منفرد اسپیتزر (Manfred Spitzer) مدیر گروه روان‌پرشکی و نیز مرکز عصب‌شناسی و یادگیری دانشگاه اولم در آلمان است. او به تازگی کتابی به نام «بیمار سایبری» (Cyber Sick!) نگاشته و در آن به واکاوی ابعاد گوناگون مضرات فناوری اطلاعات بر ذهن انسان پرداخته است. وی در یادداشتی در آخرین شماره مجله نیوساینتیست به بررسی اجمالی برخی پژوهش‌های صورت گرفته در مورد تاثیر بکارگیری فناوری اطلاعات بر روی عملکرد تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان و نیز لزوم بازنگری در اختصاص بودجه برای افزایش این فناوری‌ها در کلاس‌های درس پرداخته است.
عین همین وضعیت برای کاربرد فناوری اطلاعات در زمینه آموزش صدق می‌کند. امروزه در طیف گسترده‌ای از موقعیت‌های آموزشی، از مهدکودک‌ها گرفته تا دوره‌های آموزش عالی، از فناوری اطلاعات استفاده می‌شود. سیاستگزاران حوزه آموزش و نیز صاحبان صنایع مبتنی بر فناوری اطلاعات همواره بیان می‌کنند که استفاده از رایانه برای آموزش بسیار سودمند است و به همین دلیل، دولت‌ها بخشی از بودجه عمومی خود را به این امر اختصاص دهند. اما پژوهش‌های متعدد نشان داده است که این فناوری نه تنها تاثیر مثبتی به همراه ندارد، بلکه حتی می‌تواند زیانبار هم باشد.
آخرین نمونه این پژوهش‌ها به این مساله اشاره دارد که در نظام‌های آموزشی که سرمایه‌گذاری هنگفتی بر روی این فناوری‌ها انجام داده اند، دانش آموزان هیچ پیشرفت مثبت و قابل توجهی در «برنامه ارزیابی بین المللی دانش آموز» یا همان آزمون PISA به دست نیاورده‌اند.
همچنین پژوهشی دیگر که بر اساس نتایج آزمون PISA به انجام رسید و داده‌های مربوط به 250 هزار دانش آموز را دربرداشت، نشانگر آن بود دانش آموزانی که در اتاق خواب خود رایانه‌ای داشتند، از عملکرد تحصیلی خوبی برخوردار نبودند.
افزون بر این، پژوهشگران در فلسطین اشغالی به این نتیجه رسیدند که عملکرد دانش آموزان دوره ابتدایی و متوسطه که از رایانه استفاده می‌کردند دچار افت می‌شد. همچنین یک مطالعه دیگر در رومانی نشان می‌داد عملکرد تحصیلی دانش آموزان خانواده‌های محرومی که پولی برای خرید رایانه دریافت می‌کردند، پس از خرید رایانه به مراتب ضعیف‌تر از دوره بدون رایانه بود.
مشکل فناوری اطلاعات چیست؟
شاید بتوان گفت که با دانش کنونی ما در زمینه عصب شناسی و روان‌شناسی، تعیین ریشه بروز این مشکلات کار چندان دشواری نیست.
واقعیت این است که هر قدر محتوایی را عمیق‌تر مورد بررسی قرار دهیم، یادگیری آن به شکل بهتری صورت می‌گیرد. مدل «سطوح پردازش» (levels-of-processing) گویای این نکته مهم در یادگیری است. مشکل فناوری اطلاعات این است که سبب می‌شود پردازش اطلاعات به شکلی سطحی و نه چندان عمیق در مغز صورت گیرد و به این ترتیب مغز از فرصت کافی برای کدگذاری اطلاعات دریافتی برخوردار نباشد. مطالعه‌ای که چندی پیش در نشریه ساینس منتشر شد نشان می‌داد که احتمال کدگذاری ذهنی اطلاعات آنلاین در مغز به مراتب کمتر از اطلاعات موجود در کتاب و یا نشریات چاپی است.
همچنین مطالعات متعددی نشان داده است که وجود لپ تاپ در کلاس با کاهش کیفیت عملکرد دانش آموزان در آزمون ها و تکالیف درسی ارتباط دارد. همچنین فناوری اطلاعات نمی‌تواند شکاف عملکردی بین دانش آموزان از خانواده‌های ثروتمند با دانش آموزان از خانواده‌های نیازمند را از میان بردارد.
یک مطالعه جالب دیگر که در نشریه ساینس منتشر شده و به بررسی کتاب‌های الکترونیکی و کاغذی پرداخته نشان می‌دهد فیلم‌ها و لینک‌های موجود در کتاب‌های الکترونیکی سبب بر هم خوردن تمرکز خواننده و در نتیجه کاهش یادگیری او می‌شود.
پژوهشگران در ایالات متحده همچنین به بررسی یادداشت برداری در کلاس به دو شیوه سنتی (کاغذ و قلم) و دیجیتال (تایپ) پرداختند. این مطالعه مشخص ساخت که نوشتن روی کاغذ شیوه‌ای به مراتب بهتر است. دانشجویانی که در کلاس به شیوه سنتی یادداشت برداری می‌کنند، باید به دقت به صحبت‌های استاد گوش دهند، فکر کرده و مطالب مهم را اولویت‌بندی کنند و آنگاه آنها را یادداشت کنند. اما کسانی که به صورت دیجیتالی یادداشت برداری می‌کنند، فقط گفته‌های استاد را عینا تایپ می‌کنند و به همین دلیل چندان به عمق این مطالب نمی‌روند.
در نهایت اینکه مطالعه‌ای دیگری نشان داد دانشجویانی که در کلاس با انواع فعالیت‌های دیجیتالی (نظیر کار با تلفن همراه و اتصال به اینرتنت بیسیم) مشغول هستند، بیشتر در معرض پرت شدن حواس و از دست دادن تمرکز قرار دارند.
رسانه‌های دیجیتالی زیان‌هایی جدی را برای نظام آموزشی به همراه دارند و افزون بر کاهش نمرات دانش آموزان و دانشجویان می‌توانند به بروز مشکلاتی نظیر اعتیاد به اینترنت، بی‌خوابی و نقص توجه بیانجامند. همچنین این ابزارها وقتی که دانش آموزان و دانشجویان می‌توانند برای پردازش اطلاعات مهم آموزشی اختصاص دهند را از آنها می‌ربایند.
با وجود چنین پژوهش‌های گسترده‌ای، شاید وقت آن رسیده باشد که اختصاص بودجه برای آوردن هر چه بیشتر فناوری اطلاعات به کلاس‌ها را مورد بازبینی قرار دهیم.
منبع: مجله نیوساینتیست
مترجم: صالح سپهری فر
No tags for this post.