مواجهه علمی با سیل را نیاموخته ایم

زمانی سیل به اتفاقی ناگوار تبدیل می شود که ما در بستر رودخانه ها و محل های پرآب، سکنی می گزینیم. رودخانه ها، یک پیچ و خم های طبیعی دارند که در طی هزاران سال متوالی شکل گرفته و به ثبات رسیده است. همین پیچ و خم های طبیعی از سرعت آب می کاهد، اما وقتی ما در بستر رودخانه ها خانه سازی می کنیم، همین پیچ و خم های طبیعی به یک مسیر مستقیم حرکت آب تبدیل می شود. گاهی برای تعیین مسیر حرکت آب در رودخانه ها، کانال ایجاد می کنند که این کانال ها را نیز با سیمان و دیوارچینی می سازند. حال اگر همین کانال ها را درست طراحی نکنند و در طراحی آنها از روش های علمی استفاده نشود، پیچ و خم های طبیعی رودخانه از بین می رود و یک مسیر مستقیم برای عبور آب درست می شود که از فشار آب نیز نمی کاهد. همین کانال هایی که غیرعلمی طراحی شده اند، سرعت و قدرت آب را افزایش می دهد و در صورت افزایش بارش ها، همین کانال ها می توانند خطرآفرین باشند.

در کنار این موارد، وقتی در بالادست رودخانه، چرای بی رویه وجود دارد، به بافت گیاهی آسیب می زنند و درختان را قطع می کنند، این موارد هم مزید بر علت می شود که در پایین دست رودخانه، سیل های ویرانگر جاری شود. همچنین وقتی مصالح ساختمانی و نخاله ها را در بالادست رودخانه می ریزیم، یا در بالادست و در مسیر رودخانه ها، اماکن تفریحی و سیاحتی برپا می کنیم، همین مسائل باعث می شود که با شدت گرفتن بارش ها و وقوع سیل، مصالح ساختمانی، چوب و بسیاری از مواد دیگر در رودخانه جاری شود و همین اجسام در حین وقوع سیل، وقتی به پایین دست رودخانه می رسد، به ساکنان آسیب جدی خواهد زد.

فرض کنید وقتی ساختمانی را در حریم رودخانه ساختیم، همین ساختمان اگر بر اثر وقوع سیل ویران شود، اجزای مختلف این ساختمان در حین حرکت آب می تواند قدرت ویرانگری سیل را چند برابر کند.
همین قطعات می تواند کانال های آب را نیز خراب کند و موجب ویرانی شدید در پایین دست رودخانه شود.

مثلا در سیل ایلام، خیلی ها با دیدن برخی عکس ها در فضای مجازی تعجب می کردند و می پرسیدند که چرا وسط آسفالت های شهر، حفره های بزرگ آب درست شده است. ماجرا اینجاست که ما وقتی کانال های آب را در مرکز شهر سرپوشیده می کنیم و رویش را آسفالت می ریزیم، همین کانال ها وقتی با وقوع سیل گرفته می شود، فشار آب موجب شکسته شدن دیواره کانال ها و ایجاد حفره های بزرگ آب می شود.

مشکل بعدی اینجاست که ما در کنار هیچ کدام از رودخانه هایی که سابقه سیل دارند، تابلوی خطر سیل را نزده ایم و به مردم اطلاع رسانی نکرده ایم. حتی بارها دیده شده که وقتی سیل در بالادست رودخانه جاری می شود، مردم در پایین دست رودخانه از افزایش حجم آب رودخانه ها فیلم می گیرند و ترس از سیل ندارند، در حالی که نمی دانند تا چند دقیقه دیگر احتمال دارد همان سیل در بالادست به پایین دست رودخانه برسد. مثلا همین اواخر در فضای مجازی هم اخباری داشتیم مبنی بر اینکه چهار جوان کم سن و سال در سیل پاکدشت ورامین، مشغول فیلم برداری از لحظات اولیه سیل بودند، اما در نهایت سیل آنها را هم قربانی خود کرد.

