فناوری، ابزار‌تحقق اقتصاد مقاومتی در صنعت
دومین همایش بین‌المللی فرصت‌های فناورانه در صنعت نفت و گاز با محوریت فناوری‌هایی که می‌تواند در زمینه ازدیاد برداشت از مخازن نفتی کاربرد داشته باشد، هشتم مهر در پژوهشگاه صنعت نفت برگزار خواهد شد. هدف از برگزاری این همایش، ایجاد زمینه‌ای مناسب برای توسعه شبکه فناورانه صنعت نفت و رسیدن به اهداف برنامه ششم توسعه عنوان شده است. با مهندس امیرعباس حسینی، معاون فناوری و روابط بین‌الملل پژوهشگاه صنعت نفت درباره لزوم بهره‌گیری از فناوری‌های جدید برای تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی در حوزه صنعت نفت گفت‌وگو کرده‌ایم.
اگر بخواهیم اهمیت فناوری در حوزه نفت را در یک جمله به اختصار مطرح کنیم، می توانیم بگوییم تسلط بر منابع نفت و گاز در دنیا لزوما با مالکیت آنها اتفاق نمی افتد؛ بلکه رسیدن به این هدف مستلزم در اختیار داشتن فناوری اکتشاف، استخراج و پالایش است. به عبارت دیگر، سلاح تسلط بر یک میدان نفتی یا منابع هیدروکربوری، فناوری است نه صرفا مالکیت آن. در همه کشورهای صاحب ذخایر نفتی در دنیا، شرکت های بزرگی در زمینه توسعه میادین نفتی فعالیت می کنند که مالک آن میدان نیستند و بهره برداری از میدان نفتی به عهده آنهاست؛ بنابراین آن کشور همیشه برای توسعه میدان نفتی به شرکت های بزرگ نفتی وابسته است. ابزار این وابستگی فناوری است. اگر کشوری که از منابع و ذخایر خدادادی نفت و گاز برخوردار است، بخواهد در این حوزه قد علم کند راهی جز توسعه فناوری ندارد. در غیر این صورت وابستگی یا به عبارتی ناپایداری اقتصادی ناشی از خام فروشی دور از انتظار نخواهد بود. بر این اساس ما فرآورده ای تولید نمی کنیم و در نتیجه زنجیره ارزش ضعیف شده و در نهایت پایداری اقتصادی از بین رفته و مفهوم اقتصاد مقاومتی شکل نمی گیرد. این نشان دهنده نقش مهم فناوری در این حوزه است. به عبارت دیگر برای بهره برداری از مخازن نفت و گاز ابزاری جز فناوری متصور نیست.
ما تا چه اندازه در رسیدن به این هدف موفق بوده ایم؟
کشور ما در مجموع ذخایر متعارف نفت و گاز در دنیا مقام اول را دارد، اما در حوزه فناوری در فهرست ده کشور برتر دنیا قرار ندارد. این نشان دهنده فاصله ما با فناوری است. رهبر معظم انقلاب بارها در سیاست های ابلاغی به این موضوع اشاره کرده اند. انتظار می رود کشوری که در مجموع ذخایر اول است در حوزه فناوری نیز سرآمد باشد. با وجود سابقه بیش از صد ساله فعالیت ایران در صنعت نفت، متاسفانه روش مطرح در این صنعت برداشت و فروش ذخایر نفتی است. ما حدود 102 سال است نفت صادر می کنیم و انتظار این است که در این بازه زمانی، پیشرفت های چشمگیری به دست آمده باشد. اگرچه در دوره بعد از جنگ به این موضوع توجه ویژه ای شده است، اما وقتی در این زمینه محدودیت هایی وجود داشته باشد نمی توانیم به پیشرفت دست پیدا کنیم. بین جایگاه تملک مخازن و دارایی های نفت و گاز با جایگاه فناوری، فاصله زیادی در کشور ما وجود دارد. باید سعی کنیم این فاصله را کاهش دهیم. در سند چشم انداز و سیاست های اقتصاد مقاومتی و همچنین در برنامه ششم توسعه، آنچه به عنوان محور اساسی مطرح شده حوزه انرژی است. ما باید از وضعی که به فروش منابع خام و کسب درآمد به جای توسعه اقتصاد می انجامد دور شویم. رسیدن به این هدف راهی جز توسعه فناوری ندارد. در غیر این صورت، وابستگی همچنان باقی می ماند. وابستگی به این معنی است که هر لحظه سیستم اراده کند، می تواند صنعت ما را تحت تاثیر قرار دهد.
