عطارد بدون جو و در مجاورت خورشید، با آن اختلاف دمای کشنده میان روز و شبش اصلا مکان مناسبی برای ماجراجویی ما نیست. زهره با آن ظاهر دل‌فریبش، جهنمی مرگ‌آور را در زیر ابرهای مسمومش پنهان کرده است. از مریخ که بگذریم بقیه سیاره‌های منظومه شمسی را دنیاهای گازی تشکیل می‌دهند که سطحی برای فرود ندارند. در میان سیارات زمینی دیگر، مریخ تنها گزینه ممکن برای قدم گذاشتن انسان است. البته که دنیاهای دیگری وجود دارد. ماه در نزدیکی زمین هنوز منتظر ماست، سیارک‌ها و اقمار سیاره‌های بیرونی و حتی شاید دنیاهای یخ‌زده فراسوی مدار نپتون روزگاری میزبان انسان‌ها باشند اما مریخ چشم‌اندازی وسوسه کننده تر دارد.
در جستجوی حیات مریخی
برنامه کاوش مریخ تاکنون به‌طور عمده توسط ناسا پیگیری شده است. برنامه‌هایی که از سوی این سازمان با هدف اکتشافاتی در مریخ مطرح‌شده است با طراحی سؤال های پایه و به‌صورت مرحله‌به‌مرحله طراحی شده‌اند و نمونه‌ای از یک تحقیق علمی نظام‌مند را به نمایشی می‌گذارند. سؤال‌های مهمی که درباره مریخ ذهن بسیاری از محققان را به خود مشغول کرده به‌طور کلی پیرامون این موضوع مطرح شده بود که آیا مریخ زمانی و روزگاری میزبان حیات بوده است و آیا ممکن است امروز هم نشانی از حیات در مریخ پیدا شود؟ اهمیت این سؤال فقط در پیدا کردن یک نمونه میکروبی از حیات خلاصه نمی‌شود. پاسخ به چنین پرسشی درکی اساسی از شکل‌گیری و تحول حیات در عالم در اختیار ما قرار می‌دهد. در راه رسیدن به پاسخ این پرسش، راهی طولانی باید طی شود که از دل آن نه‌تنها زمینه‌های فناوری و مهندسی فراوانی توسعه پیدا می‌کند بلکه بشر در این راه به انبوهی از اطلاعات دست پیدا می‌کند که بخش‌های مختلفی از علوم سیاره‌ای را پوشش می‌دهد. در مسیر حرکت برای پاسخ به این پرسش ما می‌توانیم به سؤال های بسیاری در زمینه‌های مختلف علوم فضایی و سیاره شناسی پاسخ دهیم و درک خود از جهان را توسعه دهیم. اما جستجوی حیات تلاشی یک مرحله‌ای نیست و باید از زوایای مختلف به دنبال آن بود به همین دلیل در قدم اول مأموریت‌های مریخی به این سمت رفتند که مشخص کنند آیا مریخ واقعا زمانی بر سطح خود شاهد آب مایع بوده است یا نه؟ اگر آب مایع زمانی بر سطح مریخ روان بوده باشد احتمال وجود حیات در آن نیز افزایش می‌یابد. به‌هرحال تنها نوع حیاتی که ما می‌شناسیم وابسته به آب است و جستجوی آب قدمی طبیعی برای جستجوی حیات به شمار می‌رود.
تصاویر مداری نشانه‌های مثبتی از این مسئله را ارائه کرده بودند. آنها شیارها و بسترهایی را ثبت کرده بودند که احتمالاً بسترهای آبرفتی بوده‌اند اما این فرض برای تأیید نیاز به مدرکی مستحکم داشت. پس از تلاش‌های اولیه و چند بار شکست در ارسال مأموریت‌های مختلف، گام بزرگ در این زمینه از زمان مأموریت رهیاب مریخ شروع شد. رهیاب در محل فرود خود نشانه‌هایی از آبراهه‌های باستانی را کشف کرد اما گام بزرگ را دو مریخ‌نورد افسانه‌ای روح و فرصت (اسپریت و آپورچینوتی) برداشتند. این دو مریخ‌نورد توانستند موادی را در مریخ پیدا کنند که تنها در مجاورت آب مایع به وجود می‌آیند. حالا می‌دانستیم مریخ زمانی بسیار دور بر سطح خود شاهد وجود آب روان بوده است. سؤال مهم بعدی که باید پاسخ داده می‌شد دیگر عوامل موردنیاز شکل‌گیری حیات و مواد اولیه موردنیاز و نشانه‌های آن بوده است. این کاری است که وظیفه‌اش بر عهده مریخ‌نورد کنجکاوی قرار داده شد. این مریخ‌نورد نیز توانست با موفقیت این مأموریت را به انجام برساند. در این مدت مطالعات مداری و طیف‌سنجی، بررسی ترکیبات جوی و بررسی‌های پیچیده زمین‌شناسی ادامه یافت. آخرین خبر درباره مریخ کشف روان شدن شورآب‌ها روی سطح مریخ بود.
