دکتر محمدجواد دهقانی اعلام کرد: اولین بند از سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی مقام معظم رهبری مرجعیت علمی و فناوری است. هر چند کمیت تولید علم عاملی برای افزایش مرجعیت علمی است، اما مطالعه کشور ترکیه و مقایسه آن با جمهوری اسلامی ایران نشان می دهد که کشورها بایستی علاوه بر تکیه بر کمیت تولید علم، مرجعیت علمی را نیز سرلوحه سیاست های علمی قرار دهند.
وی افزود: از همین رو، مرجعیت علمی و فناوری در سیاست های کلان علم و فناوری به عنوان اولین بند مورد تاکید قرار گرفته است تا همزمان با افزایش کمیت تولید علم، اهمیت مضاعفی برای کیفیت تحقیقات نیز قائل باشیم. پایگاه استنادی اسکوپوس در سال ۲۰۰۵ تعداد ۱۸۵۲۱۶۴ مدرک را نمایه کرده که این تعداد در سال ۲۰۱۴ به ۲۷۱۹۱۰۶ مدرک افزایش یافته است.
کمیت تولد علم ۵ برابر شده است
دهقانی اظهار داشت: به موازات افزایش کمیت تولید علم در دنیا، تعداد مدارک بین المللی ایران نیز در طول سال های گذشته به شکل چشمگیری افزایش یافته است. بررسی اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس تا همین تاریخ نشان می دهد که کمیت تولید علم کشور در ۱۰ سال گذشته ۵ برابر شده است. جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۰۵ میلادی تعداد ۸۱۷۳ مدرک بین المللی منتشر کرده که این تعداد در سال ۲۰۱۴ میلادی به ۴۱۲۶۹ مدرک رسیده است.
سرپرست ISC اعلام کرد: کمیت تولید علم تنها در جمهوری اسلامی ایران در حال افزایش نبوده، بلکه گروه قابل ملاحظه ای از کشورهای دنیا در این زمینه با یکدیگر در حال رقابت هستند، به نحوی که کمیت تولید علم دنیا در ۱۰ سال گذشته ۱.۵ برابر شده است. به صورت همزمان، جمهوری اسلامی ایران نیز سهم خود از کل کمیت تولید علم دنیا را افزایش داده و از همین جهت رتبه بهتری را کسب کرده است که نشان از توانائی علمی پژوهشگران کشور دارد.
وی گفت: سهم تولید علم کشور از ۰.۴۴% (چهل و چهار صدم درصد) در سال ۲۰۰۵ به ۱.۵۲% (یک ممیز پنجاه و دو صدم درصد) در سال ۲۰۱۴ افزایش یافته است. رتبه تولید علم ایران نیز از ۳۴ در سال ۲۰۰۵ به ۱۶ در سال ۲۰۱۴ ارتقا یافته است. در مقایسه، کشور ترکیه در سال ۲۰۰۵ رتبه ۲۰ تولید علم دنیا را در اختیار داشت و در سال ۲۰۱۴ رتبه این کشور به ۱۹ ارتقا پیدا کرد. در سال ۲۰۰۵ ترکیه ۱۴ رتبه بالاتر از ایران قرار داشت.
کاهش کیفیت تحقیقات در ترکیه
دهقانی در ادامه افزود: اما آیا کیفیت تحقیقات کشور نیز در طول سال های گذشته بهبود یافته است؟ روند توسعه علمی کشور ترکیه نشان می دهد که کیفیت تحقیقات در این کشور یک سیر نزولی داشته است. اصلی ترین شاخص پذیرفته شده برای سنجش کیفیت تحقیقات در دنیای علم، استنادها هستند. استناد به معنی سند و مبنا قرار دادن چیزی یا به عبارت دیگر تکیه کردن بر آن است.
وی افزود: هر چند انتشار نتایج پژوهش در معتبرترین مجلات بین المللی خود نشان دهنده اهمیت پژوهش است، اما تمامی این پژوهش ها از لحاظ کیفیت و مرجعیت یکی نیستند. استنادها نشان می دهند کدام پژوهش از دیگری بهتر است. یافته های علمی جامعه علم بین الملل حاکی از آن است که هر چه کیفیت پژوهش بیشتر باشد، تعداد استنادهای آن نیز بیشتر است.
رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری (RICeST) تصریح کرد: رتبه استنادی کشور ترکیه در سال ۲۰۰۵ برابر با ۲۵ و ایران در همین سال در رتبه ۳۸ قرار داشت. ترکیه در سال ۲۰۰۹ توانست به جایگاه بهتری دست پیدا کند و رتبه ۲۲ دنیا را در اختیار گیرد. در همین سال علیرغم رشد رتبه استنادی کشور، ایران در جایگاه ۳۰ دنیا قرار داشت. در سال ۲۰۱۴ ترکیه با هفت پله نزول در جایگاه ۲۹ دنیا قرار گرفت، اما جمهوری اسلامی ایران با یک حرکت مداوم رتبه ۲۲ استنادی دنیا را در سال ۲۰۱۴ کسب کرد.
بهبود کیفیت تحقیقات در کشور
دهقانی در پایان گفت: واقعیت های ثبت شده در پایگاه استنادی اسکوپوس نشان می دهند هر چند رتبه کمیت تولید علم جمهوری اسلامی ایران بالاتر از رتبه کیفیت تحقیقات کشور است، اما پژوهشگران کشور به صورت مداوم در حال بهبود کیفیت تحقیقات در کشور هستند. بر خلاف ترکیه که بیشتر بر کمیت تولید علم تمرکز کرده است، پژوهشگران کشور به کیفیت تحقیقات نیز توجه داشته اند.
در نهایت باید خاطر نشان کرد که کسب مرجعیت علمی و فناوری دنیا آنچنانکه در سند سیاست های کلان علم و فناوری نیز ذکر شده نیاز به جهاد مستمر علمی دارد و برنامه ریزی در جهت بهبود هر چه بهتر وضعیت موجود علاوه بر توجه به کمیت و کیفیت تولید علم، راهبرد مدیریت و هدایت آن در جهت تبدیل به فناوری و نوآوری در جهت رفع نیازهای کشور با توجه به آمایش سرزمین و نوآوری باید محوریت یابد.