سیناپرس: فناوري فضايي در كنار ساير روش‌هاي كسب اطلاعات، در زمينه برنامه‌ريزي و تصميم‌گيري براي نيل به توسعه همه جانبه زندگی، از اهميت بسياري برخوردار است.
امروزه فضا به عنوان بستری غنی برای توسعه‌ی پایدار قلمداد می‌گردد. همین نگرش، سبب شده تا فناوری فضایی بتواند در حل مشکلات جهانی نقش کلیدی بر عهده گیرد. با این وجود، هنوز تمامی توانایی فناوری‌های فضایی در توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی به ویژه در کشورهای در حال توسعه، به طور کامل شناخته نشده است. مسائلی مانند آموزش، ارتباطات، اکتشافات، توسعه‌ی علوم فیزیک و مواد، امنیت جهانی، حفاظت از محیط زیست، کمک‌های بشردوستانه، تلاش برای مبارزه با کشف و قاچاق مواد مخدر، از جمله مقولاتی است که فعالیت‌های فضایی باید نقش به سزایی در آن به عهده گیرد.
در دهه‌هاي آتي، جوامع بشري با چالش‌هاي جديدي مواجه خواهند شد كه از آن جمله مي‌توان به تغييرات عمده در محيط زيست، مديريت منابع طبيعي، اثرات ناشي از افزايش حمل و نقل و جابجايي و جريان دانش و اطلاعات در سراسر دنيا اشاره كرد. در اين ميان، فناوري‌هاي نوين و به‌ويژه فناوري‌هاي فضايي مي‌توانند نقش بزرگي در حل اين چالش‌ها ايفا كنند. از طريق اين فناوري‌ها مي‌توان نگاهي كلي به جهان داشت و با سرعت بالاي انتشار دانش به حل معضلات كمك كرد. فضا براي ساليان متمادي ذهن بشر را معطوف خود كرده بود و اينك بسياري از كشورها منابع زيادي را براي تحقيق و توسعه در اين زمينه صرف مي‌كنند.البته در موضوع فناوری‌های فضایی و توسعه‌ی آن از بعد ملی برخی ملاحظات امنیتی نیز مطرح است؛ به ویژه در ارتباط با بالا رفتن وضوح تصاویر ماهواره‌های سنجش از راه دور، که به دلیل ارزش راهبردی ارتقا الزامات امنیتی با این تصاویر، نوعا صدور اینگونه فناوری‌ها و یا همکاری همه جانبه، با ممنوعیت‌هایی مواجه می‌شود.
فناوري فضايي در كنار ساير روش‌هاي كسب اطلاعات، در زمينه برنامه‌ريزي و تصميم‌گيري براي نيل به توسعه همه جانبه زندگی، از اهميت بسياري برخوردار است.
از گذر تاريخ و درس‌هاي عبرت‌انگيز آن، ملت‌ها فهميدند كه پيشرفت در دانش و فناوري‌هاي مدرن همچون فناوری فضایی، نقش اساسي و حياتي در شكوفايي و رونق اقتصادي و رشد اجتماعي آنان دارد. در سال‌هاي اخير، اين موضوع براي تمامي ملت‌ها به اثبات رسيده است كه دانش و فناوري، احتمال به خطر افتادن و افت توسعه و پيشرفت را كاهش داده، نقش سپر محافظ اين توسعه را برعهده دارد. فضا، الهام بخش ملت‌ها در جستجوي علوم و فنون جديد در مسير شكوفايي و افتخار است و توسط آن زايشِ علوم جديد رقم خواهد خورد و فناوری‌های جديد و پيشرفته‌ا‌ی به‌كار خواهد رفت كه حاصل آنها، توسعه و رشد ملي خواهد بود
انسان و فضا
از ديرباز، انسان، پيوسته در صدد شناسايي آسمان و فضاي پيرامون خود بوده است. نگاه آميخته با پرسش‌گريِ آدمي و آرزوي ديرينه‌اش براي پرواز بر فراز مامن خاكي خود، همواره او را درگير اين خواسته رويايي نموده است. آسمان و فضا، به گونه‌اي ديگر و به شكلي رمزآلود نيز با انسان زميني ارتباط دارند. نگرش عرفانيِ برگزيده مخلوقات چه به هنگام دلتنگي، به‌ويژه در شبانگاهان، و چه به گاه سختي‌ها و دشواري‌هاي فرا روي زندگي، گِرهي ناگشودني بين ديدگان او و آسمان، مي‌گشايد. آسمان در نگاهي ديگر، مفهوم بلندي و عظمت را به همراه دارد. اين معنا را در قالب بيان دينيِ مراتب آسماني، آسمان‌هاي هفت‌گانه و هبوط آدم از وطن مالوف به سرزمين زميني، مي‌توان جستجو كرد.
