رشد علمی ایران با وجود تحریم‌ ها

به گزارش مهر، دکتر محمد جواد دهقانی، با بیان این مطلب افزود: در سال های اخیر اعضای هیات علمی کشور تعداد مدارک بیشتری را در برترین مجلات علمی بین المللی منتشر می کنند.

دهقانی اظهار داشت: هر چند تولید علم در طی سالیان گذشته به عنوان مهمترین معیار برای سنجش رشد و توسعه علمی مورد توجه رسانه های خبری قرار گرفته است، سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری محورهای با اهمیت دیگری را مورد تاکید قرار داده اند. کسب مرجعیت علمی و فناوری در جهان، بهینه سازی عملکرد و ساختار نظام آموزشی و تحقیقاتی کشور، تحقق دانشگاه های اسلامی مبتنی بر مبانی و ارزش های اسلامی، افزایش درک اجتماعی از توسعه علم و فناوری، افزایش اثربخشی اقتصادی دانشگاه ها و تحول در تعاملات دانشگاه ها محورهای اصلی مورد تاکید مقام معظم رهبری هستند.

سرپرست ISC افزود: هسته اصلی سیاست های کلان علم و فناوری تبدیل علم به ثروت و قدرت با حفظ ارزش های اسلامی هستند. بر این اساس هر چند تولید علم کمیتی مهم است، اما برابر دانستن آن با رشد و توسعه علمی خسارتهای جبران ناپذیری را برای جمهوری اسلامی ایران به ارمغان خواهد آورد.

وی در ادامه گفت: براساس اطلاعات مستخرج از پایگاه استنادی اسکوپوس تا تاریخ ۳۰ اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۴ جمهوری اسلامی ایران در پنج سال اخیر یعنی از ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ رتبه اول علم منطقه خاورمیانه را کسب کرده است. نگاهی به رتبه تولید علم کشور براساس همین پایگاه نشان می دهد که ایران در سال های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ رتبه ۱۶ تولید علم بین الملل را کسب کرده است.

دهقانی تاکید کرد: میزان تولید علم دنیا ثابت نبوده بلکه مرتبا در حال افزایش است، بنابراین توجه صرف به تعداد مدارک ثبت شده در پایگاه های بین المللی می تواند گمراه کننده باشد. سهم تولید علم یک کشور از کل تولید علم دنیا نسبتی است که وضعیت علمی کشورها را به شکل بهتری نشان می دهد.

وی گفت: براساس اطلاعات اسکوپوس، جمهوری اسلامی ایران در هر یک از سال های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ به صورت ثابت ۱.۵% (یک و نیم درصد) از علم دنیا را تولید کرده است. از ابتدای سال ۲۰۱۵ تا کنون سهم کشور از تولید علم دنیا ۱.۷% (یک و هفت دهم درصد) بوده است که اگر این روند ادامه یابد شاهد سال پربارتری صرفا از جهت کمیت تولید علم هستیم که قاعدتا به معنی تبدیل علم به ثروت و قدرت نیست. اطلاعات تولید علم کشور در پایگاه اسکوپوس از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ در جدول زیر به صورت کامل تصویر شده است.

جایگاه تولید علم ایران در ۱۵ سال اخیر بر پایه تعداد استنادات ثبت شده در اسکوپوس
سال (میلادی)	تعداد مدارک ثبت شده	درصد از کل تولید علم دنیا	رتبه بین المللی	رتبه در منطقه خاورمیانه
۲۰۰۰	۱۷۳۰	%۰.۱	۴۸	۵
۲۰۰۱	۲۰۸۹	%۰.۲	۴۴	۴
۲۰۰۲	۲۹۳۰	%۰.۲	۴۰	۴
۲۰۰۳	۴۲۱۶	%۰.۳	۳۹	۳
۲۰۰۴	۵۷۱۳	%۰.۴	۳۸	۳
۲۰۰۵	۸۱۶۵	%۰.۴	۳۴	۳
۲۰۰۶	۱۱۳۶۳	%۰.۶	۳۱	۳
۲۰۰۷	۱۴۹۳۵	%۰.۷	۲۵	۳
۲۰۰۸	۱۹۴۳۵	%۰.۹	۲۲	۲
۲۰۰۹	۲۴۰۱۱	%۱.۱	۲۲	۲
۲۰۱۰	۲۹۶۰۳	%۱.۲	۲۱	۲
۲۰۱۱	۳۹۱۳۴	%۱.۵	۱۷	۱
۲۰۱۲	۴۰۲۰۱	%۱.۵	۱۷	۱
۲۰۱۳	۳۹۶۵۷	%۱.۵	۱۸	۱
۲۰۱۴	۳۹۹۱۸	%۱.۵	۱۶	۱
۲۰۱۵	۱۲۸۲۷	%۱.۷	۱۶	۱

رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری گفت: در جدولی که در ادامه مشاهده می شود اطلاعات مرتبط با کمیت تولید علم ایران در پایگاه استنادی ISI فراهم آورده شده است. تاریخ استخراج این اطلاعات ۳۰ اردیبهشت ماه ۱۳۹۴ است. مبتنی بر این اطلاعات، در هر یک از سال های ۲۰۰۸  تا ۲۰۱۴  جمهوری اسلامی ایران رتبه دوم منطقه خاورمیانه را داشته است. براساس پژوهش های ثبت شده در پایگاه استنادی ISI از ابتدای سال ۲۰۱۵ تاکنون، ایران رتبه اول منطقه و رتبه ۱۷ بین المللی را در اختیار دارد.

