از شما چه پنهان، من هم وقتی شنیدم بچه‌هایی هستند که می‌توانند سریع‌تر از ماشین حساب چرتکه بیندازند، با خودم گفتم این هم از همان یک کلاغ چهل کلاغ‌هاست! لابد سریع حساب می‌کنند، ولی دیگر نه در حد ماشین حساب… با این حال متن اطلاعیه برگزاری سومین جشنواره کودکان هوشمند به هیچ وجه نشانی از شوخی نداشت. از آنجا که موضوع جالبی بود تصمیم گرفتم قید خواب شیرین صبح جمعه را بزنم و بروم مسابقه را از نزدیک ببینم! ساعت 9 صبح است و اینجا سالن امام علی(ع) دانشگاه شهید بهشتی؛ جایی که قرار است کودکان باهوش در زمینه محاسبات سریع و صحیح ریاضی با یکدیگر مسابقه دهند.
در بلوار دانشجو، جنب دانشگاه شهید بهشتی معمولا صبح جمعه که دانشگاه تعطیل است قاعدتا باید جای پارک راحت پیدا شود. اما وقتی رسیدم دیدم چقدر ماشین پارک شده است. قفل فرمان را زدم و سربالایی منتهی به تالار امام علی را پیمودم تا به محل برگزاری رقابت رسیدم. کارت خبرنگاری را به گردن انداختم. مسابقه حدود نیم ساعت پیش شروع شده بود، اما خبری از بچه ها نبود. در عوض اولیای بچه ها در سالن نشسته بودند و از طریق پرده نمایش جلوی سالن، رقابت کودکان شان را می دیدند. از این که می دیدند بچه هایشان سوال ها را با سرعت حل می کنند، سرمست بودند، کف می زدند و ابراز احساسات می کردند. جلوتر رفتم و از مسئولان برنامه پرسیدم بچه ها کجا هستند؟ مرا به سالن پشتی بردند. بیش از 200 کودک کنار هم با چرتکه نشسته بودند و جلویشان برگه های سوال در پاکت قرار داشت. کنترل این تعداد کودک در کنار هم کار آسانی نیست، آن هم در شرایطی که مدرسه و نمره انضباط و ناظمی در کار نیست.
سبک آزمون کمی غیرعادی بود. پنج شش عدد دو رقمی با علامت و – پشت سر هم روی پرده نمایش داده می شد. شاید در کل یکی دو ثانیه طول می کشید. در همین مدت بچه ها باید ذهنی یا با چرتکه حساب می کردند. چیزی که می دیدم این بود که 200 کودک با دیدن عددهای نمایش داده شده روی پرده، چشم هایشان را می بندند، دست های کوچولویشان را با سرعت بالا پایین می کنند، انگشت ها را تکان می دهند و فوری یک چیزی می نویسند که به نظر می رسید پاسخ همان سوالی باشد که ذهنی حسابش کرده اند. منظره عجیبی بود! مدیر آزمون بلافاصله در بلندگو اعلام کرد بچه ها سوال بعد و دوباره همان داستان… یک وقت هایی هم سوال ها طوری بود که با سرعت برق و باد چرتکه می انداختند. صدای بالا و پایین رفتن مهره های آن همه چرتکه در کنار هم حس عجیبی ایجاد می کرد.
کودکان و توانایی هایشان
آزمون که تمام شد، استرس جمعیت کمی برطرف شد. از کودکی که کنارم بود اسمش را پرسیدم؛ محمدمهدی مهتری زاده. دانش آموز کلاس سوم دبستان از کرمان آمده بود تا در این مسابقه شرکت کند. می گفت کار با چرتکه را دوست دارد، چون کمک می کند ذهنش قوی تر شود. از محمدمهدی پرسیدم این حرکات عجیب بچه ها که دست هایشان را بالا پایین می کنند دیگر چیست؟! گفت در ذهن شان مهره های چرتکه را بالا پایین می برند و عملیات جمع و تفریق را انجام می دهند.
با تمام شدن آزمون از سالن بیرون آمدم و سراغ کودک دیگری رفتم. همایون ساکی، دانش آموز کلاس چهارم از خرم آباد آمده و مادرش هم کنارش ایستاده است. از مادرش می پرسم چه شد فرزندتان را به فراگرفتن کار با چرتکه تشویق کردید؟ وی در پاسخ می گوید: با توجه به این که حجم دانش بشری روز به روز در حال بیشتر شدن است، سرعت ما در آموختن نیز لازم است افزایش پیدا کند. در کار با چرتکه، بچه ها از دست هایشان استفاده می کنند و قدرت تخیل بهتر و دید مناسب تری نسبت به مفهوم اعداد پیدا می کنند.
