لوکس‌نشینی روی گسل زلزله

ساختمان سازی در کنار گسل های فعال

دکتر مهدی زارع، عضو هیات علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در گفت وگو با جام جم می گوید: حقیقت آن است که با رشد جمعیت در تهران، طبقه نوسرمایه دار به اقامت در حومه شهر تهران بویژه شهر لواسان و ساخت ویلا در محدوده زردبند، اوشان، فشم، میگون و شمشک برای استراحت در زمان تعطیلات علاقه مند شده است؛ غافل از این که چنین اقدامی می تواند با پیامدها و مشکلات متعددی همراه باشد.

به گفته دکتر زارع، یکی از این مشکلات، شهرسازی در محدوده گسل های فعال است. در ناحیه لواسان، روی پهنه گسل شمال تهران و در فشم، میگون و شمشک در فرادیواره گسل مشا، ساخت و ساز به شکل شهرسازی و با ساخت ویلا و برج توسعه یافته است. گسل شمال تهران حدود 3000 سال گذشته در محدوده کن تا لواسان، زمین لرزه مهمی در حدود 7 ریشتر نداشته است. این در حالی است که هر 3000 تا 3500 سال احتمال بازگشت زمین لرزه ای با بزرگای هفت ریشتر در این منطقه وجود دارد. در 7000 سال گذشته دو رخداد با چنین بزرگایی برای این گسل اندازه گیری شده است. بنابراین رخداد زلزله ای شدید با بزرگای 6 تا 7 ریشتر و بیشتر در محدوده این گسل دور از انتظار نخواهد بود. همچنین با توجه به این که آخرین زمین لرزه در قطعه گسل مشا که از ناحیه مشا، فشم و میگون عبور می کند، 27 مارس 1830 مطابق با 7 فروردین 1209 (به احتمال زیاد با بزرگای حدود 7 ریشتر رخ داده است) با توجه به گذشت زمان حدود دو قرن از آخرین زمین لرزه مهم باید در مورد احتمال رخداد زمین لرزه بعدی در این محدوده حساس بود. محدوده فشم تا شمال میگون در حریم گسل مشا و شمشک نیز در پهنه گسل گاجره قرار گرفته است. در این محدوده در دامنه های ناپایدار،احداث بنا و مجتمع آپارتمانی و برج ادامه دارد.

سیل در کمین استعضو هیات علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی تاکید می کند: این موضوع موجب ناپایداری دامنه ها بویژه در محدوده لواسان، فشم، میگون و شمشک شده است و احتمال رخداد لغزش زمین و زمین لرزه ای با بزرگای بیش از پنج ریشتر دور از انتظار نیست. همچنین در محدوده یاد شده زمین لغزش گلوکان با طول بیش از دو کیلومتر و پهنای حدود 500 متر در جنوب اوشان، نمایانگر محدوده لغزشی مهمی در فرادیواره گسل شمال تهران است که به احتمال فراوان این لغزش بر اثر جنبش گسل شمال تهران در تاریخی که هنوز مشخص نیست، به وقوع پیوسته است. زمین لغزش سولقان در شمال غرب تهران، با طول حدود 1700 متر و پهنای حدود چهار کیلومتر نیز به احتمال زیاد نمایانگر وقوع زمین لرزه ای بزرگ در این قطعه از گسل شمال تهران به عنوان عامل تحریک چنین لغزش مهمی روی فرادیواره گسل است.

در این ناحیه، سیل های متعدد در محدوده رودخانه های میگون و زردبند رخ داده است که وقوع سیل در دهه 30 و همچنین سیل فروردین 94 نمونه هایی از این وقایع در این منطقه است. دکتر زارع با اشاره به خطر وقوع سیل در این منطقه می افزاید: وقوع سیل در کن (شمال غرب تهران)، سیجان (شمال شرق کرج) و همچنین زیرآب در ماه های اخیر موجب شد سیل های منطقه البرز بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. یکی از دلایل مهم وقوع سیل های اخیر، ساخت بنا در ناحیه دامنه آبراهه ها و مخروط افکنه هاست که از مقایسه تصویر هوایی ثبت شده در سال 1335 با تصاویر امروزی نقشه گوگل می توان به توسعه ساخت و سازها در این منطقه طی 60 سال گذشته پی برد. این تغییرات در هر بارندگی شدید می تواند به وقوع سیل های بعدی منجر شود. این در حالی است که در ناحیه زردبند هتل پنج ستاره و هفت طبقه در حریم رودخانه احداث شده و در مراحل نهایی تکمیل است. این ساختمان از اواخر سال 90 در حال احداث بوده و مجوز احداث اولیه آن 7000 متر بوده که اکنون مراحل سفت کاری 16 هزار متر بنای آن به پایان رسیده است. این هتل در حریم یکی از سرشاخه های رودخانه جاجرود واقع است و از نظر سلامت آب شرب تهران نیز سال گذشته مورد بحث قرار گرفته است. وقتی حریم رودخانه با ساخت بنایی با این مشخصات مورد تجاوز قرار می گیرد، زمینه سیل های بعدی در این رودخانه فراهم خواهد شد.