ويژگي برتري‌طلب و كنجكاو انسان، او را دايما به كرانه‌هاي ندانسته‌ها پيش مي‌برد و با شناخت هر ندانسته‌‌اي، گامي ديگر از كُنِشِ جستجوگرانه، آغاز ميشود. و بدين گونه با به ثمر رسيدن تلاش بشر براي دست‌يابي به آسمان و پرواز در آن، هدف بعدي، مسافرت به فضا و كشف آن بوده است.
با اين حال در آغاز، ورود به فضا با اهداف ديگري از جانب كشورهاي پيش‌رو در فضا (شوروي و آمريكا) رقم خورد، اما دگرگوني‌هاي فناوري و پديدار گشتن كاركردهاي نوين فضا، سمت و سوي اهداف تسخير فضا را تحت تاثير قرار داد. اين امر، رقابت دوچنداني را سبب گرديد و بازماندگان از فضا را نيز به تكاپوي ورود به عرصه جديد تمدن واداشت. حتي بررسي اجمالي عصر فضا، نشان مي‌دهد كه بدون هيچ گونه ترديدي، پايه‌هاي بنيادين موفقيت‌هاي كسب شده در اين‌باره، پيشرفت‌هاي علمي و گسترش دانش حاصل از تجربه بوده است. از همين‌رو، دولت‌هاي مختلف به تقويت بنيادهاي دانشي- آموزشي ملت خود، بهاي بسياري مي‌دهند. برپايي جشن‌ها و برنامه‌هاي نمادين و نيز نام‌گذاري برهه‌هاي زماني يا اماكن به مفاهيم و عناويني ويژه، در جهت القاي سمت و سوي حركت دانشي و سمت‌گيري‌‌هاي فناوري در يك كشور است.
بسياري، زمانه حاضر را عصر فضا ناميده‌اند و بعضي ديگر نيز عصر اطلاعات. هر چند كه بدون در اختيار داشتن فضا، سخن گفتن از گسترش فناوري‌هاي اطلاعاتي هم، دور از واقعيت خواهد بود؛ به ويژه آن كه اكنون مهم‌ترين كاركرد فضا، كاركرد پايش، تسهيل امور مخابراتي، گردآوري و تبادل اطلاعات و غیره است.
معرفی فضا و فناوري‌هاي مرتبط با آن، مي‌تواند منجر به گسترش فرهنگ فضايي و القاي اهميت فضا در رفاه، پيشرفت و توسعه شود. شايد به اين ترتيب بتوان، فناوري‌هاي فضايي را از نگرش تخيلي آن به نگرشي كاربردي و لازم در متن زندگي عصر حاضر و زمانه پيشِ رو، تبديل ساخت. زیرا فناوري‌هاي فضايي و كسب اين فناوري‌ها، هم‌اكنون يك الزام تمدن محسوب ميشود.
فناوری فضایی
فناوری فضایی به مجموعه علوم و فناوری گفته می‌شود که بشر از آنها به منظور سفر به فضا، اقامت در آنجا، پژوهش‌ها و داده برداری‌های روباتیک و غیر روباتیک و در نهایت بهره‌برداری از فضا استفاده می‌کند. روزگاری فناوری فضایی در دانش و فناوری مورد نیاز جهت ساخت و ارسال موشک‌های فضایی به مدار زمین خلاصه می‌شد. اما به تدریج هنر ساخت، هدایت و کنترل ماهوارهها، توجه مهندسان فضایی دنیا را بیش از همه جلب کرد.
پس از آن سفر موجود زنده به فضا، دروازه جدیدی را به روی پژوهشگران فضایی دنیا گشود که باعث شد برای نخستین بار در جهان همکاری بی‌نظیر و تنگاتنگی بین مهندسان، پزشکان و زیست شناسان آغاز گردد. سپس انواع نیازمندی‌ها و تولیدات علمی این صنعت نوپا موجب شکل گرفتن شاخه‌های جدید و هیجان‌انگیز فناوری فضایی گردید. تا جایی که امروزه نانوفناوری، بایوفناوری، نانوبایوفناوری، زیست شناسی فضایی، علم ژنتیک و بسیاری دیگر از یافته‌های نوین علمی و فناورانه را میتوان به نوعی در رده فناوری فضایی دسته بندی نمود.
فضا برای بشر و تجهیزاتی که نوع بشر عادت به ساختن آنها دارد، محیطی بیگانه، جدید، خشن و بی رحم محسوب می‌شود. سفر به فضا، سفر به عمق تاریک ناشناخته‌ها است. از این رو بشر برای سفر به فضا و مستقر شدن در آنجا نیاز دارد تمامی دانش و هنر فنی خود را به کار برد.
