آیا واقعا می‌توان رویدادی با تأثیرات جهانی را مهار کرد؟ ما انسان‌ها یک‌بار این کار را انجام داده‌ایم و آن زمانی بود که در برابر روندهایی که به تخریب لایه ازن منجر می‌شد واکنش نشان دادیم.
ازن نوعی ایزوتوپ اکسیژن است که به‌جای اکسیژن عادی که از دو اتم اکسیژن تشکیل‌شده است از سه اتم اکسیژن تشکیل‌شده است. جایی در ارتفاع 20تا45 کیلومتری از سطح زمین، غلظت و چگالی این ماده در جو به حداکثر خود می‌رسد. وجود این لایه برای حفظ حیات در سطح زمین حیاتی است. لایه ازن سد اصلی در مقابله با رسیدن پرتوهای فرابنفش به سطح زمین است. این پرتوها انرژی بالایی دارند و به همین دلیل می‌توانند در لایه‌های عمیق‌تری نفوذ کنند. پرتوهای نور مرئی می‌توانند روی سطح تأثیر بگذارند یا پرتوهای حرارتی می‌توانند باعث تغییر رنگ پوست و سوختگی شوند. این در حالی است که پرتوهای فرابنفش می‌توانند به ساختار درونی سلول‌ها نفوذ و در آن‌ها تغییر ایجاد کنند. شایع‌ترین اثر مواجهه طولانی‌مدت در برابر پرتوهای فرابنفش، برای ما انسان‌ها ابتلا به بیماری‌هایی نظیر سرطان پوست است.
خوشبختانه لایه ازن در چرخه‌ای که به نام چرخه ازن – اکسیژن از آن نام برده می‌شود، مانع این رویداد می‌شود. در این چرخه پرتوهای فرابنفش با برخورد به مولکول‌های دواتمی اکسیژن عادی که در جو زمین وجود دارند برخی از آن‌ها را می‌شکنند و اتم‌های تک اکسیژنه‌ای به وجود می‌آورند که به نام اکسیژن آزاد شناخته می‌شوند. این اتم‌ها به ایجاد پیوند تمایل دارند و برخی از آن‌ها با مولکول‌های اکسیژن دواتمی ترکیب می‌شوند و اکسیژن سه اتمی یا ازن را به وجود می‌آورند؛ اما روند این تحول شیمایی می‌تواند با ورود برخی از مواد دیگر در محیط تغییر کند و این اتفاقی بود که در دهه1980 متوجه آن شدیم. درنهایت این روند به ایجاد حفره در لایه ازن و به‌طور خاص بر فراز جنوبگان منجر شد.
سال 1982دانشمندان کشف کردند لایه ازن در منطقه استراتوسفر جو زمین بر فراز جنوبگان در حال رقیق شدن است. شیمیدانی به نام پاول کراتزن و محققان دیگر تأیید کردند که مقصر و متهم اصلی در این روند CFCها یا ترکیبات دربردارنده کلروفلوروکربن‌ها هستند. در ساخت قوطی‌های افشانه‌ها یا اسپری‌ها، یخچال‌ها و یونولیت از CFC استفاده می‌شود. به‌محض این‌که این مواد آزادشده و وارد جو زمین می‌شوند، ترکیب شیمایی آن‌ها توسط نور خورشید شکسته شده و کلر آزاد تولید می‌کند که با ازن واکنش نشان می‌دهد و این ایزوتوپ اکسیژن را از لایه استراتوسفر که محل قرار گرفتن این گاز در اطراف زمین است، جذب کرده و از آن خارج می‌کند.
حیات روی زمین، زیر سایه و تحت محافظت لایه ازن شکل‌گرفته و تکامل پیداکرده است و هیچ محافظ طبیعی به‌جز لایه ازن در برابر تابش پرتوهای فرابنفش نور خورشید وجود ندارد. اگر لایه ازن به‌طور کامل از بین برود این تابش‌ها به زمین خواهد رسید و نه‌تنها انسان‌ها در معرض ابتلا به بیماری‌هایی نظیر انواع سرطان‌ها و آب‌مروارید قرار می‌گیرند بلکه همه اکوسیستم‌های زمین نیز با خطر مواجه خواهند شد.
آن زمان هم بحث‌های زیادی مطرح‌شده بود که با توجه به نقشی که CFC ها در صنایع دارند، آیا خارج کردن آن‌ها از چرخه تولید از دیدگاه اقتصادی منطقی به نظر می‌رسد. برخی از صاحبان صنایع صحت داده‌های علمی را زیر سؤال می‌بردند؛ اما درنهایت جامعه جهانی حرف دانشمندان را قبول کرد سال 1987پروتکلی به امضای کشورهای مختلف رسید که استفاده از CFCها را منع می‌کرد. حفره لایه ازن ترمیم شد. کراتزن و همکارانش که متوجه چنین خطری شده بودند به‌پاس تلاش‌هایی که در این حوزه انجام داده بودند جایزه نوبل را به خود اختصاص دادند. این مثال نشان می‌دهد اگر اراده سیاسی و اقتصادی لازم وجود داشته باشد، این توانایی را داریم که با تمرکز فعالیت‌ها و عملکردهای خود در جهت حل مسائل و مشکلاتی با مقیاس جهانی از خطرهایی که پیش‌روی ما قرار دارند، اجتناب کنیم.
داستان حفره‌های لایه ازن و ترمیم آن یکی از معدود مواردی است که عزم جهانی توانسته است مانع از بحرانی شدن آن شود و تا دیر نشده می‌توان این تجربه را درباره گرمایش زمین نیز تکرار کرد.
No tags for this post.