با توجه به این که در کار با رایانه و ماشین حساب هم از دست برای محاسبات و فشردن کلیدها استفاده می شود، پرسیدم آیا بهتر نبود فرزندتان را تشویق به آموختن کار با رایانه می کردید، تا کار با چرتکه؟ وی چنین پاسخ می دهد: این روزها بچه ها چون مدام در حال بازی با رایانه هستند، کم کم کار با رایانه را هم می آموزند. بهتر است سایر توانایی ها در آنها تقویت شود.
یک امتحان ساده
شیطنتم گل می کند و دوست دارم خودم همایون را امتحان کنم! از او می پرسم می توانی زود و ذهنی حساب کنی 51-23 78 چند می شود؟! چشم هایش را می بندد و با چرتکه ذهنی اش ظرف دو ثانیه حساب می کند و می گوید:50! راستش خودم هم در آن لحظه نمی دانستم پاسخ چند می شود. الان که این گزارش را می نویسم حساب کردم و دیدم درست گفته، حاصل می شود 50! از همایون پرسیدم آیا کار با چرتکه باعث شده ریاضی ات در مدرسه بهتر شود؟ با اطمینان می گوید: خیلی تأثیر داشته است. مادرش هم سری تکان می دهد و تائید می کند. با این حال می گوید همکلاسی هایش دوست ندارند با چرتکه کار کنند و گهگاه به او طعنه می زنند. همایون در حالی که معلمش به بچه ها اجازه داده برای حل برخی مسائل دشوار از ماشین حساب استفاده کنند، با این حال چرتکه به مدرسه می برد. می گوید کار با چرتکه خیلی از ماشین حساب آسان تر است. سعی می کند در ضمن گفت وگو با زبان کودکانه اش چیزهایی از کار با چرتکه به من یاد دهد؛ هر چند چیز زیادی دستگیرم نشد، اما حس می کنم این خود دنیای جدیدی است که هنوز کشفش نکرده ام! همایون می گوید محدودیتی در کار با چرتکه ندارد و فعلا تا چهار رقم می تواند با چرتکه حساب کند. اما بزودی قرار است یاد بگیرد چطور رقم هایی در حد میلیون و میلیارد را هم با چرتکه حساب کند. مادر همایون هم اشاره می کند که خودش هم به واسطه سر و کله زدن با کودک هنگام محاسبات، کار با چرتکه را یاد گرفته است و باعث شده در حساب و کتاب های روزمره اش، محاسبات نه چندان دشوار ریاضی را خیلی ساده تر انجام دهد.
10 دقیقه زمان، 120 سوال
پس از گفت وگو با کودکان به سراغ روح الله مخبریان، دبیر سومین جشنواره کودکان هوشمند رفتم. وی در خصوص بخش های رقابت دانش آموزان در جشنواره گفت: مسابقه امروز شامل دو مسابقه چرتکه و مسابقه دیداری بود. بچه ها در مسابقه چرتکه، هم به صورت ذهنی و هم در قالب محاسبه با چرتکه در ده دقیقه باید به 120 سوال جواب می دادند. هر کسی که به تعداد بیشتری از سوالات و البته درست تر پاسخ بدهد نمره بالاتری کسب می کند. بعد از این ده دقیقه مرحله اول مسابقه دیداری برگزار شد که در آن بچه ها به سه سوال به صورت دیداری در پنج آیتم پاسخ دادند. برنده های 230 نفر، روی صحنه می آیند و مسابقه نهایی را در حضور اولیایشان انجام می دهند که در این مرحله یک نفر از هر گروه سنی به عنوان برنده رقابت انتخاب می شود و مدال جشنواره را دریافت می کند.