حتی اگر بخواهیم خام فروشی کنیم نیز استفاده از فناوری می تواند در ازدیاد برداشت تاثیر گذار باشد. این طور نیست؟
اساسا در حوزه بالادستی صنعت نفت که موضوع اکتشاف و استخراج را شامل می شود این موضوع چشمگیرتر است. ما در این زمینه کمتر فعالیت داشته ایم. سال گذشته وزارت نفت برای نخستین بار بخشی از میادین نفتی کشور را در اختیار دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی قرار داد تا این مراکز به عنوان مشاور، فناوری ها را توسعه دهند و دانش آن را در کشور نهادینه کنند. فناوری و روش های ازدیاد برداشت، دانش محور است و شرکت هایی که صاحب این فناوری هستند روی میادین نفتی دنیا تسلط دارند. بنابراین اولویت صنعت نفت برای رسیدن به جایگاه کشوری که صاحب فناوری باشد، در حوزه بالادستی است. ما در سند چشم انداز باید جایگاه اول منطقه را داشته باشیم و برای داشتن جایگاه اول منطقه اساسی ترین رکن، رشد کشور و توسعه میادین نفتی است. برای توسعه میادین نفتی باید فناوری های ازدیاد برداشت، توسعه پیدا کند و بومی شود تا در نهایت بتوانیم در این زمینه صاحب سبک باشیم. در حوزه بالادستی اولویت ما ازدیاد برداشت با تمرکز بر فناوری ها و فرآیندهای جدید است. رسیدن به این هدف موجب می شود بهره برداری از ذخایر افزایش پیدا کند.
در حوزه پایین دستی نیز توسعه زنجیره ارزش افزوده و تولید محصولات و مشتقات نفت، گاز و پتروشیمی مهم است و این دغدغه ما موجب شده دومین کنفرانس فرصت های فناورانه نفت و گاز به حوزه بالادستی معطوف شود که موضوع بسیار حساس و کاربردی در ازدیاد برداشت است. برای مثال، یک درصد ازدیاد برداشت مخازن نفتی آثار چشمگیری در تولید ناخالص ملی کشور دارد و می تواند درآمد، ثروت و رفاه مردم را تحت تاثیر قرار دهد. اگر نتوانیم این نعمت خدادادی را با بهترین و به روزترین فرآیند از دل زمین خارج کنیم در نهایت نسل های آینده و خود ما همیشه احساس پشیمانی می کنیم؛ بنابراین بهره گیری از فناوری اثرات اقتصادی و اجتماعی زیادی به همراه دارد. اگر می خواهیم اهداف سند و اهداف برنامه ششم توسعه پیدا کند الزاماتی وجود دارد. الزام ما این است که به حوزه بالادستی صنعت نفت و توسعه فناورانه توجه ویژه ای داشته باشیم.
به نظر می رسد صنعت نفت با در اختیار داشتن بازوی کمکی مانند پژوهشگاه صنعت نفت راحت تر می تواند از فرصت های فناورانه استفاده کند. چرا به نظر می رسد در این حلقه ارتباطی نقایصی وجود دارد؟
این زنجیره بسیار بزرگ است و وسعت زیادی دارد. پژوهشگاه بازوی کمکی صنعت نفت است و نمی توان گفت این ارتباط اکنون در نقطه صفر قرار دارد، اما شاید هنوز تا ایده آل ها فاصله زیادی داریم. در برنامه های جدید وزارت نفت به حوزه بالادستی توجه ویژه ای شده است و توسعه مراکز تحقیقاتی برای توسعه فناوری های ازدیاد برداشت از منابع نفتی یک موضوع راهبردی است که می تواند به درخشان تر شدن نقش پژوهشگاه منجر شود.
پژوهشگاه صنعت نفت در حوزه های دیگر از پالایش تا محیط زیست و فناوری های تبدیل گاز صاحب سبک است و با مجموعه وزارت نفت و بخش خصوصی در این زمینه همکاری دارد. حلقه مفقوده اینجاست که ما نقش تجاری سازی فناوری را در پژوهشگاه کمرنگ دیده ایم. برای توسعه فناوری این زنجیره را طی کرده ایم، اما این موضوع به تجاری سازی منجر نشده است.
در پژوهشگاه صنعت نفت تلاش ما این است که در دوران جدید این زنجیره کامل شود. یکی از موثرترین روش های استاندارد در تحقق این هدف، توسعه شرکت های دانش بنیان است که می تواند حرکت در مسیر تجاری سازی فناوری ها را هموار کند. همایش فرصت های فناورانه از یک بعد نشان دهنده حضور پژوهشگاه در عرصه دیپلماسی انرژی است و از بعد دیگر حرکت به سمت توسعه بر پایه توسعه فناوری را میسر می کند.
منبع:جام جم آنلاین