حالا نوبت گام بعدی است
ناسا و دیگر آژانس‌های فضایی اکنون برنامه‌هایی را برای سفر به مریخ در نظر دارند. ناسا یک سطح‌نشین زمین‌شناس را عازم مریخ می‌کند که وظیفه‌اش درواقع ایفای نقش یک ایستگاه لرزه‌نگاری است تا بتواند ساختار درونی سیاره را تشخیص دهد. از سوی دیگر برای بررسی جو و واکنش جو مریخ با بادهای خورشید و همچنین بررسی این‌که درگذشته چه بلایی بر سر این سیاره آمده است که جو این سیاره و در نتیجه آب‌های روان را ازدست‌داده است، مدارگرد دیگری عازم مریخ است. هنوز مناطق بسیاری از مریخ وجود دارد که دانشمندان سودای بررسی آنها را در سر می‌پرورانند اما واقعیت این است که ازنظر زمین‌شناسی تقریبا هر کاری که از دست یک ربات خودکار برمی‌آمده، مریخ‌نورد کنجکاوی انجام داده است. اگرچه این آزمایش‌ها را می‌توان در نقاط دیگر تکرار کرد اما شاید بهترین چشم‌انداز پیش روی دانشمندان این باشد که مأموریتی قدیمی را دوباره احیا کنند. ایده بازگرداندن ذرات مریخ به زمین و آزمایش آنها روی زمین و در فضای کنترل‌شده آزمایشگاه‌ها همان مأموریت قدیمی است. این طرح به همراه چندین طرح دیگر در دست بررسی ناساست. مریخ‌نورد بعدی ناسا که ازنظر فنی و ساختار مکانیکی شبیه مریخ‌نورد کنجکاوی خواهد بود برای بخش اول آن مأموریت چندمرحله‌ای آمادگی دارد. حالا با پیدا شدن شورآب‌های مایع در سطح مریخ شاید گام‌های دیگری برای بررسی نزدیک‌تر این مناطق برداشته شود و سطح‌نشین‌ها و یا مریخ‌نوردهایی برای بررسی دقیق‌تر این لایه‌ها در برنامه کاوش قرار گیرد اما هدف بزرگ‌تر سفر انسان به مریخ است. ناسا برنامه مفصلی را برای سفر انسان به مریخ در نظر دارد. اگر بودجه لازم برای این طرح تأیید شود، تا 2040 نخستین انسان بر سطح مریخ قدم خواهد گذاشت و احتمالا یک دهه قبل از آن، سفر به مدار مریخ آغاز خواهد شد.
چالش‌های پیش رو در سفر به مریخ
سفر از زمین به مریخ را می‌توان در چهار بخش طبقه‌بندی کرد. بلند شدن از روی زمین و سفر به مدار زمین، سفر از مدار زمین تا مدار مریخ، فرود از مدار مریخ بر سطح مریخ و بازگشت دوباره. بخشی از سفینه‌ای که برای سفر مدار زمین به مدار مریخ و برعکس لازم است احتمالا باید به‌صورت چندمرحله‌ای در مدار زمین ساخته شود. اگرچه برای سفر از زمین به مدار و همچنین ساخت ابزاری که مسیر را بین مدار دو سیاره طی کند، چالش‌های فنی زیادی وجود دارد، اما رسیدن به این هدف کار پیچیده‌ای نیست. بخش مهم این سفر را دو مرحله فرود بر سطح مریخ و بازگشت دوباره به مدار تشکیل می‌دهد. مشکل فرود این است که باید جرم سنگینی از فضانوردان و وسایل موردنظرشان را با کمک سیستم موتوری قدرتمندی که می‌تواند بر گرانش سیاره غلبه کند به‌آرامی بر سطح فرود آورند. روش‌هایی که امروزه برای فرود مریخ‌نوردها به‌کار می‌آید برای فرود انسان چندان مناسب و کارآمد نیست. از طرف دیگر سامانه‌های فرود امروزی دارای بازه خطای بزرگی هستند که اگر قرار به سفر انسان باشد باید این بازه را کاهش داد. چراکه برای این اقامت فضانوردان باید در نزدیکی ابزار و زیستگاهی فرود آیند که احتمالا از پیش به‌صورت رباتیک به مریخ فرستاده‌شده است.
مشکل بزرگ‌تر بلند شدن از سطح مریخ است. از روی زمین نمی‌توان سوخت لازم را به مریخ برد و این کار عملا هزینه سفر را آن‌قدر بالا می‌برد که امکان‌پذیر نباشد. همچنین ازنظر فنی بردن چنین جرمی مقدور نیست. راه‌حل مناسب این است که باک سفینه برگشت را در مریخ پر کنیم. اما در غیبت پمپ‌بنزین‌های مریخی خود ما باید در آنجا سوخت بسازیم و ساخت سوخت هم باید تا پیش از رسیدن فضانوردان تکمیل‌شده باشد. خوشبختانه مریخ مواد اولیه لازم برای تهیه سوخت را دارد. اکنون با پیدا شدن آب مایع، شانس بیشتری نیز وجود دارد تا این سوخت را بتوان بهتر و راحت‌تر تهیه کرد و به‌این‌ترتیب افق رخ دادن سفر انسانی به مریخ در فاصله نزدیک‌تری از واقعیت قرارگرفته است. هنوز نمی‌دانیم معماری مأموریتی که ما را به مریخ ببرد چگونه خواهد بود اما شاید شبیه‌ترین چیزی در اختیار داشته باشیم، داستان مریخی نوشته اندی وییر است که این روزها نسخه سینمایی آن به کارگردانی ریدلی اسکات روی پرده رفته است.
«مریخی» داستان علمی- تخیلی بی‌نظیری است که سعی کرده تا حد امکان داستان سفر انسان به مریخ را بر اساس بازه توانایی‌های موجود انسان و فناوری ما روایت کند و به نظر می‌رسد در این کار به موفقیت خیره‌کننده‌ای رسیده است.
نویسنده: پوریا ناظمی
No tags for this post.