مهمترین درد تحقیق در کشور «نبود مهندسی پژوهش» است
نعمت‌الله اکبری در گفت‌و‌گو با ایسنا از جمله علل مشکلات پژوهش در ایران را نحوه شکل‌گیری نهادهای آموزشی دانست و اظهار کرد: نظام آموزشی ایران در ابتدا به صورت حوزوی و مکتبی بوده و سابقه شکل‌گیری دانشگاه و آموزش به سبک جدید به دارالفنون باز می‌گردد. در آن زمان برای احداث پل، راه و جاده متخصص در ایران وجود نداشت، بنابراین عده‌ای را به خارج فرستادند تا تخصص لازم برای ساخت پل، راه و جاده را فراگیرند و رشته‌هایی در این راستا در دارالفنون تدریس و عرضه شد.
وی افزود: این نظام درحالی‌که هیچ ارتباطی با نظام آموزشی مکتبی ایران نداشت، گسترش یافت. درس‌ها، رشته‌ها و ساختار اداری آموزشی از خارج الگوبرداری شد و متناسب با آن فضا رشد کرد؛ این در حالی بود که تحولات در ایران متناسب با تحولات در کشورهای خارجی پیش نمی‌رفت و از این رو رشته و درس‌هایی در دانشگاه‌های ایران به وجود آمد که پاسخگوی نیازهای جامعه ایران نبود، بلکه پاسخگوی نیازهای خاستگاه آن‌ها یعنی جوامع توسعه‌یافته بود.
جامعه ایران به دانشجوی نخبه نیاز دارد اما اشتها ندارد
معاون پژوهشی دانشگاه اصفهان ادامه داد: دانشگاه‌های ایران به چاپ مقالات در بهترین مجلات علمی جهان مفتخر هستند اما کشورهای خارجی از نخبه‌های ایرانی بهترین استفاده را می‌برند و در مقابل، سیستم اجرایی و صنایع ایران نمی‌توانند از دانشجویان استفاده کنند. از سوی دیگر نخبه ایرانی هم تمایل دارد در خارج از کشور کار کند چراکه احساس می‌کند در خارج مؤثرتر و مفیدتر است و از توان و علمش استفاده بهتری می‌شود. دانشگاه‌های ایران نیرویی را تربیت می‌کنند که جامعه به آن نیاز دارد، اما تقاضایی برای استفاده از تحصیل‌کرده‌ها ندارد. وقتی جامعه تقاضا ندارد یعنی سیستم مریض است و آمادگی ندارد.
اکبری اضافه کرد: وضعیت آموزشی و جامعه ایران مشابه فرد بیماری است که ضعیف شده اما اشتها ندارد. جامعه ایران به دانشجویان نخبه و تحصیل‌کرده نیاز دارد اما اشتها یا تقاضا ندارد. دانشگاه بهترین مواد غذایی را تهیه می‌کند اما دستگاه‌های اجرایی و سیستم بخش صنعتی امکان استفاده از آن را ندارد، زیرا این سیستم مریض است. نخبه و استعداد درخشان ایران وقتی وارد سیستم می‌شود دچار مشکل می‌شود چراکه این سیستم برای هضم این مواد آمادگی ندارد.
70 میلیارد تومان پایان نامه چند مورد از مسائل استان را رفع کرده است؟
وی با بیان این که ارتباط منطقی بین دستگاه‌های اجرایی و مراکز علمی کشور وجود ندارد، گفت: برخلاف کسانی که مشکل پژوهشی کشور را در کمبود بودجه می‌دانند، باید گفت اولین مسأله و مشکل پژوهش در ایران کمبود بودجه نیست، بلکه مهندسی پژوهش است؛ مأموریت و مسؤولیت پژوهشی مشخصی برای دستگاه‌های پژوهشی کشور تعریف نشده و دستگاه‌های پژوهشی وظیفه خود را رها کرده و به کارهای آموزشی روی آورده‌اند، در صورتی که این وظیفه دانشگاه‌ها و نهادهای آموزشی است. این مسأله نتیجه نداشتن ماموریت و مهندسی پژوهشی است که تبدیل به فعالیت‌های پژوهشی نقطه‌ای نه پیوسته می‌شود.
