مسجد جامع بسطام از نوع مساجد  شبستانی  ،  دارای  دو   شبستان زمستانی و تابستانی ، و دارای محراب است .  ایوان ورودی فقط تزئینات کاشی کاری  دارد و به غیر از این تزئینات ساده موارد دیگری مشاهده نمی شود  .

در ورودی  به برج کاشانه از داخل مسجد گشوده می شود که فقط بخشی از تزئینات آن باقی مانده است  و بخش های دیگر آن از بین رفته است . این بخش ایوان مانند به وسیله نقوش اسلیمی  و هندسی و آیات قرآنی به وسیله گچ مزین شده است .

 علاوه بر این تزئینات ، آثاری از کاشی کاری معقلی نیز در آن مشاهده می شود .  در وسط

ایوان مورد نظر دری چوبی قرار دارد که مدخل ورودی برج کاشانه محسوب می شود .

محراب مسجد در شبستان تابستانی آن قرار دارد که گچبری شده و دارای تزئینات بسیار زیبای اسلیمی و   نقوش هندسی به همراه آیات قرآنی است .

این مسجد دارای  دو شبستان زمستانی و تابستانی است که شبستان  تابستانی در وسط قرار گرفته و از سه طرف شمال و غرب و شرق توسط شبستان زمستانی احاطه شده است .

شبستان تابستانی در اصل بدون سقف بود که در حال حاضر به وسیله ایرانیت مسقف گردیده است  که به گفته خادم مسجد این اتفاق در حدود بیست  پیش انجام گرفته است .

در داخل هردو شبستان تزئینات خاصی دیده نمی شود اما شبستان زمستانی دارای طاق های فراوان و در امتداد یک دیگر بوده و سقف و  دیواره های آن از گچ اندود شده است . مسجد جامع بسطام  از نظر معماری دارای دو بخش است . قسمت اول ، صحن مسجد به شمار می رود که دارای محرابی است که با گچبری های بسیار زیبا و هنرمندانه ای تزئین شده است .  صحن  مسجد  مربع  شکل و فضای آن باز است . محراب این مسجد دارای سه حاشیه مجزا است که عباراتی به شرح زیر بر روی آن گچبری شده :

حاشیه اول :

« یا ایها الذین آمنوا اذا نودی لصلوة من یوم الجمعه  فاسعوا الی ذکر الله  و ذروا البیع  ذلکم  خیر لکم ان کنتم تعلمون  و اذا  قضیت الصلوة فانتشروا فی الارض و ابتغوا من فضل الله و اذکروا الله کثیراً لعلکم تفلحون . » ( سوره جمعه )  

حاشیه دوم :

به خط کوفی بوده و خوانا نیست .

حاشیه سوم:

« بسم الله الرحمن الرحیم  انما یعمر مساجد الله من آمن بالله و الیوم الآ خر  و اقام الصلوة و آتی الزکوة و لم یخش الله فعسی اولئک ان یکونوا من المهتدین   ا جعلتم  سقایة   الحاج و عمارة المسجد الحرام کمن آمن بالله و الیوم الآخر و جاهد فی سبیل الله »

در قسمت وسط محراب دو مربع مستطیل است که بر روی یکی از آن ها نوشته شده :

« لا اله الا الله محمد رسول الله »

و بر دیگری نوشته شده است :

« علی بن ابی طالب ولی الله »

گچبری قسمت دوم از لحاظ اسلوب و صنعتی که در ساخت آن به کار رفته با قسمت اول کاملاً فرق دارد .

 در این مسجد کتیبه ای وجود دارد که نام بانی و موسس مسجد جامع به شرح زیر بر آن نوشته شده است :

« امر هذا العمارة الشریفة الذی هو متولیاً لهذا البقعة المنیعة باذن الواقفین مدالله ظلهم و تقبل منهم الفقیر الی الله الغنی ابو یزید بن محمد البایزیدی غفر الله  و لوادیه و المومنین و المومنات  فی شهور سنه و ستة و سبعمائه » برابر با 706 هجری قمری

کتیبه دیگری در بالای محراب مسجد وجود دارد که تاریخ تعمیر مسجد را که در سال 1242 هجری در زمان فتحعلی شاه قاجار به عمل آمده ، در آن نوشته شده است .

مسجد جامع بسطام از نظر ویژگی های معماری نکته قابل توجهی ندارد اما محراب مسجد بسیار زیبا و پرکار است . نکته ای که در این محراب قابل ذکر است . تفاوت اسلوب ساخت در کتیبه ها و گچبری های داخل محراب است که چنین استنباط می شود که چون مسجد در سال 706 هجری قمری ساخته شده و در آن زمان مذهب تسنن در ایران رواج داشته ، اسامی ابوبکر و عمر و عثمان بر آن نوشته شده است ولی پس از رواج مذهب شیعه آن اسامی را حذف نموده و به جای آن نام علی  را نوشته اند . نوشتن نام خلفای راشدین در اکثر بناهای دوره ایلخانی معمول و متداول بوده است .

گزارش تصویری و تحلیل فنی : احسان محمدحسینی – فاطمه کردی 

No tags for this post.