جایزه‌ای که در وقف علمی ریشه دارد
نام این جایزه نوبل برگرفته از بنیان‌گذار این جایزه علمی است. آلفرد نوبل دانشمند شیمیدان سوئدی بود که تصمیم گرفت همه ثروت خود را وقف این جایزه علمی کند و باهدف حمایت از علم و دانشی که در خدمت صلح و انسانیت باشد این جایزه علمی را بنیان‌گذاری کرد. آلفرد نوبل مخترع ماده منفجره دینامیت است. وی این ماده را برای فعالیت‌های استخراج معدن و زمین‌شناسی اختراع کرده بود اما در کمال ناباوری مشاهده کرد از این اختراع در مسیر جنگ و نابودی انسان‌ها در سراسر دنیا بهره گرفته می‌شود. بر این اساس با موج منفی افکار عمومی و روزنامه‌ها روبه‌رو شد که او را برای این اختراع سرزنش می‌کردند.
به همین دلیل آلفرد نوبل در تاریخ 27 نوامبر سال 1895 میلادی یعنی یک سال پیش از در وصیت‌نامه رسمی‌اش، همه ثروت و دارایی خود را – که بخش قابل‌توجهی از آن را به دلیل اختراع دینامیت به‌دست آورده بود- به جایزه‌ای علمی در خدمت صلح اختصاص داد که بعدها به مهم‌ترین جایزه علمی جهان تبدیل شد. وی در متن وصیت‌نامه خود نوشته است: این سرمایه باید توسط مجریان وصیت‌نامه من، برای خرید اوراق بهادار مطمئن سرمایه‌گذاری شود تا از سود آن هرساله به افرادی که در سال‌های آینده برای رفاه حال بشر بهترین بهره‌ها را به ارمغان می‌آورند جوایزی اعطا شود. سود حاصل از سرمایه مذکور باید به پنج قسمت مساوی تقسیم‌شده و به پنج مورد زیر اختصاص داده شود: یک قسمت به شخصی که به مهم‌ترین کشف یا اختراع در زمینه فیزیک دست‌زده باشد؛ یک قسمت به شخصی که به مهم‌ترین کشف یا پیشرفت در زمینه شیمی دست‌زده باشد؛ یک قسمت به شخصی که به مهم‌ترین کشف در زمینه فیزیولوژی یا پزشکی دست‌زده باشد؛ یک قسمت به شخصی که در عرصه ادبیات باارزش‌ترین اثر را با گرایشی آرمان‌گرایانه خلق کرده باشد؛ و یک قسمت به شخصی که برای ایجاد برادری در میان ملت‌ها و انحلال یا کاهش نیروهای نظامی یا برگزاری یا حمایت از همایش‌های صلح‌طلبانه بزرگ‌ترین و بهترین کار را انجام می‌دهد.»
البته لازم به توضیح است که در این وصیت‌نامه در کمال شگفتی سهمی برای ریاضیات تعیین نشده و به همین دلیل جایزه نوبل در رشته ریاضیات وجود ندارد. پس از مرگ آلفرد نوبل بنیادی جهت تحقق این دانشمند با نام بنیاد نوبل تشکیل شد و به‌این‌ترتیب نخستین جایزه علمی نوبل در ابتدای قرن بیستم میلادی یعنی سال 1901 به برندگان اهدا شد. بعدها در سال 1968 میلادی و به ابتکار بانک مرکزی سوئد، رشته اقتصاد نیز به عناوین پنجگانه فوق افزوده شد. موضوع دیگری که باید به آن اشاره کرد این است که بر اساس قوانین موجود در بنیاد نوبل مراحل انتخاب افراد واجد شرایط بسیار دشوار است و هیچ فردی خود نمی‌تواند برای این جایزه نامزد شود بلکه این فرد از طریق پیشنهاد مراجع دارای صلاحیت و بررسی کمیته‌های تحقیق معرفی خواهد شد. موضوع قابل‌توجه دیگر در جایزه نوبل نیز تأکید بر زنده‌بودن فرد نامزد شده است زیرا بر اساس قوانین کمیته نوبل افرادی که از دنیا رفته‌اند واجد شرایط دریافت این جایزه نخواهند بود. درنهایت از بین چندین کاندیدای موجود در هر شاخه علمی که نام آن‌ها به مدت پنجاه سال اعلام نخواهد شد، با رأی‌گیری از سوی اعضای کمیته انتخاب‌شده و رسماً اعلام می‌شود. سازوکار انتخاب افراد واجد شرایط کسب عنوان نوبل سال نیز در نوع خود قابل‌توجه است.
لازم به توضیح است که هنوز نوبل اقتصاد از سوی بنیاد نوبل پذیرفته‌نشده و تعیین جایزه و برنده آن بر عهده بانک مرکزی کشور سوئد قرار دارد. بر اساس قوانین بنیاد نوبل، آکادمی سلطنتی علوم سوئد وظیفه انتخاب برترین دانشمند سال در رشته‌های فیزیک و شیمی را بر عهده دارد و آکادمی ادبیات سوئد نیز برنده نوبل ادبیات سال را تعیین می‌کند. تعیین برندگان جایزه نوبل در گروه پزشکی و فیزیولوژی نیز بر عهده موسسه‌ای سوئدی با نام انستیتوی کارولینسکا قرار دارد و کمیته نروژی نوبل که بخشی از مجلس این کشور را تشکیل می‌دهد نیز برنده جایزه صلح نوبل را تعیین می‌کند. آنچه باید به آن توجه داشت این است که این جایزه بزرگ علمی در وقف علمی ریشه دارد و بر این اساس همه‌ساله از خدمات ارزشمند دانشمندان و محققان در حوزه‌های مختلف قدردانی می‌شود.
No tags for this post.