معاون پژوهشی دانشگاه اصفهان با بیان اینکه این دانشگاه سالانه شش میلیارد تومان حق‌التحقیق برای پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی اختصاص می‌دهد، اظهار کرد: دانشگاه‌های غیرانتفاعی رقمی در همین حدود و دانشگاه‌های آزاد رقمی به مراتب بیشتر صرف پایان‌نامه‌ها که ماهیتاً پژوهشی هستند، می‌کنند؛ بنابراین در مجموع دانشگاه‌های استان اصفهان حدود 70 میلیارد تومان صرف پایان‌نامه‌ها می‌کنند؛ اما باید پرسید این پایان‌نامه‌ها که همه مساله پژوهشی دارند چند مورد از مسائل استان و در سطح وسیع تر کشور را رفع کرده‌اند؟ واضح است که پول هست اما هدفمند و ماموریت گراهزینه نمی‌شود. نیاز به مهندسی پژوهشی در کل کشور احساس می‌شود. عدم تعریف ماموریت های لازم و اولویت‌های ملی برای امر پژوهش موجب پژوهش‌های نقطه‌ای می‌شود.
پژوهش‌های نقطه‌ای باید خطی شوند
اکبری با تاکید بر اینکه ماموریت دانشکده‌ها، گروه‌ها و اعضای هیأت‌علمی دانشگاه‌ها باید هدفمند شود، تصریح کرد: برای هدفمند کردن پایان‌نامه‌ها باید اعضای هیأت‌علمی ماموریت‌گرا شوند. ابتدا فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی اعضای هیأت‌علمی باید از حالت نقطه‌ای خارج و برای دوره حداقل پنج ساله تبدیل به ماموریت خطی شود. در این حالت است که می‌توان توقع داشت پایان‌نامه‌ها در سطح دانشگاه از حالت نقطه‌ای به خطی تبدیل می‌شود؛ توصیه می‌کنم همه دانشگاه‌ها به این سمت بروند.
وی با بیان اینکه دانشجوی فوق‌لیسانس نمی‌تواند پژوهش بنیادی انجام دهد، چراکه شرایط علمی را برای پژوهش بنیادی ندارد، خاطرنشان کرد: فقط دانشجوی دکتری صلاحیت انجام پژوهش‌های بنیادی را دارد. برای پژوهش‌های کاربردی بخش خصوصی و دستگاه اجرایی می‌توانند مسائل و معضلات خود را به دانشجویان بسپارند تا در قالب پایان‌نامه بررسی شود و پس از آن نتایج بررسی در اختیار متقاضی قرار خواهد گرفت. دانشگاه اصفهان پولی برای پایان‌نامه از کسی نمی‌گیرد فقط متقاضی باید متعهد شود که اطلاعات لازم را به دانشجو بدهد.
دستگاه گوارش صنعت مشکل دارد
معاون پژوهشی دانشگاه اصفهان با تاکید بر اینکه صنعت در ایران در مرز دانش نیست، گفت: دانشگاه بهترین نیرو را تربیت می‌کند تا صنعت از آن استفاده کند اما صنعت که به این نیرو نیاز دارد از این نیرو استفاده نمی‌کند زیرا دستگاه گوارش بخش صنعت مشکل دارد و اشتهایی برای دریافت این مواد ندارد گرچه به آن نیاز دارد.
