نقش رسانه‌ها در تصور مردم از علم و فناوری

برای اینکه یک رسانه بتواند نقش خود را در توسعه علمی و تفهیم نقش علم و فناوری در زندگی روزمره برای مردم به خوبی ایفا کند باید خود با جزئیات این نقش و راهکارهای راهبردی و اجرایی ایفای آن آشنا باشد.

بنابراین، در توضیح نقش رسانه ها در ارائه علم و فناوری می توان گفت، رسانه ها در دنياي امروز نقش و جايگاهي ممتاز و متمايز دارنـد و در بسياري از حوزه هاي سياست، فرهنگ و البته علم تأثيرگذار هستند. رسانه ها توسط گروه هاي مختلـف بـه خـدمت گرفته مي شوند و هريك از اين گروه ها متناسب با هزينه هايي كه در اين راه صـرف مـي كنند، اهداف خاص و كاركردهاي ويژه اي را از رسانه مورد حمايت خود، مدنظر قرار مي دهند.

گـاه كاركردهاي تجاري به منظور كسب درآمد و گاه كاركردهاي اطلاع رساني با هدف جهـت دهـي توده ها مطابق برنامه هاي سياسي از رسانه هـا انتظار مـي رود. به طور کلی، صـاحب نظـران ارتباطات، نقـش اجتماعي رسانه ها را به چهار دسته زير تقسيم بندي مي كنند.

اولین نقش اجتماعی هر رسانه ای انتشار اخبار و اطلاعات است. به این معنا که رسانه ها وظيفه دارند با انتشار جديدترين اخبار و اطلاعات، مخاطبان خود را از وقايع مهم و چگونگي رخداد آنها، در داخل و خارج از كشور با خبر سازند. چراکه، آگاهي از تحولات سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي دنيا، خود زمينه ارتقـاي فرهنگ و دانش عمومي جامعه را فراهم خواهد كرد.

ايجاد سرگرمي و تفريح دومین نقش رسانه هاست. از آنجا که زندگي ماشيني و پرسرعت عصر جديد نياز انسان بـه اوقات فراغت و تفريح را دو چندان کرده است. در پاسخ به اين نياز، رسانه ها مي كوشند تا با تهيه برنامه هاي جذاب و سرگرم كننده، در پربارتر كردن اوقات فراغت مردم سهم داشته باشند.

ارشاد، راهبري وتبليغ را می توان از دیگر نقش های اجتماعی رسانه ها برشمرد. هدايت و راهبري جوامع بسته به مالكان رسانه ها جهت گيري هاي مختلفي دارد، اما اين نكته از اهميت نقش رسانه ها در هدايت افكار عمومي نمي كاهد.

 رسانه ها در زندگي امـروز بـشر نقـشي پررنـگ دارنـد و مـسائل علمـي يكـي از موضوعاتي هستند كه رسانه ها به آن مي پردازند.

آموزش عمومي نیز از دیگر کارکردهای اجتماعی رسانه هاست. به بیان دیگر، آموزش مخاطبان به منظور افـزايش دانش و آگـاهي آنهـا از وظـايف اساسي رسانه هاست. اهميت نقش آموزشي رسانه ها در جوامع معاصر به حدي است كـه بعضي از جامعه شناسان براي مطبوعات، راديو، تلويزيون و سينما كاركرد آموزشي در حـد آموزش هاي رسمي قائل هستند.

البته، بايد بر اين نكته تأكيد كرد كه در ميان انـواع نقـش هـاي مختلـف رسـانه هـا، كـاركرد آموزشي، جايگاهي خاص و پر اهميت دارد. فعاليت رسانه اي فعاليتي گران و پرخرج اسـت و نبايد پنداشت كه سرمايه گذاري در آن بدون هدف انجام مي گيرد. طبيعي است كه هـر دولـت، جناح، گروه سياسي يا بنگاه اقتصادي از ورود به عرصه رسـانه، اهـدافي را مـد نظـر دارد كـه دستيابي به آنها از مسير آموزش مي گذرد. اما بـه هـر حـال، در هـر دو رويكـرد اصـلي تحليـل ارتباطات جمعي، يعني انتقال پيام و اقناع، نـوعي آموزش مستتر است.

خواه رسانه هاي ارتباطي براي انتقال و ارسال انديشه ها برنامه ريزي شـده باشند و خواه چنين برنامه اي نداشته باشند، آموزش دهنده هستند، چراكه مردم همواره از آن ها مي آموزند و تأثير مي پذيرند. رسانه هاعرضه كننده دانش و شكل دهنده ارزش ها هستند. گاه كه رسانه ها به شكل مستقيم براي آموزش به كار گرفته شوند، مي توانند نگرش يا مهارت هاي خاصي را توسعه دهند. معمولا هنگامي كه وظايف آموزشي بر عهده رسانه ها گذاشته مي شوند، آنها اغلب در زمينه هايي مؤثر واقع می شوند كه آموزش هاي رسمي در آنها ضعف داشته اند.

رسانه هاي ارتباطي چه بـا انگیزه آموزش به كار گرفته شوند و چه به صـرف ماهيـت ذاتـي خـود عمـل كننـد، بـه عنـوان سازوكارهاي آموزشي موازي براي شهروندان محسوب خواهند شد.

به هر حال رسانه ها در زندگي امـروز بـشر نقـشي پررنـگ دارنـد و مـسائل علمـي يكـي از موضوعاتي هستند كه رسانه ها به آن مي پردازند. دلايل توجه رسانه هـا بـه علـم متنـوع و پيچيـده است و اين توجه، هم در سوي جامعه و هم در سوي علم، نتايجي به دنبال دارد. چه رواج دهندگان و عمومي سازان حرفه اي علم كه براي اين هدف آموزش مي بينند و چـه اصحاب رسـانه كـه بـه ضرورت و اقتضاي حرفة خود مسائل علمي را پوشش مي دهند، هر دو به چـارچوب هـاي علـم و رسانه تعهداتي دارند. در يك رسانه برنامه اي علمي، هم دقت و صحت علمي و هم رعايت مسائل حرفه اي رسانه، بايد مورد توجه قرار گيرند. عدم توجه به هريك مي تواند اعتراض متخصصان علم و رسانه و عدم اقبال و بي اعتمادي مخاطبان را در پي داشته باشد.

 

دكتر حسين شيخ رضائي/ عضو هیات علمی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

 

No tags for this post.