امدادرسانی در مسیری پرتردد

در این ناحیه ییلاقی همواره تردد با سختی و محدودیت همراه است. راه موجود برای تردد در این منطقه همان مسیر قدیمی تهران به شمشک است که در دهه دوم سده حاضر (1315 تا 1320) احداث و در پایان دهه 40 با احداث تاسیسات ورزش اسکی و کوهنوردی با جاده ای صعب العبور به دیزین و ولایت رود و در نهایت جاده چالوس متصل شده است. این پژوهشگر با اشاره به این موضوع می گوید: در همه روزهای تعطیل و آخر هفته ها اگر دیرتر از ساعت 6 بعدازظهر قصد عبور از این جاده را داشته باشید، در ترافیک سنگین میگون تا گلندوک (لواسان) ساعت ها معطل می شوید؛ البته از سال 92 جاده اوشان به میگون در حال تعریض است که خود این مساله موجب ناپایداری هایی جدید بویژه در حد فاصل فشم تا میگون شده است. حال تصور کنید با احداث این همه بنا و هنگام ترافیک سنگین، سانحه ای طبیعی مانند زلزله یا سیل هم رخ دهد. پرسش این است که در چنین شرایطی، امدادرسانی و تردد در این جاده چگونه ممکن خواهد بود. بدون تردید بجز تردد با بالگرد نمی توان از وسیله ای دیگر برای انتقال مصدومان کمک گرفت. این منطقه به دلیل جذابیت گردشگری در زمستان، یکی از مهم ترین نواحی شمال تهران برای ورزش اسکی است. در سال های اخیر، بویژه سال 67 و 88، وقوع بهمن موجب تلفات کوهنوردان و ورزشکاران اسکی بازی شد که در حال تردد در این ناحیه بودند.

از مشکلات اجتماعی غافل نشویم

توجه به مسائل اجتماعی و فرهنگی در این ناحیه نیز ضروری است. در سال های اخیر بسیاری از باغداران و کشاورزان و دامداران در منطقه زمین های خود را به افرادی فروخته اند که بابت این زمین ها مبالغ قابل توجهی را پرداخت کرده اند. عضو هیات علمی پژوهشکده زلزله شناسی معتقد است، این افراد یا منطقه را به قصد تهران یا حاشیه های دیگر آن ترک کرده اند یا در همان منطقه و محدوده به عنوان سرایدار، نگهبان، کارگر یا کارمندان نوسرمایه دار جدید مشغول کار هستند. این موضوع بتدریج ساختار اجتماعی منطقه را به هم زده و موجب تغییر رفتار و وضع ساکنان منطقه شده است که البته آسیب های اجتماعی نیز به همراه داشته است. شاید مهم ترین دلیلی که ساکنان دائمی این نواحی را به فروش زمین و باغ های خود تشویق کرده، پیشنهاد قیمت های بالا برای آنها بوده است؛ زمین هایی که در ناحیه شمشک، میگون، فشم، اوشان تا لواسان بسرعت به آپارتمان و برج و مرکز خرید تبدیل می شوند. آیا برای آسیب های جدید ناشی از افزودن گروه جدیدی به حاشیه نشینان تهران که بسرعت در حال افزایش هستند، فکری شده است؟ در این منطقه همه منفعت در زندگی اجتماعی به پول و سود خلاصه شده و در نتیجه با افزایش سریع ریسک سوانح فاجعه بار طبیعی، با افزایش احتمال رخداد تلفات و خسارت زیاد در هر زلزله، سیل و زمین لغزش احتمالی بعدی و افزایش ریسک مخاطرات انسانی یا به عبارتی آسیب های ناشی از حاشیه نشینی مواجه شده ایم. این نوع شهرسازی جز به فاجعه ختم نخواهد شد.