از سوی دیگر، وقتی سیل جاری می شود و ترافیک سنگین پدید می آید، خیلی از رانندگان که در مسیر سیل قرار دارند و یا در کنار رودخانه هایی رانندگی می کنند که حجم آب آنها مدام در حال افزایش است، بجای اینکه از ماشین پیاده شوند و به نقاط مرتفع بروند، آنقدر در ماشین می مانند که در نهایت خودرویشان تبدیل به قایق می شود و در سطح آب شناور می ماند. به دلیل همین ناآگاهی، کشته های سیل بیشتر می شود، زیرا خیلی ها به اشتباه فکر می کنند که پس از وقوع سیل، امن ترین نقطه، داخل خودروی آنهاست.

در کلانشهر تهران هم نمونه این مسائل کم نیست. همین پارک نهج البلاغه در صورت وقوع سیل می تواند به کشتارگاه تبدیل شود، زیرا اگر بارش ها در مناطق بالادست بیشتر شود، نخاله ها و قطعات بزرگ به پارک نهج البلاغه می ریزد که در فرودست واقع شده است. حتی هیچ محل نجاتی هم برای این پارک در نظر نگرفته اند.

خیلی از زیرگذرهایی که به دره رودهای شهر تهران متصل هستند نیز توان گذر سیل را ندارد. مثلا در صورت وقوع سیل، بزرگراه همت به شکل یک سد عمل می کند و می تواند آسیب های جدی جانی و مالی در شهر تهران پدید آورد. بنابراین مهم ترین مساله برای کاهش اثرات ناگوار سیل در کشور ما، توجه به بستر ایجاد کننده سیل، آگاهی بخشی به مردم، مواجهه علمی با پدیده سیل و توانمندسازی مردم است.

علیرضا سعیدی/ مدرس و پژوهشگر مدیریت بحران

زمانی سیل به اتفاقی ناگوار تبدیل می شود که ما در بستر رودخانه ها و محل های پرآب، سکنی می گزینیم. رودخانه ها، یک پیچ و خم های طبیعی دارند که در طی هزاران سال متوالی شکل گرفته و به ثبات رسیده است. همین پیچ و خم های طبیعی از سرعت آب می کاهد، اما وقتی ما در بستر رودخانه ها خانه سازی می کنیم، همین پیچ و خم های طبیعی به یک مسیر مستقیم حرکت آب تبدیل می شود. گاهی برای تعیین مسیر حرکت آب در رودخانه ها، کانال ایجاد می کنند که این کانال ها را نیز با سیمان و دیوارچینی می سازند. حال اگر همین کانال ها را درست طراحی نکنند و در طراحی آنها از روش های علمی استفاده نشود، پیچ و خم های طبیعی رودخانه از بین می رود و یک مسیر مستقیم برای عبور آب درست می شود که از فشار آب نیز نمی کاهد. همین کانال هایی که غیرعلمی طراحی شده اند، سرعت و قدرت آب را افزایش می دهد و در صورت افزایش بارش ها، همین کانال ها می توانند خطرآفرین باشند.

در کنار این موارد، وقتی در بالادست رودخانه، چرای بی رویه وجود دارد، به بافت گیاهی آسیب می زنند و درختان را قطع می کنند، این موارد هم مزید بر علت می شود که در پایین دست رودخانه، سیل های ویرانگر جاری شود. همچنین وقتی مصالح ساختمانی و نخاله ها را در بالادست رودخانه می ریزیم، یا در بالادست و در مسیر رودخانه ها، اماکن تفریحی و سیاحتی برپا می کنیم، همین مسائل باعث می شود که با شدت گرفتن بارش ها و وقوع سیل، مصالح ساختمانی، چوب و بسیاری از مواد دیگر در رودخانه جاری شود و همین اجسام در حین وقوع سیل، وقتی به پایین دست رودخانه می رسد، به ساکنان آسیب جدی خواهد زد.