چرا کارخانه‌های خودروسازی محصول با کیفیت ارایه نمی‌دهند؟
اکبری در پاسخ به این سؤال که چرا "کارخانه‌های خودروسازی نیروی دکتری و ارشد استخدام می‌کند اما در مقایسه با شرکت‌های خودروسازی خارجی محصولات با کیفیتی ارایه نمی‌کند"، اظهار کرد: به دلیل نبود رقابت در بازار خودرو ایران شرکت‌های خودروسازی دلیلی برای افزایش کیفیت خودرو نمی‌بینند و مطمئن هستند خودرو بی‌کیفیتشان به فروش می‌رسد و نیازی به خلاقیت و نوآوری ندارد. اگر خودروهای خارجی وارد ایران شود، شرکت‌های خودروسازی مجبور می‌شوند بهترین نخبه‌ها را از دانشگاه‌ها استخدام کنند.
وی تصریح کرد: زمانی صنایع نیروی نخبه را تقاضا خواهند کرد و به تعبیری اشتهای بخش صنعت باز می‌شود که احساس خطر کنند، بنابراین دانشگاه در تربیت نخبه ایراد ندارد تنها مشکل دانشگاه فعال نبودن در زمینه پژوهش‌های کاربردی در راستای رفع نیازها جامعه است.
معاون پژوهشی دانشگاه اصفهان با بیان اینکه این دانشگاه در زمینه توسعه پژوهش‌های کاربردی در راستای رفع نیازهای جامعه پیشگام است، افزود: دانشگاه اصفهان از بخش خصوصی پول نمی‌گیرد فقط کافی است بخش خصوصی موضوعات را به دانشجویان کارشناسی ارشد بسپارد و نتیجه پژوهش‌ها را دریافت کند.
کلینیک صنایع با حمایت اتاق بازرگانی شکل بگیرد
اکبری با تاکید بر اینکه باید کلینیک صنایع با حمایت اتاق بازرگانی شکل بگیرد تا مکانی برای تعامل دانشگاه و صنعت باشد، اضافه کرد: دانشگاه و صنعت تعامل ندارند اما باید برای موضوعات مشترک بین بخش خصوصی و دانشگاه تفاهمنامه بسته شود. دانشگاه دانش و صنعت تجربه دارد و باید تجربه و دانش به یکدیگر بپیوندند.
نمک را می‌خوریم و نمکدان را می‌شکنیم
وی در پاسخ به اعتراض برخی متولیان صنایع که معتقدند نیروهای دانشگاهی نمی‌توانند مشکلی رفع کنند، گفت: چرا همه تلاش می‌کنند در دانشگاه‌ها تحصیل کنند. نمک را می‌خوریم و نمکدان را می‌شکنیم. جامعه را فارغ‌التحصیلان دانشگاه اداره می‌کنند و تمام بخش‌های جامعه از جمله دستگاه قضایی، بیمارستان‌ها، صنعت، پلیس، اقتصاد و … زیرمجموعه دانشگاه هستند.
آدرس غلطی که به مسؤولان کشور داده شده است
معاون پژوهشی دانشگاه اصفهان خاطرنشان کرد: افتخار عضو هیأت‌علمی چاپ مقاله شده اما این آدرس غلطی است که به مسئولان کشور داده شده است. باید توجه داشت که تولید مقاله تولید علم نیست و تولید مقاله،عرض است. تولید دانش منتج به تولید مقاله می‌شود اما تولید مقاله منتج به تولید دانش نمی‌شود. معیار تعداد مقالات ملاک درستی برای رتبه علمی کشور نیست و چیزی را باید تولید علم بدانیم که به معنای اقتصاد دانایی محور و علمی منتج به ثروت، کار و رفتار توسعه آور است.
اکبری با بیان اینکه ما هنوز در دانشگاه‌های نسل اول باقی مانده‌ایم، گفت: ساختارهای اساسی کشور زمینه‌ای برای تحول فراهم نکرده و رشته‌ای که 40 سال پیش برای جامعه مفید بوده هنوز در دانشگاه‌ها عرضه می‌شود، در صورتی که اکنون نیازی به این رشته نیست و در واقع این رشته نیازی را رفع نمی‌کند، اما همچنان در این رشته دانشجو پذیرفته می‌شود.
وی تاکید کرد: وزارت علوم باید اعلام کند در رشته‌هایی که نیازی برطرف نمی‌کند دانشجو تربیت و مقاله تولید نشود و متناسب با نیاز جامعه رشته‌ها متحول شوند.
