زیـر گنبد مینـا

ماجراجویی انسان ها روی زمین طی قرن های گذشته، جای ناشناسی را روی این کره خاکی به جای نگذاشته و فضا، آخرین مرزهای ناشناخته ای است که اکتشاف در آن می تواند حس کنجکاوی بشر را سیراب کند. فرود کاوشگر فیله روی یک دنباله دار که با سرعت ۵۵ هزار کیلومتر در ساعت حرکت می کرد و در شش میلیارد کیلومتری زمین قرار داشت، حاصل زحمات ۲۰ ساله دانشمندان اروپایی بود که 11 ماه پیش اتفاق افتاد. این ماجراجویی فضایی به همراه کشف آب مایع در کره مریخ که دو هفته پیش اعلام شد، دو واقعه بزرگ در جهان علم بود که شاید انتخاب شعار امسال تحت عنوان «اکتشاف» بی ارتباط با این دستاوردها نباشد. در کنار بالا گرفتن تب سفر به مریخ ـ البته نه به آن اندازه که طمع تسخیر معادن فضایی در کرات دیگر بالا گرفته است ـ انگار میلیاردها دلار درآمد از ماهواره های مخابراتی و کاربردی طعم خوشی داشته و حالا چشم ها به سوی منابع دیگر فضا چرخیده است. بنا بر همین دلایل به نظر می رسد سازمان ملل شعار درخوری را برای امسال انتخاب کرده است.

جشنواره فضا زیر گنبد مینا

هفته جهانی فضا در ایران هر چند با سر و صدای کمتری نسبت به سال گذشته شروع شد، اما پایان آن با جشنواره فضا در گنبد مینای پارک آب و آتش جلوه خاصی پیدا کرد. هنوز زمان زیادی از جشن تولد یک سالگی آسمان نمای بزرگ شهر تهران نگذشته بود که با همت پژوهشگاه فضایی ایران، علاقه مندان به نجوم و فضا پنجشنبه و جمعه هفته گذشته برای شرکت در برنامه های مختلف جشنواره فضا در این مرکز حضور یافتند. طی این روزها از ساعت ۲ بعد از ظهر تا ۱۱ شب برنامه های متنوعی از جمله پخش فیلم، کارگاه های آموزشی و سخنرانی های علمی برای مردم اجرا می شد. همچنین بازدیدکنندگان می توانستند از نمایشگاه فناوری های فضایی و ابزارهای نجومی در گنبد مینا و غرفه هایی که اطراف آن دایر شده بود، دیدن کنند.

علم و ثروت در فضا

روز آغازین این جشنواره با سخنرانی دکتر حسن کریمی، رئیس پژوهشگاه فضایی ایران همراه بود. وی ابتدا درباره علت نامگذاری یک هفته به نام فضا توضیح داد. به گفته او پرتاب اولین ماهواره ساخت دست بشر به نام اسپوتنیک-1 در ۴ اکتبر سال ۱۹۵۷ (12 مهر 1336) توسط شوروی سابق که آغازگر عصر فضا بود و تصویب قوانین مربوط به استفاده صلح آمیز بشر از فضا توسط سازمان ملل که در 10 اکتبر ۱۹۶۷ (18 مهر 1346) صورت پذیرفت، دو واقعه بسیار مهم تاریخ فضایی جهان بودند که وقتی سازمان ملل در سال ۱۹۹۹ تصمیم گرفت یک روز را به عنوان روز جهانی فضا اعلام کند محل اختلاف شدند. سرانجام به پیشنهاد ایران به جای یک روز، فاصله بین این دو تاریخ، یعنی از چهارم تا دهم اکتبر که تقریبا معادل یک هفته است را «هفته جهانی فضا» نامیدند و مساله خاتمه یافت. کریمی سپس اهداف ترویجی جشنواره فضا را ذکر و در انتها وضعیت صنعت فضایی در جهان را تشریح کرد.

بنا بر اظهارات وی در حال حاضر تقریبا ۱۲۶۰ ماهواره کاربردی متعلق به ۵۷ کشور جهان در فضا وجود دارد که تقریبا نیمی از آنها مخابراتی هستند. رئیس پژوهشگاه فضایی ایران همچنین کاربردهای وسیع ماهواره ها در مخابرات، تصویربرداری، پایش محصولات راهبردی، هواشناسی، حوادث طبیعی، پزشکی و … را بر شمرد و گردش مالی بخش فضایی در جهان را طی سال ۲۰۱۴ به میزان سه هزار میلیارد دلار اعلام کرد. وی گفت: این عدد بزرگ در کنار رشد ۴ درصدی صنعت فضایی جهان که تقریبا به صورت میانگین 6/2 درصد بیشتر از رشد صنایع دیگر است، نشان می دهد به لحاظ اقتصادی و ارتقای کیفیت زندگی مردم، پرداختن به حوزه فضایی چه فوایدی می تواند برای کشور داشته باشد.

با وجود این ظرفیت های اقتصادی، کریمی وضع اشتغال فارغ التحصیلان رشته های مرتبط از جمله هوافضا در کشورمان را نامطلوب دانست و اظهار امیدواری کرد: این شرایط موقت بوده و با رونق گرفتن پژوهش و پروژه های مرتبط با این حوزه به زودی برطرف شود.