وی درخصوص فعالیت خود و همکارانش در آموزش کار با چرتکه به کودکان می گوید: ما در حوزه پرورش ذهن کودکان فعالیت می کنیم و برای این کار از ابزار چرتکه از نوع سوروبان که ژاپنی است برای آموزش کودکان بهره می بریم. چرتکه حس نوستالژی برای ما دارد و از قدیم استفاده می کردیم و حالا ماشین حساب جایگزین آن شده است. با این حال امروزه در ژاپن کار با چرتکه به صورت پیشرفته به عنوان یک درس در دانشگاه ها تدریس می شود. کار با چرتکه باعث فعال شدن مغز انسان می شود. ما در دهه های آینده مشکل مان این است که توان ذهنی انسان ها به علت کار با رایانه ها،تبلت ها و گوشی های تلفن همراه بسیار کاهش خواهد یافت؛ بنابراین ما این ایده را ترویج می کنیم که بچه ها از چرتکه استفاده کنند تا پویایی مغزشان حفظ شود و یاد بگیرند از ظرفیت های مغزشان استفاده کنند. در حال حاضر بین 50 تا 60 هزار دانش آموز در کشور داریم که انجام محاسبات ریاضی را با استفاده از این ابزار یاد گرفته اند. استفاده از چرتکه به علت ملموس بودنش فهم ریاضی را برای کودکان آسان می کند و باعث می شود ترس شان از ریاضی برطرف شود و شیرینی این دانش جذاب را بچشند.
ما بیشتر به دنبال پرورش ذهن کودکان هستیم، زیرا استفاده از چرتکه در قالب تکنیک تصویرسازی (Imaging) موجب فعال شدن نیمکره راست مغز بچه ها می شود. تصویرسازی در نیمکره راست مغز ـ که به نیمکره خلاقیت هم معروف است ـ انجام می شود. به این ترتیب بچه ها از ظرفیت نیمکره راست مغز استفاده می کنند که در حین آموزش های معمولی کمتر به سراغش می روند و فعال می شود. در نظر داشته باشید این ظرفیت در مغز بیشتر انسان ها کمتر فعال شده است. فعال شدن نیمکره راست مغز باعث خلاق تر شدن کودکان شده و موجب می شود علاوه بر ریاضیات در دیگر زمینه های علمی و هنری هم پیشرفت کنند؛ همین طور در روابط خانوادگی، در سرعت عمل و واکنش های مناسب موفق تر باشند.
مخبریان در خصوص چگونه آموزش دیدن این کودکان می افزاید: این بچه ها در سال اول فقط جمع و تفریق با چرتکه و در سال دوم جمع و تفریق پیشرفته به همراه ضرب و تقسیم را آموزش می بینند. در سال سوم و در دوره پیشرفته، محاسبات اعداد اعشاری و اعداد منفی و جذر را یاد می گیرند که همه با چرتکه انجام می شود. دبیر جشنواره کودکان هوشمند درباره قابلیت های محاسباتی چرتکه می گوید: در حال حاضر در ژاپن با استفاده از چرتکه می توانند محاسبات انتگرال و برخی محاسبات دیگر را هم انجام دهند. مابه اولیا آموزش دادیم پرورش ذهن کودکان چطور مکانیسمی دارد. مشکلاتی که احتمالا بچه ها در حین تحصیل با آن مواجه می شوند را شرح دادیم و گفتیم آموزش کار با چرتکه چطور می تواند به حل آن کمک کند. خانواده ها اثر مثبت این تکنیک آموزش ریاضی را در همان ترم اول از روی پیشرفت بچه ها در ریاضی دیده اند و از این نظر گرایش مطلوبی نسبت به آموزش هر چه بیشتر بچه هایشان پیدا کرده اند. این 230 کودکی که امروز اینجا هستند از بین 50 تا 60 هزار نفر از کل کشور انتخاب شده اند. مخبریان در پایان از برنامه هایش برای توسعه خلاقیت کودکان ایرانی در زمینه یادگیری علوم، نقاشی و … خبر داد.
با چرتکه بیشتر آشنا شوید
چرتکه وسیله ای قدیمی است که برای انجام چهار عمل اصلی ریاضی استفاده می شود و حتی می توان آن را برای محاسبه ریشه دوم و سوم اعداد نیز به کار برد. چرتکه واژه ای است که از زبان روسی (به معنی تسبیح) وارد زبان فارسی شده است. نخستین چرتکه حدود سال های 4300 تا 4700 توسط سومری ها در بین النهرین به کار گرفته شد. در ایران حدود 2600 سال پیش در زمان هخامنشیان از چرتکه استفاده شده است.
منبع:جام جم آنلاین