تولید مقاله روباهی است که می خواهد طاووس شود
معاون پژوهشی دانشگاه اصفهان با بیان این که دانشگاه کارآفرین دانشگاه نسل سوم است، اظهار کرد: شبیه حکایت مولوی که روباه می‌خواست طاووس شود، تولید مقاله همان رنگ و لعاب طاووس گرفتن است. ایران بهترین دانشمندان را در عرصه‌های مختلف دارد اما در همان عرصه‌ها وارد کننده محصولات و وابسته است. به همین دلیل باید در کشور ماموریت گرا عمل کرد و مهندسی پژوهشی را در دستور کار آموزش و پژوهش کشور قرار داد.
اکبری با اشاره به این که برخی از علوم نظری هستند و نمی‌توانند فواید تجربی و کاربردی داشته باشند، تصریح کرد: پژوهش به سه شاخه بنیادی، توسعه‌ای و کاربردی تقسیم می‌شود. پژوهش‌های بنیادی حکم ریشه را دارند و دیده نمی‌شوند. همچنین پژوهش‌های توسعه‌ای را به بدنه و شاخ و برگ درخت و پژوهش‌های کاربردی را به میوه و شکوفه درخت تشبیه می‌کنند.
وی ادامه داد: جامعه‌ای که مشکلات بسیاری دارد و گرسنه است و فرصت رسیدگی به ریشه، تنه و شاخ و برگ را ندارد، فقط به میوه نیاز دارد. جامعه‌ایران در برخی از زمینه‌ها نه بودجه دارد و نه وقت کافی، بنابراین تنها به پژوهش‌های کاربردی نیاز دارد.
معاون پژوهشی دانشگاه اصفهان گفت: فرصت نظریه‌پردازی در برخی زمینه‌ها وجود ندارد و جامعه می‌تواند از نظریه‌های کشورهای دیگر در مورد رفع مشکل و معضلی خاص استفاده کند. رشته‌های علوم پایه از جنس ریشه هستند. جای این رشته‌ها در دانشگاه است و باید به بهترین صورت در چارچوب مشخصی پرداخته شود، اما این رشته‌ها کاربردی نیستند.
دانشگاه‌های علمی کاربردی رشته‌هایی چون فیزیک تدریس نکنند
اکبری با تاکید بر ماموریت گرایی دانشگاه‌ها تصریح کرد: تأسیس دانشگاه علمی کاربردی ایرادی ندارد اما اشتباه است که همزمان با تدریس رشته‌های فیزیک نظری و ریاضی محض در دانشگاه‌های اصفهان و صنعتی شریف در دانشگاه‌های سطح پایین هم در این رشته‌ها دانشجو تربیت شود.
وی با بیان این که دانشگاه علمی- کاربردی نباید دانشجوی فوق‌لیسانس و دکتری پذیرش کنند چراکه عدول از ماموریت‌گرایی است، اظهار کرد: آیا باید اجازه داده شود هر موسسه با کمترین توان علمی مثلا رشته حقوق را تدریس کند؟ آمایش آموزش عالی باید اجرا شود. رشته‌های فنی حرفه‌ای و علمی کاربردی در همه جا باید توسعه یابند اما نباید اجازه داده شود رشته‌هایی همچون فیزیک و یا حقوق که به دانش سطح بالایی نیاز دارند در هر دانشگاهی تدریس شوند.
آموزش عالی توده‌وار بی اعتباری مدرک می‌آورد
معاون پژوهشی دانشگاه اصفهان با بیان اینک ه وقتی کشور با آموزش عالی توده‌وار مواجه شود با عارضه‌هایی همچون افت شدید کیفیت تحصیلی، بی اعتباری مدرک، تقلب و سرقت علمی رو به رو خواهد شد، افزود: هنوز اقدامات مؤثری برای جلوگیری از سرقت علمی صورت نگرفته و مرجع و مجازات های مشخصی برای رسیدگی به مسأله تقلب در کشور وجود ندارد.
