گزارش تصویری و تحلیل فنی از چهار طاقی های جزیره هرمز

سینا پرس : مجموعه چهار طاقی های  جزیره هرمز در خیابان امام خمینی ، میدان شهدا ، در غرب بلوار شهدا قرار گرفته است. گورستان قدیمی هرمز مربوط به دوره اسلامی است که تا دهه های اخیر دارای سنگ قبرهای سده های هشتم و نهم هجری قمری  بوده است . متاسفانه گورستان مذکور به دلیل بارندگی های شدید فصلی ، رویش درختان اکاسیا و توسعه های عمرانی در جزیره هرمز تخریب شده است . با این حال قطعات سفال دوره های میانی اسلام میانه و متاخر در اطراف این چهار طاقی ها به میزان نسبتا زیادی مشاهده می شود .

تزئینات گچبری و مقرنس های به کار رفته در بنا خصوصاً در چهار طاقی شماره سه قابل مقایسه با مقرنس ها و گچبری های زیارتگاه شاه نعمت الله ولی در کرمان ( دوره تیموری ) و مزار شیخ احمد بن ابوالحسن در تربت جام ( مربوط به دوره ایلخانی ) هستند .

با توجه به مطالب و مستندات فوق به احتمال قوی این بناها قبل از حضور پرتغالی ها در جزیره هرمز ( دوره صفوی ) وجود داشته است و در سده های هشتم و نه هجری ساخته شده اند . مجموعه چهار طاقی های هرمز در نزد مردم جزیره هرمز به مکتب خانه معروف است.

در سال 1342 آقای احمد اقتداری از چهار طاقی ها دیدن نموده اند و در کتاب خود ” آثار شهرهای باستانی سواحل و جزایر خلیج فارس و دریای عمان ” کاربرد رنگ های قرمز و زرد در تزئینات را ذکر کرده اند .

در سال 1356 مرکز باستان شناسی ایران این بناها را مورد شناسایی و بررسی قرار داده و موقعیت بناها را بر روی نقشه هرمز مشخص کرد . همچنین در کتاب “بندرعباس و خلیج فارس” نوشته سدید السلطنه کبابی و کتاب ” شهرها و سواحل باستانی خلیج فارس و دریای عمان ” احمد اقتداری در مورد این بناها توضیحاتی ارائه شده است .

مجموعه چهار طاقی های  جزیره هرمز در خیابان امام خمینی ، میدان شهدا ، در غرب بلوار شهدا قرار گرفته است. گورستان قدیمی هرمز مربوط به دوره اسلامی است که تا دهه های اخیر دارای سنگ قبرهای سده های هشتم و نهم هجری قمری  بوده است . متاسفانه گورستان مذکور به دلیل بارندگی های شدید فصلی ، رویش درختان اکاسیا و توسعه های عمرانی در جزیره هرمز تخریب شده است . با این حال قطعات سفال دوره های میانی اسلام میانه و متاخر در اطراف این چهار طاقی ها به میزان نسبتا زیادی مشاهده می شود .

 چهار طاقی شماره یک از شمال به مدرسه شریعتی (جری پولاک) از جنوب به محوطه باز و چهار طاقی شماره دو ، از غرب و شرق به منازل مسکونی محدود می شود . چهار طاقی شماره دو از شمال به محوطه باز و چهار طاقی شماره یک ، از جنوب شرق به محوطه باز و چهار طاقی شماره سه منتهی می شود . چهار طاقی شماره سه از شمال به محوطه باز و منازل مسکونی ، از جنوب به محوطه باز ، از شمال به محوطه باز و چهار طاقی شماره دو و از غرب  به بلوار شهدا محدود می شود فاصله این چهار طاقی ها با یکدیگر در حدود 33 متر است . تزئینات به کار رفته در بناها شامل گچبری مقرنس و استفاده از آجر قرمز رنگ در چهار طاقی شماره سه جهت ایجاد کتیبه از  ویژگی های چهار طاقی ها محسوب  می شود . چهار طاقی های هرمز هر سه بر روی بلندی ساخته شده اند که چهار طاقی های شماره های یک و دو از نظر پلان چهار ضلعی و از درون شش ضلعی هستند  اما چهار طاقی شماره سه  ، هشت ضلعی است .

مصالح به کار رفته در این بناها سنگ تراشیده ، لاشه سنگ و سنگ های مرجانی و نیز تیرهای چوبی در درون چهار طاقی ها جهت استحکام بخشی بناها است . ملات استفاده شده در بنای چهار طاقی ها ساروج و گچ بوده و در تزئینات آن ها از آجر استفاده شده است .

توسعه های عمرانی در جزیره هرمز باعث دخل و تصرفاتی در عرصه و حریم بناها شده است خصوصاً این دخل و تصرفات را در چهار طاقی  شماره یک نسبت به دو چهار طاقی دیگر بیشتر می توان دید به گونه ای که در ضلع غربی آن منازل مسکونی و تعمیرگاه قایق های موتوری با فاصله کمی ساخته شده اند .

به دلیل تخریب های صورت گرفته در چهار طاقی های هرمز از تعمیرات انجام شده در گذشته کم تر می توان اظهار نظر کرد اما آثار مرمت بخش فوقانی دیوار درونی چهار طاقی شماره دو در ضلع شمال غربی به چشم می خورد . قابل ذکر است که در سال های اخیر جهت روکش کردن کف چهار طاقی شماره سه از ملات سیمان استفاده شده است که به هیچ عنوان اصولی و علمی نبوده و با ماهیت بنا متضاد است .

متاسفانه به طور کلی می توان نتیجه گیری کرد که در حال حاضر مجموعه چهار طاقی های هرمز از وضعیت مناسبی بر خوردار   نیستند . از لحاظ استحکام بنا ، چهار طاقی های شماره دو و سه نسبت به یک دارای استحکام کم تری است به گونه ای که در ضلع جنوبی چهار طاقی شماره دو رانش دیوار کاملاً مشخص و مشهود است .

در چهار طاقی شماره سه بر اثر فرسایش مصالح در بخش فوقانی درگاه شکافی ایجاد شده که در صورت عدم جلوگیری از آن احتمال تخریب بخش باقی مانده دور از انتظار نیست . گفتنی است چهار طاقی شماره سه نسبت به دو چهار طاقی دیگر دچار آسیب دیدگی بیشتری در بخش سازه اصلی و دیواره ها  شده است.

تزئینات بناها نیز به شدت آسیب دیده اند اما در چهار طاقی شماره سه آسیب دیدگی در بخش تزئینات  کم تر است .

از عوامل آسیب دیدگی چهار طاقی ها می توان به توسعه عمرانی جزیره ، باران های فصلی ، رویش درختان اکاسیا و رطوبت بالای جزیره هرمز اشاره نمود .

چهار طاقی شماره یک :

پلان مکتب خانه یا چهار طاقی شماره یک مربع شکل با ابعاد 50/8

No tags for this post.