فرض کنید وقتی ساختمانی را در حریم رودخانه ساختیم، همین ساختمان اگر بر اثر وقوع سیل ویران شود، اجزای مختلف این ساختمان در حین حرکت آب می تواند قدرت ویرانگری سیل را چند برابر کند.
همین قطعات می تواند کانال های آب را نیز خراب کند و موجب ویرانی شدید در پایین دست رودخانه شود.

مثلا در سیل ایلام، خیلی ها با دیدن برخی عکس ها در فضای مجازی تعجب می کردند و می پرسیدند که چرا وسط آسفالت های شهر، حفره های بزرگ آب درست شده است. ماجرا اینجاست که ما وقتی کانال های آب را در مرکز شهر سرپوشیده می کنیم و رویش را آسفالت می ریزیم، همین کانال ها وقتی با وقوع سیل گرفته می شود، فشار آب موجب شکسته شدن دیواره کانال ها و ایجاد حفره های بزرگ آب می شود.

مشکل بعدی اینجاست که ما در کنار هیچ کدام از رودخانه هایی که سابقه سیل دارند، تابلوی خطر سیل را نزده ایم و به مردم اطلاع رسانی نکرده ایم. حتی بارها دیده شده که وقتی سیل در بالادست رودخانه جاری می شود، مردم در پایین دست رودخانه از افزایش حجم آب رودخانه ها فیلم می گیرند و ترس از سیل ندارند، در حالی که نمی دانند تا چند دقیقه دیگر احتمال دارد همان سیل در بالادست به پایین دست رودخانه برسد. مثلا همین اواخر در فضای مجازی هم اخباری داشتیم مبنی بر اینکه چهار جوان کم سن و سال در سیل پاکدشت ورامین، مشغول فیلم برداری از لحظات اولیه سیل بودند، اما در نهایت سیل آنها را هم قربانی خود کرد.

از سوی دیگر، وقتی سیل جاری می شود و ترافیک سنگین پدید می آید، خیلی از رانندگان که در مسیر سیل قرار دارند و یا در کنار رودخانه هایی رانندگی می کنند که حجم آب آنها مدام در حال افزایش است، بجای اینکه از ماشین پیاده شوند و به نقاط مرتفع بروند، آنقدر در ماشین می مانند که در نهایت خودرویشان تبدیل به قایق می شود و در سطح آب شناور می ماند. به دلیل همین ناآگاهی، کشته های سیل بیشتر می شود، زیرا خیلی ها به اشتباه فکر می کنند که پس از وقوع سیل، امن ترین نقطه، داخل خودروی آنهاست.

در کلانشهر تهران هم نمونه این مسائل کم نیست. همین پارک نهج البلاغه در صورت وقوع سیل می تواند به کشتارگاه تبدیل شود، زیرا اگر بارش ها در مناطق بالادست بیشتر شود، نخاله ها و قطعات بزرگ به پارک نهج البلاغه می ریزد که در فرودست واقع شده است. حتی هیچ محل نجاتی هم برای این پارک در نظر نگرفته اند.

خیلی از زیرگذرهایی که به دره رودهای شهر تهران متصل هستند نیز توان گذر سیل را ندارد. مثلا در صورت وقوع سیل، بزرگراه همت به شکل یک سد عمل می کند و می تواند آسیب های جدی جانی و مالی در شهر تهران پدید آورد. بنابراین مهم ترین مساله برای کاهش اثرات ناگوار سیل در کشور ما، توجه به بستر ایجاد کننده سیل، آگاهی بخشی به مردم، مواجهه علمی با پدیده سیل و توانمندسازی مردم است.

علیرضا سعیدی/ مدرس و پژوهشگر مدیریت بحران

 

No tags for this post.