مشکلاتی که گاهی برای آن‌ها پاسخی روشن وجود نداشت و مورد نقد بسیاری از کارشناسان بود. تولید محصولات تراریخته ازجمله مسائل چالش‌برانگیز این حوزه است که سال‌ها از سوی بسیاری از کارشناسان موردانتقاد قرارگرفته است. اکنون کارشناسان علم مهندسی ژنتیک با پشت سر گذاشتن موانع و چالش‌های موجود در این زمینه و ارائه پاسخی روشن و همچنین رفع مسائل حقوقی، راه تولید این محصولات را در کشور بازکرده‌اند. راهی که اغلب کشورهای پیشرو سال‌ها پیش در آن گام نهاده‌اند و هیچ راه گریزی از آن نیست. اما باوجوداین همچنان منتقدان با ارائه دلایل خودشان با تولید محصولات تراریخته در کشور مخالفت می‌کنند.
علت و چرایی این موضوع بهانه‌ای شد تا با دکتر محمدعلی ملبوبی، معاون فناوری و عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری، رییس کارگروه کشاورزی ستاد توسعه زیست فناوری و رییس پیشین انجمن بیوتکنولوژی گفت‌وگویی اختصاصی داشته باشیم.
چرا باوجود مزیت‌های مهم تولید محصولات تراریخته، عده‌ای از کارشناسان محیط‌زیست همچنان با اجرای چنین طرحی در کشور مخالف هستند؟
کار اصلی مهندسی ژنتیک تولید محصولات تراریخته، دست ورزی ساختار ژنتیکی گیاه و قرار دادن این ژن دست ورزی شده در داخل گیاه است؛ درواقع ما در مهندسی ژنتیک با ارزیابی و مدیریت خطرها، گیاهی مقاوم و باکیفیت تولید می‌کنیم اما متأسفانه کارشناسان محیط‌زیست با هر نوع فناوری جدیدی مخالف هستند. بر مخالفت آن‌ها اشکالی وارد نیست به‌شرط این‌که مخالفت این افراد منطقی باشد و شواهدی مبنی بر علمی نبودن و منافات داشتن این طرح با قوانین زیست‌محیطی ارائه شود. مخالفت منطقی ضمن روشن‌تر کردن کار، مدیریت ما را هم قوی‌تر می‌کند اما متأسفانه گاهی برای پیشبرد این کار با مخالفت‌های غیرمنطقی مواجه بوده‌ایم. مخالفت‌هایی که خود جای بحث زیادی دارد. تولید محصولات تراریخته موضوع جدیدی نیست. حدود 18 سال است که تولید این محصولات در دنیا مرسوم شده است. مزایا و معایب این محصولات روشن و مشخص‌شده است. اگر 15 سال پیش درباره این موضوع صحبت‌هایی مطرح می‌شد، پاسخ بسیاری از سؤالات روشن نبود اما اکنون جواب بیشتر سؤالات مشخص‌شده و تا حد امکان سعی شده تا خطرات احتمالی به حداقل برسد. انجام این کار درست مانند سوارشدن هواپیما است. هواپیما ازجمله وسایل نقلیه‌ای است که با خطرات احتمالی همراه است. چاره‌ای جز استفاده از این فناوری نداریم بنابراین باید خطرات احتمالی آن را به حداقل برسانیم.
وضع ایران نسبت به این کشورهای پیشرو در زمینه تولید محصولات تراریخته را چگونه ارزیابی می‌کنید و تا رسیدن به نقطه مطلوب چقدر فاصله داریم؟
اکنون 29 کشور تولیدکننده محصولات تراریخته هستند. کشورهای آمریکا، آرژانتین و کانادا در این زمینه پیشرو هستند. اخیرا کشورهای هند و چین نیز به جمع کشورهای تولیدکننده عمده محصولات تراریخته پیوسته‌اند. امروزه همه مردم دنیا از این محصولات استفاده می‌کنند و کشور ایران نیز در این زمینه مستثنی نیست. متخصصان ما نیز توان تولید این محصولات را دارند اما متأسفانه باوجوداین توانمندی‌ها ما همچنان واردکننده محصولات تراریخته در کشور هستیم. انتظار می‌رود دوستان محیط زیستی نیز بیش از گذشته به این موضوع توجه کنند. اکنون آیین‌نامه اجرای این طرح نوشته‌شده است و باید قانون آن اجرا و تمهیدات لازم و اندیشیده شده آن رعایت شود. یکی از مشکلات ما در این زمینه، درست شدن رفتارهای قانونی است. ما باید طبق قانون رفتار کنیم. قانون طبق نظرات کارشناسی نوشته‌شده است. این قانون اکنون تصویب‌شده است و ما باید طبق آن پیش برویم اما متأسفانه اکنون بنا بر اعمال سلیقه شخصی برخی افراد و مانع‌تراشی آن‌ها، نتوانسته‌ایم به پیشرفت‌های لازم در این زمینه دست پیدا کنیم.