جایگاه تولید علم ایران در ۱۵ سال اخیر بر پایه تعداد استنادات ثبت شده در ISI
سال (میلادی)	تعداد مدارک ثبت شده	درصد از کل تولید علم دنیا	رتبه بین المللی	رتبه در منطقه خاورمیانه
۲۰۰۰	۱۷۴۶	%۰.۱	۴۹	۵
۲۰۰۱	۲۰۹۶	%۰.۲	۴۵	۴
۲۰۰۲	۲۸۴۴	%۰.۲	۴۳	۴
۲۰۰۳	۳۹۳۵	%۰.۳	۴۰	۳
۲۰۰۴	۵۱۶۱	%۰.۳	۳۹	۳
۲۰۰۵	۶۹۰۸	%۰.۴	۳۵	۳
۲۰۰۶	۹۱۹۹	%۰.۵	۳۲	۳
۲۰۰۷	۱۳۳۷۷	%۰.۸	۲۷	۳
۲۰۰۸	۱۷۳۸۴	%۰.۹	۲۳	۲
۲۰۰۹	۲۰۲۱۹	%۱.۰	۲۲	۲
۲۰۱۰	۲۲۲۳۱	%۱.۱	۲۲	۲
۲۰۱۱	۲۸۴۲۲	%۱.۴	۱۹	۲
۲۰۱۲	۳۰۲۹۷	%۱.۴	۲۰	۲
۲۰۱۳	۳۰۴۶۶	%۱.۴	۲۱	۲
۲۰۱۴	۳۰۵۸۹	%۱.۴	۲۱	۲
۲۰۱۵	۱۰۰۵۹	%۱.۷	۱۷	۱

وی در ادامه افزود: براساس اطلاعات ثبت شده علم از ابتدای سال ۲۰۱۵ تاکنون، سهم تولید علم کشور از کل علم دنیا افزایش دو دهم درصدی را نشان می دهد. این در حالی است که  براساس هر دو پایگاه استنادی اسکوپوس و ISI سهم تولید علم کشور از کل علم دنیا از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ از نرخ ثابتی برخوردار بوده است. این واقعیت در هر دو جدول فوق الذکر قابل رویت است.

تحریم های علمی بر ثابت شدن سهم کشور از کل تولید علم دنیا از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ تاثیر گذار بودند

دهقانی خاطرنشان کرد: تحریم های علمی از عواملی هستند که می توانند بر ثابت شدن سهم کشور از کل تولید علم دنیا از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ تاثیر گذار بوده باشند. تحریم های علمی و عدم دسترسی پژوهشگران کشور به پایگاه های علمی معتبر دنیا و نیز تحریم برخی از برترین دانشگاه های کشور مانند دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه شهید بهشتی در این راستا از اهمیت برخوردارند. شرایط مالی کشور و دانشگاه ها در چند سال اخیر باعث شده تا فرصت های مطالعاتی اساتید و شرکت در کنفرانس های خارج از کشور محدودتر شود.

سرپرست ISC ادامه داد: اطلاعات جدول زیر از پایگاه استنادی ISI در تاریخ ۳۰ اردیبهشت ماه ۱۳۹۴ استخراج شده است. این اطلاعات نشان می دهد که تعداد مدارک ثبت شده از اساتید کشور در مجلات بین المللی مرتبا در حال افزایش بوده است. در سال ۲۰۱۱ تعداد ۲۵۳۳۶ مدرک از ایران در مجلات ISI ثبت شده بود. این رقم در سال ۲۰۱۲ به ۲۷۱۵۱ مدرک رسید. در سال ۲۰۱۳ تعداد مدارک ایران در این پایگاه بین المللی به ۲۸۰۱۰ مدرک و در سال ۲۰۱۴  به میزان  ۲۹۶۸۶ مدرک افزایش یافته  که البته اطلاعات سال ۲۰۱۴ هنوز در حال افزایش است. به عبارت روشن تر، علیرغم تحریم های بین المللی تعداد مدارک ثبت شده جمهوری اسلامی ایران در معتبرترین مجلات علمی بین المللی هنوز از رشد سریعی برخوردار است. نباید تحریم برخی از مهمترین ناشران بین المللی مبتنی بر رد مقالات ایرانیان در مجلاتشان را نیز نادیده انگاشت.

وی گفت: نگاهی به اطلاعات ثبت شده پایگاه استنادی ISI که در جدول زیر نیز قابل مشاهده است نشان می دهد که تعداد مقالات کشور در کنفرانس های معتبر بین المللی در طول چند سال اخیر کاهش یافته است. از همین رو سهم تولید علم ایران از مقالات کنفرانس های معتبر بین المللی کاهش بیشتری را نشان می دهد. این امر به گونه ای است که تعداد کل مقالات ثبت شده ایران در کنفرانس های معتبر بین المللی از ۳۹۶۱ مورد در سال ۲۰۱۱ به ۱۲۸۸ مورد (تقریبا یک سوم) در سال ۲۰۱۴ کاهش یافته است.  