فناوری فضایی دوره آغازین عصر فضا را میتوان در فناوری ساخت و پرتاب موشک های فضایی، ماهوارهها و کاوشگرهای سیاره‌ای، تصویربرداری دیجیتالی، طراحی و توسعه حسگرهای فضایی، سفرهای بین سیاره‌ای، مواد جدید، سفر انسان به فضا و بسیاری موضوعات خرد و درشت دیگر خلاصه کرد. امروزه فناوری فضایی در حوزه‌هایی مانند ناوبری فضایی، بهینه سازی سامانه‌ها، زیرسامانه‌های کوچک‌تر، سبک‌تر و کارآمدتر، موتورهای فضایی جدیدتر، انرژی‌های نو در فضا، پسماندهای فضایی و گردشگری فضایی حرف‌های جدیدی دارد.
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که فناوری فضایی در آینده راه به معدن کاری فضایی، موشک‌های فضایی تک مرحله‌ای، فناوری استفاده پاک‌تر از فضا برای جلوگیری از تولید پسماندهای فضایی، کارخانه‌های مداری برای تولید دارو و یا آلیاژهای ویژه، هتل‌های فضایی، مسکونی سازی فضا، آسانسورهای فضایی و ده‌ها ایده هیجان انگیز دیگر خواهد برد.
ماهوارهها ابزار اصلی ارتقای کیفیت زندگی
توانايي ساخت و پرتاب ماهواره، موتور محرک براي توسعه ساير فناوري‌هاي پيشرفته محسوب ميشود و از طرف ديگر نشانگر توان و مديريت علمي بالا در کشورهاي صاحب اين فناوري است. تا چندي پيش، ماهوارهها، وسايلي بسيار سري و نامتعارف بودند. فضاپيماها اساسا براي فعاليت‌هاي نظامي، همچون ناوبري نظامي و جاسوسي، به‌كار برده مي‌شدند؛ اما هم اكنون ماهوارهها بخشي اساسي و مرسوم، از زندگي روزمره انسان شده‌اند. ما كاربرد آنها را در گزارش‌هاي هواشناسي، پخش برنامه‌هاي زنده تلويزيوني و شبكه‌هاي ماهوارهاي و مكالمات تلفنيِ روزمره، مي‌بينيم. در موارد بسيارِ ديگري نيز، ماهوارهها نقش پس‌زمينه‌اي بازي مي‌كنند كه گاه از توجه ما دور مي‌ماند.
فعاليت برخي روزنامه‌ها و مجله‌ها، كه بايستي تا زمان معيني انجام گيرد، به كمك ماهوارهها انجام ميشود. ماهوارهها، متن و تصاوير اين مطبوعات را به چاپخانه‌ها انتقال مي‌دهند، تا چاپ و پخش آنها تسريع شود. بيش‌تر رانندگان تاكسي، گاه و بي‌گاه از سامانه موقعيت‌ياب جهاني (جي.پي.اس) بهره مي‌برند تا مسافران را از نزديك‌ترين راه به مقصد برسانند. كنترل سرعتِ رانندگان كاميون‌ها و اتوبوس‌ها نيز در جاده‌ها، به كمك جي.پي.اس انجام ميشود. پخش‌كنندگانِ اجناسي كه مي‌خريم، آنها را ايمن‌تر، سالم‌تر و سريع‌تر به دست ما مي‌رسانند چون شركت‌هاي حمل و نقل، روند جابه‌جايي اجناس در خودروهايشان را، به كمك سامانه موقعيت‌ياب جهاني، كنترل مي‌كنند. گاهي شركت‌ها، حتي به رانندگانشان مي‌گويند كه خيلي پرسرعت رانندگي مي‌كنند! ناوبري و هدايت هواپيماها، كشتي‌ها به كمك امواج ماهوارهاي انجام ميشود. در مواقع بحراني، امواج راديويي به گروه‌هاي نجات و جستجو كمك مي‌كنند تا به هواپيماهاي در حال سقوط و كشتي‌هاي در حال غرق شدن كمك کنند.
