به گزارش سیناپرس، واژه تغییر اقلیم خبر از تغییر بنیادی در زندگی انسان می دهد؛ تغییری که از اقتصاد و تجارت جهانی گرفته تا سبک زندگی روزمره انسان ها را شامل می شود. برای مثال با تغییر جمعیت و جنسیت ماهیان در اثر گرم شدن آب اقیانوس ها زنجیره غذایی به خطر می افتد و تاثیر مستقیمی بر الگوی غذایی مناطق ساحلی کره زمین دارد یا در مثالی دیگر با افزایش پناهندگان اقلیمی مناطق مقصد این افراد طی سال ها دستخوش تغییرات اساسی در فرهنگ و آداب و رسوم می شود.
الناز حاتمی، اقلیم شناس و پژوهشگر در حوزه جغرافیای پزشکی در دانشگاه استانبول در گفتگو با خبرنگار سیناپرس، معتقد است؛ در واقع تنها این آب و هوا نیست که تغییر می کند، بلکه مولفه های مهمی در جامعه، از جمله فرهنگ و در نهایت در سبک زندگی انسان دستخوش تغییر می شود. گفتنی است، در همین راستا اقتصاد، سلامت هم متاثر از این معضل جهانی قرار می گیرند؛ بنابراین نمی توان تغییر اقلیم را از زندگی روزمره حذف کرد و تاثیر آن را نادیده گرفت.
روایتی از یک علم فراموش شده
وی با اشاره به اهمیت توجه به دانش جغرافیای پزشکی می گوید؛ اینکه تغییر اقلیم مردم جهان را در ابعاد گوناگون تحت فشار قرار داده، یک موضوع بدیهی است؛ برای مثال می توان به شیوع بیماری ها و پاندمی ها اشاره کرد؛ از دلایل اصلی همه گیری ها در مناطق مختلف جهان تغییرات اقلیمی بوده است.
بنابراین می توان گفت، دانشی که ارتباط میان بیماری ها و محیط طبیعی را برای دانشمندان روشن می کند، جغرافیای پزشکی نام دارد. برای مثال بر اساس فصول سال امکان دارد بیماری‌های مختلفی شیوع پیدا کند یا حتی از شیوع آن کاسته شود؛ بنابراین طبیعت و فصل در سلامت انسان بسیار اثر گذار است؛ گفتنی است، علم جغرافیای پزشکی در عصر حاضر نادیده گرفته شده در حالی که در گذشته اینگونه نبوده است ، امروزه انسان ها شناخت چندانی از بیماری های وابسته به طبیت ندارند.
به گفته حاتمی، جغرافیایی پزشکی علمی دیرینه است که مبتلا به فرسایش زمانی شده است و در نهایت به فراموشی سپرده شد. امروزه متاسفانه توجه زیادی در دانشگاه ها و فضای آکادمیک به آن نمی شود. این موضوع تنها به ایران اختصاص ندارد. در واقع جغرافیای پزشکی علمی فراموش شده در تمام دنیاست.
وی با اشاره به موارد مشخص تاثیر آب و هوا بر سلامتی معتقد است؛ طبیعت و محیط زندگی تاثیر زیادی بر قلب دارد. بر مبنای پژوهشی که در چند سال گذشته در ایران انجام دادم؛ متوجه شدم که تغییرات اقلیمی و تغییرات هوای محیط به ویژه در مناطق سردسیر باعث می شود افراد در مورد بیماری های قلبی آسیب پذیر تر شوند.
انسان، نخستین دانش آموخته طبیعت
وی جغرافیای پزشکی را اینگونه تعریف می کند که پیش از هر چیز باید این را در نظر گرفت که شاید واژه جغرافیای پزشکی برای نسل امروز کمی نا آشنا باشد. در واقع تنها در دو الی سه دهه گذشته کمی نسبت به آن توجه شده است. اما انسان به صورت غریزی از همان ابتدا با جغرافیای پزشکی آشنایی داشته و به اعتقاد من انسان استاد اول این علم بوده است و طبیعت عامل اصلی آگاهی انسان از جغرافیای پزشکی در اداوار گذشته بوده است. از آنجایی که انسان همواره در سیر و سفر بوده به بیماری های گوناگونی متناسب با طبیعت مقصد مبتلا می شده است و این باعث شد انسان با تغییر مکان و جغرافیای خود به تغییر روش‌های درمانی هم بپردازد. این روش ها را در واقع طبیعت به او القا می کرده است؛ بنابراین می توان گفت جغرافیای پزشکی، علم شناخت تاثیرات محیط زندگی بر سلامتی.
