مسجد شیخ عبدالصمد واقع در محله خانقاه شهر آران و بیدگل و در بخش شمالی بافت قدیم ، خیابان سلمان ، کوچه حاج عبدالصمد واقع شده است . در حال حاضر این مسجد مشتمل بر دو قسمت است که یک قسمت به نظر تازه ساخت می آید و بخش تاریخی بنا ، که این بخش شامل شبستان و زیر زمین و ا یوان است . در داخل این قسمت تزئینات خاصی وجود نداشته و بخش هایی از بخش قدیمی بنا مرمت شده است . در زیر طاق های گنبدی متعدد این مسجد تزئیناتی از کاشی دیده می شوند که به ابعاد تقریبی یک بشقاب دایره ای ساخته شده و رنگ عموم آن ها لاجوردی و سفید است .
در بخش تاریخی مسجد ، ستون ها قطور هستند و به وسیله کلاف کشی فلزی به یکدیگر متصل شده اند . گفتنی است در گذشته این مسجد چهار فصل بوده ودر فصل زمستان از بخش جنوبی مسجد و در تابستان از بخش شمالی استفاده می شد . در حال حاضر در قدیمی مسجد در داخل خود مسجد و در محفظه ای تعبیه شده در دیوار نگهداری می شود که بر روی آن تزئیناتی به صورت خراطی شده دیده می شود و کتیبه هایی در آن به چشم می خورد . تزئینات در هر لنگه در در قاب هایی به شکل دو شش ضلعی بزرگ و کوچک در بالا و دو شش ضلعی بزرگ و کوچک در پائین و یک دایره بزرگ در وسط اجرا شده است . لازم به توضیح است که تزئینات این دو در به صورت قرینه بوده و یکسان هستند .
پشت بام مسجد از طاق های متععد گنبدی شکل تشکیل شده و حالت عمومی بافت های کویری را دارد . پوشش بام کاملاً از کاه گل است . قسمت زیر زمین که شبیه شبستان شمالی مسجد محسوب می شود شامل ستون های متعددی است که در بخش جنوب غربی آن محرابی کاملاً ساده به چشم می خورد که هیچ گونه تزئیناتی نداشته و با گچ پوشش شده است . در طرفین این محراب دو بادگیر که به بالای بنا مرتبط است وجود دارد . متاسفانه در دهه های اخیر بخشی از شبستان فوقانی تخریب شده و بازسازی آن به روش جدید و کاملا متفاوت با طرح اولیه انجام گرفته است . همینطور اجرای نماسازی به روش معمولی و جدید بر روی نمای شمالی صورت گرفته که از دیگر دخل و تصرفات جدید بنا محسوب می شود . علاوه بر این موارد پوشش ایوان شمالی مسجد در حدود 70 سال پیش مرمت شده است و به طور کلی این مسجد در طول حیات خود بر اثر عوامل مخرب طبیعی مانند زلزله بارها آسیب دیده و به وسیله اهالی و خودسرانه تعمیراتی بر روی آن انجام شده است .
با توجه به سبک و سیاق پوشش های آجری و جرز ها و تناسبات آن ها ، قدمت اولیه مسجد به دوره ایلخانی برمی گردد . در طی قرون گذشته دخل و تصرفاتی در مسجد صورت گرفته که عموماً در شکل و ترکیب پلان اصلی بنا تغییری ایجاد نشده ولی در اصلاح پوشش ها و اجرای الحاقات جدید ، کیفیت جدارها و پوشش ها تغییر عمده کرده است . تنها سند باقی مانده تاریخ دار مسجد ، در چوبی بسیار نفیس ورودی اصلی است که بانی آن فردی به نام شیخ عبدالصمد می باشد که نام فعلی مسجد از وی ما خوذ شده است و نام سازنده در نیز استاد محمد می باشد که در آن تاریخ سال 1111 هجری قمری دیده می شود . از مهمترین بخش های تاریخی مسجد ، می توان به ایوان ضلع شمالی و رواق های جانبی آن و شبستان مسجد اشاره کرد . در وضع موجود ، بنا تنها دارای ایوان شمالی است و شبستان های فوقانی و تحتانی بر روی هم قرار دارند و بخش عمده از شبستان فوقانی در سال های اخیر تخریب و با طرح جدید باز سازی شده است . مسجد دارای صحن و فضای باز نبوده و ورودی اصلی آن از ضلع شرقی است و شبستان تحتانی نیز ورودی مستقلی از همین ضلع و کوچه جنب مسجد دارد . اصلاح پوشش سقف ها و باز سازی برخی پوشش ها در قرن اخیر اتفاق افتاده و پوشش های آجری که قدیمی تر هستند مکرراً مرمت شده است .
این مسجد برای برپایی مراسم عبادی ، مذهبی مورد استفاد ه قرار می گیرد و وجود ساباط یا گذر مسقف با پوشش خشتی که ارتباط کوچه های شرقی و غربی مسجد را برقرار می سازد و از زیر شبستان مسجد می گذرد ، از جمله خصوصیت بارز این بنا است . پوشش آجری رواق های ضلع شمالی مسجد و همچنین پوشش گنبدی داخل شبستان فوقانی به گونه ای است که جزء تزئینات بنا محسوب می شود .
این بنا به شماره 4187 و در تاریخ 10/7/1380 به ثبت رسیده است .
گزارش تصویری و تحلیل فنی : احسان محمدحسینی – فاطمه کردی
No tags for this post.