بدن همه ما انسانها دارای چرخه‌ای شبانه روزی است که تنظیم کننده بسیاری از رفتارها نظیر خواب، بیداری و مقدار هورمون‌ها و ده‌ها عملکرد دیگر است. در چند سال اخیر مطالعات خوبی در زمینه شناخت این چرخه به انجام رسیده است. دکتر «جان هوگنش» (John Hogenesch) یکی از برجسته‌ترین پژوهشگران در این حوزه است. دکتر هوگنش که متخصص داروشناسی و نیز چرخه شبانه روزی بدن است، به تازگی در مصاحبه‌ای با مجله نیوساینتیست به تشریح جزئیات بیشتری در مورد اهمیت هماهنگ سازی مصرف دارو با ساعت درونی بدن پرداخته است.
ساعت درونی بدن چیست؟
ساعت درونی بدن نوعی عملکرد مولکولی است که احتمالا بتوان آن را در همه سلول‌های بدن یافت. با این حال، ساعت اصلی که هماهنگ کننده ریتم‌های زیستی بدن است، در بخشی از مغز که suprachiasmatic nucleus نامیده می‌شود قرار دارد. این ساعت مرکزی، هماهنگ کننده همه ساعت‌های زیستی بدن است.
چرا درک سازوکار ساعت زیستی بدن اهمیت دارد؟
واقعیت آن است که بخش قابل توجهی از عملکرد فیزیولوژیکی بدن ما به این ساعت‌ها بستگی دارد. یکی از اهداف تیم من، درک این موضوع است که چگونه این ساعت‌ها بر بیان ژنی تاثیر گذاشته و به نتایجی نظیر نوسان فشار خون و ریتم هورمونی می‌انجامد. ما در پژوهشی توانستیم با بررسی پروتئین بیان شده در اندام‌های مختلف موش‌هایی که ساعت زیستی آنها 2 ساعت با ساعت واقعی تفاوت داشت، برخی از این ژن‌ها را شناسایی کنیم. نیمی از این ژن‌ها توسط ساعت زیستی تنظیم می‌شدند.
آیا این اطلاعات می تواند سودمند هم باشد؟
بله! به این ترتیب می توانیم ببینیم که کدام داروها در ساعاتی مشخص از شبانه روز بهتر عمل می کنند. اگر قرار باشد که دارویی به مدتی کوتاه در بدن حضور داشته باشد، باید آن را وقتی مصرف کرد که پروتئین های هدفش در همان زمان توسط ژنهای مربوطه بیان شده باشد؛ وگرنه مصرف این داروها چندان موثر نخواهد بود. مطالعه ما نشان می‌دهد که از میان 100 داروی پرفروش در ایالات متحده (و البته آماری مشابه در جهان) ، اثربخشی 56 تا از آنها به زمان مصرف بستگی دارد. در نتیجه زمان مصرف این داروها اهمیت زیادی دارد.
آیا ممکن است نمونه‌ای از این داروها را ذکر کنید؟
داروی «والزارتان» برای فشار خون بالا تجویز می‌شود. اگر افراد این دارو را قبل از خوابیدن مصرف کنند، اثربخشی آن در کنترل فشار سرخرگی تا 60 درصد بهتر از وقتی است که پس از بیدار شدن مصرف می‌شود. مشکل اینجاست که پزشکان معمولا این نکته را به بیماران خود گوشزد نمی‌کنند. همچنین مطالعات ما نشان می‌دهد که برخی داروها در نیمه شب بهترین عملکرد را دارد. با این حال احتمال اینکه کسی بخواهد ساعت 3 بامداد از خواب بیدار شود و دارویی را مصرف کند خیلی اندک است. به همین دلیل می‌توان داروها را طوری طراحی کرد که آزادشدن مواد موثره آن با تاخیر باشد و به این ترتیب قبل از خواب بتوان آن را مصرف کرد.
با توجه به اینکه عادت خواب و بیداری افراد با هم متفاوت است، به نظر شما چگونه می توان از این دانسته ها برای افراد مختلف بهره گرفت؟
عوامل مختلفی بر چرخه خواب و بیداری ما تاثیر می‌گذارد که یکی از آنها نیز ساعت درونی بدن است. برخی افراد سحرخیز هستند و برخی نیز به شب زنده داری گرایش دارند. به نظرم می‌توان این مساله را در زمینه مصرف دارو نیز در نظر گرفت. البته این امر چندان هم دور از دسترس نیست. در حال حاضر انواع تجهیزات دیجیتال پوشیدنی به بازار آمده‌اند که می‌توانند با استفاده از حسگرهایی ویژه، اطلاعاتی در مورد خواب و بیداری ما ارائه کنند. با استفاده از نرم افزارهایی ویژه این دستگاه ها شاید بتوان زمان مناسب برای مصرف دارو را به فرد اطلاع داد.
آینده این حوزه را چگونه می‌بینید؟
به نظرم سی سال آینده، شاهد پیشرفت‌های حیرت انگیزی در این زمینه خواهیم بود. شاید داروهایی را طراحی کنیم که صبح هنگام آن را مصرف کرد و در عوض این داروها به صورت هوشمند در زمان مناسب در بدن فعال شوند.
مترجم: صالح سپهری فر
No tags for this post.