ما باید برای تحقق بیشتر این امر در کشور، ضمن برخورداری از امکان صدور مجوز برای محصولات تراریخته، به توان ملی اتکا کنیم و در مسیر تولید و تنظیم فقط به محصولات مجاز اجازه ورود به بازار بدهیم.
به‌طور عمده کدام محصولات تراریخته به کشور وارد می‌شود؟
به‌طور عمده 90 درصد سویا و 65 تا 70 درصد ذرت جهان تراریخته است. ما نیز واردکننده مقدار زیادی از بذر این محصولات به کشور هستیم. پنبه نیز به شکل الیاف و گاهی به شکل بذر برای کشت وارد کشور می‌شود.
گاهی در برخی از خبرها شنیده می‌شود، محصولات تراریخته خطرناک است و سلامت انسان را به خطر می‌اندازد، آیا این گفته درست است؟
اگرچه محصولات تراریخته بی‌خطرند اما باید هنگام ثبت سفارش مشخص شود که این محصول تراریخته است و مجوز لازم را دارد؛ محصولات تراریخته دارای مجوز مانند سایر گیاهان طبیعی هستند و هیچ مشکلی متوجه آن‌ها نیست. متأسفانه اکنون آمار و اطلاعات دقیقی در این زمینه وجود ندارد و منتقدان به‌جای اندیشیدن به این موضوع مانع همه فعالیت‌های داخلی شده‌اند. مسئله‌ای که خود سؤال‌برانگیز است.
آیا اکنون اعتبار خاصی برای توسعه این محصولات و پیشگیری از واردات بی‌رویه آن به کشور در نظر گرفته‌شده است؟
طبق قرارداد مشترکی بین ایران و سازمان ملل مبلغ یک و نیم میلیون دلار به این امر اختصاص‌یافته و سازمان بین‌الملل تاکنون برای این مسئله 730 دلار واریز کرده است اما متأسفانه اکنون این بودجه هزینه نمی‌شود. این بودجه باید صرف توانمندسازی زیست فناوری و ایمنی زیستی شود. ما باید از این بودجه را برای امور گمرک، آموزش، تأمین تجهیزات آزمایشگاهی و پرداخت هزینه‌های افرادی که در این زمینه فعالیت می‌کنند، استفاده کنیم. متأسفانه اکنون این بودجه بدون این‌که اطلاعاتی درباره زمان و مکان آن وجود داشته باشد در حوزه‌های دیگری هزینه می‌شود.
باوجوداین مشکلات آینده این علم را در کشور چطور ارزیابی می‌کنید؟
ما به این مسیر قدم گذاشته‌ایم و برای تأمین و حفظ سلامتی غذا راهی جز این نداریم. برای تولید محصولات تراریخته از سم کمتری استفاده می‌شود و ضمن افزایش میزان مواد غذایی و عملکرد مزارع و زمین‌های کشاورزی، محصولات سالم‌تری تولید می‌شود و از نظر اقتصادی نیز مقرون‌به‌صرفه است. اکنون در این راه گام برمی‌داریم اگرچه بخشی از این محصولات را وارد می‌کنیم، اما سطح کشت آن روزبه‌روز افزایش پیدا می‌کند.
ستاد زیست فناوری برای تحقق بهتر این امر در کشور چه برنامه‌ای دارد؟
اکنون ستاد زیست فناوری برای معرفی گیاهان تراریخته برنامه عملیاتی در دست اجرا دارد. این ستاد از طرح‌هایی که مربوط به گیاهان تراریخته است و ویژگی‌های موردنظر را دارد حمایت می‌کند؛ در این بین گیاهانی در اولویت هستند که از نظر اقتصادی و اقلیمی از ویژگی‌های موردنظر برخوردار باشند. اکنون این برنامه از سوی ستاد زیست فناوری به شکل صحیح و با شتاب لازم در حال انجام شدن است.
گفتگو:فرگل غفاری
No tags for this post.