تاثیر افزایش و نوسان نرخ ارز خارجی بر عدم تامین اعتبار اعزام اعضای هیات علمی به کنفرانس های بین المللی

دهقانی بیان کرد:  افزایش و نوسان نرخ ارزهای خارجی از سال ۲۰۱۱ تاکنون (افزایش تدریجی قیمت ارز به بیش از سه برابر قیمت قبل) باعث شده است تا دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی نتوانند اعتبار لازم برای اعزام اعضای هیات علمی به کنفرانس های بین المللی را تامین کنند. این امر باعث شده تا تولید علم کشور در این حوزه کاهش یابد و این کاهش بر کل تولید علم کشور نیز تاثیر گذار بوده است به نحوی که از سال ۲۰۱۱ تا کنون سهم تولید علم کشور از کل تولید علم دنیا ثابت شده است.

سال (میلادی)	تعداد مقالات ایران در کنفرانس های معتبر علمی بین المللی ISI	سهم ایران از کل مقالات کنفرانس های معتبر علمی بین المللی دنیا ISI	تعداد مدارک ایران در مجلات معتبر بین المللی ISI
۲۰۰۰	۳۵۷	۰.۲%	۱۴۶۸
۲۰۰۱	۳۸۷	۰.۲%	۱۸۱۱
۲۰۰۲	۶۳۳	۰.۲%	۲۴۵۳
۲۰۰۳	۱۰۷۸	۰.۳%	۳۳۰۸
۲۰۰۴	۱۳۹۵	۰.۳%	۴۳۳۵
۲۰۰۵	۲۰۳۶	۰.۴%	۵۶۷۷
۲۰۰۶	۲۶۶۰	۰.۶%	۷۳۷۵
۲۰۰۷	۳۶۲۹	۰.۷%	۱۰۷۰۹
۲۰۰۸	۴۶۸۱	۱.۰%	۱۳۶۵۴
۲۰۰۹	۴۰۱۸	۱.۰%	۱۶۷۴۱
۲۰۱۰	۳۶۰۷	۰.۹%	۱۹۵۶۴
۲۰۱۱	۳۹۶۱	۱.۰%	۲۵۳۳۶
۲۰۱۲	۳۹۸۷	۰.۹%	۲۷۱۵۱
۲۰۱۳	۲۸۷۰	۰.۶%	۲۸۰۱۰
۲۰۱۴	۱۲۸۸	۰.۴%	۲۹۶۸۶
۲۰۱۵	۷۴	۰.۳%	۱۰۰۴۰

وی خاطرنشان کرد: هر چند کمیت تولید علم بیش از هر چیز دیگری در سال های گذشته در کشور مورد تاکید قرار گرفته است، اما سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری مسیر مهمتری را مورد تاکید قرار داده اند. بر این اساس تبدیل علم به ثروت و قدرت با حفظ ارزش های اسلامی مهمترین هدف دانشگاه های کشور است. بنابراین مرجعیت علمی، دیپلماسی علمی و اثرگذاری اقتصادی در کنار کمیت تولید علم از اهمیت برخوردارند. البته نباید فراموش کرد که رشد شتابان تولید علم در برترین مجلات علمی دنیا از ظرفیت های علمی بی نظیر اعضای هیات علمی کشور خبر می دهند.

توجه ویژه به بودجه تحقیق و توسعه دانشگاه ها مهمترین نیازمندی تحقق سیاست های کلان علم و فناوری

دهقانی گفت: یکی از نیازمندی های بسیار مهم برای تحقق سیاست های کلان علم و فناوری توجه ویژه به بودجه تحقیق و توسعه دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی کشور است. طبق هدف گذاری برنامه پنجم توسعه، تا پایان این برنامه سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی (GDP) باید به ۳ درصد برسد، در حالی که هم‌اکنون سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی کمتر از نیم درصد است.

سرپرست ISC در پایان گفت: سهم بودجه تحقیق و توسعه چین از تولید ناخالص داخلی ۱.۹۸% (یک ممیز نود و هشت صدم درصد) است.  همچنین کشورهای ژاپن، کره جنوبی، هنگ کنگ، سنگاپور، مالزی ، تایوان  وترکیه نیز از رشد بودجه ای تحقیق و توسعه خود سود می برند به نحوی که کره جنوبی %۴.۳۶ (چهار ممیز سی و شش صدم درصد) از تولید ناخالص داخلی ، ژاپن با %۳.۳۵ (سه ممیز سی و پنج صدم درصد) و تایوان با ۳.۰۶%  (سه ممیز شش صدم درصد) و مالزی %۱.۰۹ (یک ممیز نه صدم درصد)  و ترکیه ۰.۸۶%  (هشتاد و شش صدم درصد) از تولید ناخالص داخلی است.

No tags for this post.