یکی از پیچیده‌ترین مفاهیم در حوزه پزشکی به «اثر دارونما» مربوط می‌شود. بسیار دیده می‌شود که بیماران با مصرف دارویی که چیزی جز یک قرص قندی نیست و هیچ تاثیری هم به همراه ندارد، بهبود می‌یابند. از آن عجیب‌تر اینکه گاهی اوقات، حتی با وجود آگاهی فرد بیمار بر دارونما بودن چیزی که مصرف می‌کند، باز هم شاهد تاثیر مثبت آن هستیم.
هنوز سازوکاری که سبب ایجاد این پدیده می‌شود مشخص نشده است. با این حال به نظر می‌رسد که برخی مواد طبیعی ضد درد در بدن نظیر «دوپامین» در این فرآیند نقش داشته باشند. البته پدیده دارونما امری پیچیده بوده و عوامل زیادی در آن دخیل هستند. حتی برخی شواهد گویای آن است که ابعاد اجتماعی قضیه و علاقه موجود بین بیمار و فردی که از او مراقب می‌کند (مانند رابطه دوستانه یک سالمند با فرزندش) می‌تواند بر روند بهبودی او اثرگذار باشد.
نقش مهم هورمون‌ها در بهبود
هورمون‌ها وظایف مهمی را در بدن بر عهده دارند. در این میان، برخی هورمون‌ها وظیفه تنظیم رفتارهای اجتماعی ما را بر عهده دارند. سال گذشته گروهی از پژوهشگران آلمانی به این نتیجه رسیدند که هورمون «اوکسی توسین» (که گاهی هورمون عشق نیز نامیده می‌شود و در ایجاد اعتماد و پیوندهای عاطفی موثر است) می‌تواند به تقویت اثر دارونما بیانجامد.
در این مطالعه، پژوهشگران مقداری کِرِم بی اثر را بر روی بازوی گروهی از افراد شرکت کننده که همگی مرد بودند مالیدند. به نیمی از این مردان گفته شد که این کرم سبب کاهش میزان درد ناشی از محرک داغی که قرار است به بازوی آنها زده شود خواهد شد. نتیجه این آزمایش نشان داد مردانی که به آنها گفته شده بود این کرم سبب کاهش درد می‌شود، درد به مراتب کمتری نسبت به گروه دوم که از بی اثر بودن کرم اطلاع داشتند را تجربه کردند. افزون بر این، وقتی «اوکسی توسین» از طریق مجرای تنفسی بینی وارد بدن این افراد شد، همه آنها درد کمتری را تجربه کردند. گفتنی است این آزمایش بر روی زنان به انجام نرسید.
نقش اعتماد در تقویت اثر دارونما
برخی دیگر دانشمندان بر این باورند که شاید یک هورمون دیگر به نام «وازوپرسین» در پدیده دارونما موثر باشد. وازوپرسین هورمونی است که معمولاً به اعتماد و تعهد در روابط انسانی ارتباط دارد. گفتنی است گیرنده‌های اوکسی توسین و وازوپرسین در مغز مشابهت‌هایی با هم دارند.
به همین دلیل، این پژوهشگران آزمایش دیگری را ترتیب دادند. در این آزمایش، یک شوک الکتریکی خفیف به انگشت 109 مرد و زن شرکت کننده وارد می‌شد. همه شرکت‌کنندگان شدت این شوک را یکسان (در حد خفیف) گزارش کردند. سپس به این شرکت‌کنندگان گفته شد که وقتی نور سبزی در برابرشان روشن شد، میزان شوک الکتریکی کاهش می‌یابد و مشاهده نور قرمز هم به معنای وارد شدن شوکی به اندازه میزان اولیه است.
با این وجود میزان شوک وارد شده در هر دو صورت یکسان بود و تغییری نمی‌کرد. افزون بر این، شرکت کنندگان به چهار دسته تقسیم و افراد در هر دسته مقداری وازوپرسین از طریق بینی، دارونمای آب نمک، مقداری کمی وازوپرسین و یا هیچکدام از آنها را دریافت کردند.
سپس پژوهشگران به بررسی میزان شدت دردی که از سوی هر فرد گزارش شده بود پرداختند. تفاوت در میزان درد افراد نشانگر وجود پدیده دارونما بود (زیرا در عمل شوک های وارد شده تفاوتی با هم نداشت). با این حال میزان این تفاوت در زنانی که وازوپرسین دریافت کرده بودند به مراتب بیشتر بود. گفتنی است سالهاست که می‌دانیم وازوپرسین سبب ایجاد خشونت و رقابت در مردان می‌شود، اما در عوض دوستی و ایجاد رابطه دوستانه در زنان را با خود به همراه دارد.
کاربرد هورمون‌ها برای درمان افسردگی
در بسیاری از آزمایشات انجام شده برای تعیین میزان اثربخشی داروهای افسردگی می‌بینیم که میزان اثر این داروها حتی از دارونماها هم کمتر است. البته این بدان معنا نیست که داروهای ضدافسردگی کارایی ندارند. اما شاید بتوان از سیستم هورمونی بدن برای تقویت میزان اثربخشی آنها استفاده کرد.
بهره گیری از این رویکرد می‌تواند سودمندی های زیادی به همراه داشته باشد. در حال حاضر به بسیاری از مراجعان به مطلب‌های روانپزشکی برای مشکلاتی نظیر افسردگی پیشنهاد می‌شود که محیط خود را تغییر دهند. اما تغییر محیط شاید برای بسیاری از افراد امکان پذیر نباشد و به همین دلیل است که بهره گیری از ویژگی‌های هورمونی بدن می‌تواند راه حلی به مراتب سودمندتر باشد.
کمک گرفتن از هورمون‌ها برای کاهش درد
دردهای مزمن نیز یکی دیگر از حوزه‌هایی است که شاید بتوان با استفاده از هورمون‌ها، راه حلی بهتر برای آن یافت. برای نمونه، پژوهشی نشان می‌دهد که ارائه بازخورد مثبت یا منفی در مورد دیگران به فردی که درد می‌کشد، می‌تواند میزان دردی که حس می‌کند را (بسیار بیشتر از دارونما) کاهش دهد. در واقع، هورمون‌هایی که به ارتباطات انسانی و تقویت حس همکاری مربوط هستند (و به تقویت اثردارونما کمک می‌کنند) اصلی‌ترین نامزد برای استفاده به مظنور درمان دردهای مزمن به شمار می‌روند.
منبع: مجله نیوساینتیست
No tags for this post.