ماهوارهها در اشکال و اندازه‌هاي گوناگون بوده و داراي کارکردهاي متنوعي هستند. ماهوارههاي هواشناسي به هواشناسان کمک مي‌کنند تا شرايط آب و هوايي را پيش‌بيني کنند و اطلاعات لازم را درباره رخداد‌هاي در حال وقوع آب و هوايي گردآوري و ارسال نمايند. اين ماهوارهها معمولا داراي دوربين‌هايي هستند که مي‌توانند تصاوير شرايط آب و هوايي زمين را، هم از موقعيت‌هاي مدار زمين‌آهنگ و هم از مدارهاي قطبي، ارسال کنند. ماهوارههاي ارتباطاتي، مکالمات تلفني و داده‌ها را از طريق ماهواره انتقال مي‌دهند. ماهوارههاي پخش برنامه‌هاي تلويزيوني، سيگنال‌هاي تلويزيوني دريافتي از يک نقطه را به نقطه ديگر انتقال مي‌دهند. اين ماهوارهها مشابه ماهوارههاي ارتباطاتي هستند.
ماهوارههاي علمي، ماموريت‌هاي ويژه، متعدد و مختلفي را انجام مي‌دهند. تلسکوپ فضايي هابل مشهورترين ماهواره علمي است. اما ماهوارههاي علمي ديگري هم وجود دارند كه هر چيزي را، از لكه هاي خورشيدي گرفته تا اشعه‌هاي گاما، بررسي مي‌كنند. ماهوارههاي ناوبري، به ناوبري هواپيماها و كشتي‌ها كمك مي‌كنند. ماهوارههاي مطالعاتي زمين، اطلاعات مختلف درباره تغييرات آب و هوايي، زيست‌بوم، تغييرات دما، اوضاع جنگلها و پوشش سطح زمين را گردآوري مي‌كنند و در اختيار کاربران قرار مي‌دهند.
نقش فناوری‌های فضایی در توسعه اقتصادی و اجتماعی
فناوري فضايي در كنار ساير روش‌هاي كسب اطلاعات، در زمينه برنامه‌ريزي و تصميم‌گيري براي نيل به توسعه اقتصادي از اهميت بسياري برخوردار است. مي‌توان با استفاده از ماهوارهها براي برقراري تماس‌‌هاي تلفني و انتقال داده در معاملات تجاري و همچنين استفاده از تلويزيون با مقاصد تفريحي و آموزشي اشاره كرد و نيز از طريق برقراري ارتباط با مناطق دورافتاده به بهبود وضع اقتصادي كمك نمود.
مي‌توان از اطلاعات ماهوارههاي هواشناسي به منظور آگاهي از وقوع بلاياي طبيعي و آمادگي مقابله با آن و كاهش خسارات ناشي از آنهانام برد. در همين ارتباط در كاربرد‌هاي پيچيده‌‌تر، داده‌‌هاي حاصل از ماهوارههاي هواشناسي براي مدل‌سازي جو، به منظور پيش‌بيني حوادثي همچون ال‌نينو، به كار گرفته ميشود.
اطلاعات مورد نياز براي نظارت بر منابع طبيعي، مانند جنگلها، معادن و منابع آبي، توسط ماهوارههاي سنجش از دور تهيه ميشود كه وجود اين اطلاعات به مراکز برنامه‌ريزي وتصميم‌گيري اجازه مي‌دهد در مديريت بهينه اين منابع تصميمات صحيح و به موقعي بگيرند و مي‌توان گفت يکي از ضروري‌ترين ابزار مديريت بر منابع امروزی است.
ناوبري اطلاعات مورد نياز براي تعيين موقعيت هر نقطه‌اي در روي زمين، آب و يا در هوا، با استفاده از سامانه‌هاي فضايي قابل دسترسي است كه هم اكنون مورد استفاده ناوگان‌هاي هوايي و دريايي و زميني است. ليكن در آينده نه چندان دور مورد نياز تمامي آحاد جامعه خواهد بود.
با استفاده از تصاوير ماهوارهاي با دقت كافي مي‌توان خشكسالي را پيش‌بيني و براي مقابله با مشكلات ناشي از آن تدابيري انديشيد. با استفاده از تصاوير ماهوارهاي مي‌توان نواحي آلوده يا مستعد آلودگي را شناسايي كرد و آنهارا ضدعفوني نمود. همچنين با بهره‌گيري از «سامانه‌هاي پزشكي از دور» و «دور درماني» مي‌توان به ارايه خدمات بهداشتي به مناطق دورافتاده پرداخت.
البته لازم به ذكر است كه هر كشوري مجبور نيست در تمامي جوانب و شاخه‌‌هاي علوم و فناوري‌هاي فضايي درگير شود. بلكه با انتخاب خردمندانه و سنجينده، بايد زمينه‌‌هايي از آن را، مورد توجه و اهميت قرار داد كه مي‌تواند در حل مشكلات ملي به روش موثر‌تر و ارزان‌تر در مقايسه با ساير فناوري‌هاي موجود، مفيد باشد.
No tags for this post.