دانشمندان معتقدند، نوع و پراکندگی بیماری ها متناسب با همان منطقه جغرافیای بروز پیدا می کند. برای مثال قدیمی ها معتقد بودند، «اگر وارد یک منطقه می شوید سیر یا پیاز آنجا را بخورید». در واقع می خواستند به این موضوع اشاره کنند که بدن باید با طبیعت هماهنگی و هم خوانی داشته باشد.
مردم مناطق سردسیر بیشتر در معرض بیمای های قلبی قرار می گیرند
حاتمی در این باره می گوید؛ اگر ما بدانیم که در یک منطقه کدام بیماری شیوع بیشتری دارد و دلیل آن چیست؟ در واقع شناخت همه جانبه از منشاء آن را بدانیم؛ یافتن راهکار درمانی آسان تر خواهد بود. امروزه انسان بی توجه به طبیعت و جغرافیای زندگی خویش در تلاش است که دارو بسازد و آن را به تمامی دنیا عرضه کند؛ در حالی که منطقه و طبیعت می توانند تاثیر زیادی بر عملکرد داروها داشته باشند. برای مثال در منطقه آذربایجان بیماری های قلبی بیشتر نمود پیدا می‌کند. اما بیماری‌های گوارشی ارتباط چندانی با اقلیم و طبیعت ندارد و بیشتر متاثر از فاکتورهای فرهنگی و الگوی غذایی یک منطقه است، در واقع می‌توانیم بگوییم که فرهنگ غذایی در یک جغرافیایی خاص است که می تواند تاثیر زیادی بر بیماری های گوارشی بگذارد. در مثال دیگر باید گفت بیماری مالاریا در همه اقلیم ها و طبیعت کره زمین علایم یکسانی از خود نشان نمی دهد. چاقی هم دیگر بیماری است که به شدت تحت تاثیر محیط جغرافیایی قرار دارد، در واقع آن نوع چاقی که در قاره اروپا نمود دارد و مردم به آن مبتلا می شوند، با آن چاقی که در مردم خاورمیانه وجود دارد، بسیار متفاوت است. در واقع چاقی یکی از دلایلی است که ایمنی را پایین می‌آورد و به فرهنگ غذا یک منطقه ارتباط پیدا می‌کند. این در مورد بیماری های تنفسی هم صدق می کند؛ اگر دقت کنید بیماری های تنفسی در یک منطقه بیشتر از منطقه دیگر است؛ حتی در وضعیت کرونا دیدیم که چگونه در آمریکا خود را نشان داد.
یکی یگر از عناصر اقلیمی که در جغرافیای پزشکی توجه زیادی به آن می شود درجه حرارت است که در بروز برخی بیماری ها از جمله سرطان پوست و نارسایی های قلبی اهمیت زیادی دارد. در نتیجه از آنجایی که تغییر اقلیم یعنی برهم خوردن تعادل طبیعی عناصر اقلیمی روز به روز بر تعداد بیماری های متاثر از آن افزوه می شود.
همانگونه که گفته شد هیچگاه به جغرافیای پزشکی در چهار الی پنج دهه اخیر در دنیای علم و در دانشگاه‌ها توجه نکردیم درحالیکه کشور ما مفتخر به افراد صاحب نامی چون ابن سینا است که در کتاب قانون خود توجه بسیار زیادی به جغرافیای پزشکی داشت؛ اما ما با گذشت زمان در برنامه ریزی های خود در درمان و سلامت، این موضوع را نادیده گرفتیم.
حاتمی درباره اهمیت جغرافیای پزشکی در پاندمی ها می گوید؛ یکی از عوامل موثر بر شناخت جغرافیای پزشکی یک منطقه، اقلیم، فرهنگ و اقتصاد آن است که تاثیر زیادی بر کنترل اپیدمی ها دارند؛ برای مثال کشور ما جزو آن کشورهایی بود که ماسک را دیر پذیرفت و واکنش تدافعی نسبت به آن داشت. همچنین شرایط اقتصادی یا توجه به ارائه خدمات بهداشتی درمانی می تواند در شیوع بیماری ها تاثیر گذار باشد.
حتی می توان از علم جغرافیای پزشکی طراحی شهری بهره گرفت و نسبت به سلامت مردم در شهر ها اقدامات موثری انجام داد. حاتمی با اشاره به عناصر مهم اقلیمی در این باره می گوید؛ تهویه هوا در شهرها باید مطابق با استانداردهای سلامت صورت بگیرد یا ساخت و سازها متناسب با زاویه تابش باید گونه ای باشد که مردم به میزان قابل قبولی در طول روز انرژی دریافت کنند. حتی شرایط وزش باد در منطقه سردسیری اهمیت زیادی دارد که طراحان شهری باید به آنها توجه زیادی داشته باشند.
گزارش: مهتاب دمیرچی