با ایجاد گروههای مدیریت بحران جامعه محور پیش از زلزله آغاز می نمایند و در زمان رخداد زلزله در فرایند خودامدادی و دگرامدادی مشارکت می نمایند. این رویکرد اساس برنامه مانور سال جاری خواهد بود. بدین ترتیب که مدرسه های ایمن که از نظر سازه ای دارای استحکام مناسبی هستند و از نظر فضا و امکانات نیز شرایط مساعدی دارند، به عنوان پایگاه مدیریت بحران محلی انتخاب می گردند و شورایی با محوریت مدیر مدرسه و با حضور نماینده شورایاری محل، نماینده مدیریت بحران محله و تعدادی از معتمدین محل در آن ایجاد می شود. این شورا که شورای ایمنی محلی نامیده شده است مسئولیت انجام اقدامات مرتبط با کاهش ریسک زلزله در سطح محلی را بر عهده دارد و در زمان بحران نیز مسئول انجام اقدامات مورد نیاز برای پاسخگویی به اثرات زلزله در ساعات اولیه بعد از بحران (پیش از ورود نیروهای مسئول) خواهد بود.
آیا برنامه موجود تضادی با سایر برنامه های دستگاههای اجرایی نخواهد داشت؟
اتفاقا این برنامه مکمل برنامه های سازمانهای مدیریت بحران و هلال احمر می باشد. بدین ترتیب که این ظرفیتها می توانند به عنوان زیر شاخه های مجموعه های مذکور در کوچک ترین واحد های همسایگی نفوذ نموده و با توجه به اطمینان مردم به مدارس، از اثربخشی خوبی برخوردار باشند. طبعا بالادست این نهادهای مردمی دستگاههای مسئول مدیریت بحران قرار دارند و می توانند با برقراری ارتباط مناسب از این ظرفیت به نحو احسن استفاده نمایند. ضمن اینکه رویکرد جامعه محور برای کاهش اثرات سوانح در اسناد بالادستی نظام نیز مورد تاکید قرار گرفته است.
مانور سال جاری چگونه برنامه ریزی و اجرا خواهد شد؟
مانور جامعه محور سال جاری به صورت پایلوت در تهران و برخی مراکز استانهای منتخب (کرمان، اصفهان، گلستان، قزوین و همدان) برگزار می گردد تا بر اساس ارزیابی بازخوردهای آن برای سالهای بعد به تدریج گسترش یابد و در افق سند چشم انداز (۱۴۰۴) در کل مدارس و محله های مجاور آنها برگزار شود. در مانور امسال تعدادی از مدارس ایمن از نظر سازه ای انتخاب شده اند و اجزای غیرسازه ای آنها (نظیر شیشه، کمد و …) بهسازی گردیده اند تا خطرات ناشی از سقوط اجزای غیرسازه ای به حداقل برسد. در این مدارس آموزشهای لازم به دانش آموزان و ساکنین محل اطراف مدرسه داده شده است و گروههایی با حضور داوطلبان محلی و دانش آموزان در قالب گروههای سبز، سفید و قرمز ایجاد شده اند که هر یک در زمان قبل و بعد از زلزله وظایفی را به عهده می گیرند. همچنین نقشه شناسایی نقاط خطرناک و امکانات مناسب در سطح محل با مشارکت ساکنین اطراف مدرسه تهیه و در اختیار ایشان قرار داده شده است. در داخل مدرسه نیز اقلام مورد نیاز برای امداد و نجات و اسکان اضطراری تهیه و نگهداری می شود. در روز مانور و با به صدا درآمدن آژیر زلزله، دانش آموزان پس از پناهگیری به تدریج از کلاسها خارج شده و در حیاط مدرسه مستقر می گردند. ساکنین محل نیز همزمان از منازل خود خارج شده و به مدرسه به عنوان پایگاه مدیریت بحران محلی مراجعه می کنند و در انجام امور مرتبط با امداد و نجات، اسکان و تغذیه اضطراری، رسیدگی به اوضاع محله و مواردی که از قبل تعیین شده است مشارکت می کنند.
مانور امسال توسط چه نهادهایی اجرا خواهد شد؟
در مانور سال جاری این پژوهشگاه به همراه سازمان مدیریت بحران کشور، سازمان دانش آموزی، جمعیت هلال احمر (سازمان جوانان و سازمان امداد و نجات)، سازمان صدا و سیما و سازمان پیشگیری و مدیریت بحران تهران نقش محوری دارند و یونسکو و برنامه توسعه ملل متحد نیز حامی آن هستند. همچنین نمایندگانی از کشورهای پاکستان، افغانستان و ترکمنستان در مانور امسال حضور دارند تا در صورت امکان برای سالهای بعد این مانور به صورت منطقه ای در حوزه اکو انجام شود.
در خاتمه اگر نکته ای باقی مانده است لطفا اشاره فرمایید؟
با توجه به خطر بالای زلزله در کشور و گستردگی تبعات انسانی و اقتصادی احتمالی آن (بخصوص چنانچه زلزله در مناطق شهری رخ دهد)، به نظر می رسد که ظرفیت سازی در سطوح محلی تنها راه پیشگیری و بهبود مدیریت بحران در سطوح محلی باشد که این امر نیز بدون مشارکت مردم میسر نیست و مانور امسال با همین رویکرد برنامه ریزی و اجرا خواهد شد. از این رو حمایت دستگاههای اجرایی از این برنامه که در راستای ارتقای ایمنی کشور در برابر سوانح طبیعی می باشد، ضروری است. خوشبختانه بستر مانور در حال حاضر این فضای همکاری را بیش از پیش فراهم نموده است که با تداوم این برنامه و مشارکت سایر دستگاههای مرتبط، می توان امیدوار بود که در یک بازه زمانی معقول به اهداف مورد نظر این برنامه دست یابیم.