اکبری با بیان اینکه بسیاری از دانشجویان ناآگاهانه مرتکب تقلب می‌شوند، ادامه داد: در حوزه علمی اگر کسی مطلبی را بدون اجازه مالک منتشر یا استفاده کند و به مرجع اشاره نکند، تقلب محسوب می‌شود. بخش دیگر اجاره علمی است به این معنی که دانشجو پایان‌نامه را نمی‌نویسد بلکه آن را می خرد.
وی با بیان اینکه در راستای جلوگیری از تقلب، نرم افزارهایی در حال ایجاد است اما این نرم افزارها زمانی می‌توانند مفید باشند که پایان‌نامه‌ها ثبت شده باشند، گفت: الکترونیکی شدن پایان‌نامه‌ها امکان سرقت یابی را از طریق سیستم الکترونیکی می‌دهد اما اگر بانک اطلاعاتی وجود نداشته باشد، ثمربخش نیست؛ بنابراین در این مورد باید قوانین سخت‌گیرانه ای اعمال شود. بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته اصل را بر برائت می‌گذارند یعنی اعتماد می‌کنند و مدرک را به دانشجو می‌دهند اما اگر ثابت شود مطالب پایان‌نامه دروغی و تقلبی است مدرک را از او پس می‌گیرند.
تقلب علمی از مواد مخدر هم خطرناک‌تر است
معاون پژوهشی دانشگاه اصفهان با تاکید بر اینکه تقلب و سرقت علمی از مواد مخدر خطرناک‌تر است، اضافه کرد: تقلب، اخلاق علمی و پژوهشی را از بین می‌برد. کسی که مواد مخدر استفاده می‌کند ارتقا نمی‌یابد بلکه افتاده‌تر، از خانواده طرد و از کار اخراج می‌شود اما کسی که سرقت علمی می‌کند به پست‌های بالاتر دست می‌یابد.
دانشگاه ها سیاست تنبیهی را برای جلوگیری از سرقت علمی جدی بگیرند
اکبری ادامه داد: در آموزش عالی توده‌وار وقتی یک عضو هیأت‌علمی 20 دانشجو را در طول سال راهنمایی می‌کند، قطعاً در آن سرقت و تقلب اتفاق می‌افتد، چراکه فرصت نمی‌کند پایان‌نامه‌ها را ببیند اما اسم او روی پایان‌نامه نوشته می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: وقتی ارتقا و استخدام اعضای هیأت‌علمی با معیارهای کمی همچون چاپ مقاله و نوشتن کتاب باشد و ناشران بخش خصوصی هر مطلبی که حتی ارزش علمی ندارد را چاپ می‌کنند، عضو هیأت‌علمی با کتاب‌ها و مقالات بی‌ارزش استخدام می‌شود و دیگر خیالش راحت است که وارد سیستم دانشگاهی شده بنابراین حلقه‌های کنترلی جدی وجود ندارد.
هیچ دانشگاهی زیر بار اخراج عضو هیات علمی بی‌کیفیت نمی‌رود
معاون پژوهشی دانشگاه اصفهان با بیان این که برخی دانشگاه‌ها معتقدند تعدادی از اعضای هیأت‌علمی کشور کیفیت لازم را ندارند، اما هیچ دانشگاهی عضو هیأت‌علمی بی‌کیفیت را اخراج نمی‌کند، تصریح کرد: سیاست‌های تنبیهی جدی برای جلوگیری از تقلب، سرقت و نشر مطالب نامطلوب وجود ندارد. دانشگاه اصفهان این موضوع را جدی گرفته، اما دانشگاه‌های دیگر کشور سیاست‌های جدی برای جلوگیری از سرقت علمی ندارند. اگر فقط دانشگاه اصفهان این‌گونه عمل کند ضرر می‌کند و همه دانشگاه های کشور باید به طور هماهنگ این سیاست را در دستور کار خود قرار دهند.
No tags for this post.