آسمان نما، جایی برای سفر در عظمت هستی

صحبت های سیاوش صفاریان پور، مجری برنامه آسمان شب که به تازگی با برنامه چرخ به شبکه 4 سیما بازگشته است درباره توسعه دانش فضایی در جهان، حاضران را به فضایی دیگر ببرد. همچنین پخش فیلم های علمی درباره کیهان و اجرای کارگاه های آموزشی مختلف از برنامه های دیگری بود که در گنبد مینا اجرا شد. اما شاید جالب ترین بخش این جشنواره بازدید از نمایشگاهی بود که در راهروی گنبد مینا در معرض دید عموم قرار داشت. دیدن دومین شهاب سنگ بزرگ ایران که در کویر لوت پیدا شده بود و روی ماکت این کویر قرار داشت، هیجان خاصی را در دل علاقه مندان ایجاد می کرد. این سنگ ۱۷ کیلویی که به گفته فاطمه فردین راد، مدیر مجموعه گنبد مینا، قدمتی معادل 5/4 میلیارد سال دارد و مطالعات نشان می دهد حدودا 5/1 میلیون سال پیش به زمین اصابت کرده است، اسرار بسیاری از نحوه تشکیل منظومه شمسی در خود نهفته دارد.

فردین راد می گوید: «بارها منقلب شدن افراد را بعد از مشاهده این فیلم ها دیده ام.» وی می افزاید: «عظمت خلقت که تلاش می شود در آسمان نما تا حد ممکن به نمایش در بیاید، مردم را به کرنش در برابر خدای متعال وا می دارد.»

مدیر گنبد مینا، هدف از احداث این آسمان نما را تلفیق علم و دین با نشان دادن عظمت خلقت که در قرآن از آن یاد می شود، ذکر می کند. به گفته وی، سال گذشته ۴۰ هزار نفر از این مجموعه بازدید کرده و از امکانات آن بهره برده اند. آسمان نمای تهران مجهز به سامانه دیجیتالی و پرده ای سینمایی است که به صورت نیمکره تماشاچیان را احاطه می کند. به این ترتیب می توان آسمان شب را به خوبی شبیه سازی کرد. علاوه بر این فیلم های علمی دیگری نیز در گنبد مینا نمایش داده می شود که با استفاده از پرده نیمکره ای به صورتی موثر ارائه می شوند. همچنین شب های سه شنبه برنامه رصد عمومی اجرام آسمان شب با تلسکوپ در محوطه بیرونی گنبد مینا انجام می شود.

هفته ای مردمی با متولی دولتی

هفته جهانی فضا، امسال به وضوح رویکردی مردمی تر از سال های گذشته داشت. به گونه ای که بر خلاف سال های قبل از مراسم پر زرق و برق افتتاحیه که به محفل ذکر افتخارات دولتی ها و رونمایی های آنچنانی و پرتاب های تبلیغاتی میمون ها تبدیل می شد، خبری نبود و فقط جمع کوچکی از مدیران با حضور معاون حقوقی رئیس جمهور برنامه مختصری برگزار کردند که خوشبختانه در آن از وعده های عجیب و غریب و ادعاهای بزرگ سخنی به میان نیامد. با این حال جای خالی یک پیام از رئیس جمهور که هر سال در مراسم افتتاحیه حضور داشت، به شدت احساس می شد. نکته دیگر این که طبق شواهد موجود مقامات کلیدی برخی نهادهای فضایی خارج از وزارت ارتباطات در مراسم افتتاحیه حضور نداشتند که این امر، شائبه تشدید اختلافات میان مدیران را دامن می زند.

با وجود تمام اصلاحات انجام شده هنوز بزرگ ترین مساله یعنی تولی گری دولتی در یک برنامه کاملا مردمی به چشم می خورد. سازمان فضایی طبق روال سابق همچنان متولی مطلق اجرای هفته جهانی فضا بود که این امر باعث شد بیشتر تمرکز فعالیت های ترویجی مانند گذشته در تهران و به جمعی محدود اختصاص یابد که این موضوع در تناقض با اهداف هفته فضاست و بودجه ملی کشور به این صورت بیشتر صرف پایتخت نشینان می شود. این در حالی است که می شد با انجام حمایت هوشمندانه از مراکز غیر دولتی از جمله سازمان های مردم نهاد نتیجه بسیار بهتری گرفت و شهرستان ها و افراد بیشتری را پوشش داد. چرا که تجربه نشان داده است این سازمان ها که تقریبا در اغلب استان ها حضور فعال دارند، از خلاقیت و علاقه مندی بیشتری برای اجرای برنامه های ترویجی برخوردارند.

چرا گنبد مینا؟

انتخاب گنبد مینا در پارک آب و آتش، برای برگزاری برنامه های مردمی در جشنواره فضا به جای پژوهشگاه فضایی، از اصلاحات هوشمندانه و مورد تقدیر بود. چرا که در سال های گذشته محوریت برنامه ها با برگزاری همایش های تخصصی برای کارشناسان در مراکز پژوهشی و فضایی بود و فعالیت ترویجی برای مردم در اولویت دوم قرار داشت.

منبع:جام جم