انجمن ترویج علم کارنامه درخشانی در میان مردم ندارد

سیف الله جلیلی، رییس موزه علوم و فناوری به مناسبت هفته ترویج علم در گفتگو با خبرنگار سیناپرس با اشاره به ارزیابی فعالیت نهاد ها و انجمن ها در انجام فعالیت های ترویج علمی گفت: از نظر من، اساسا ترویج علم در کشور ما تعریفی واحد و منسجم ندارد، در کل به هر نوع  فعالیت صورت گرفته از سوی شخص، سازمان، دانشگاه، موزه یا هر مرکزی که منجر به آشنایی مردم با فرآیند های علمی شود؛ ترویج علم می گویند.

وی افزود: عموما ترویج علم در ذات فعالیت تمامی افرادی که با علم سر و کار دارد رخ می دهد؛ برای مثال معلمان و مدرسان علارغم اینکه تدریس می کنند یکی از وظایف آن ترویج علم است.

آموزش صحیح با ترویج علم میسر می شود

وی ادامه داد: ماهیت علم به گونه ای است که خودش خودش را ترویج می کند؛ اما  بر اساس نتایج حاصل شده، تاکنون در مسیر ترویج علم اشتباه عمل کرده ایم. جامعه ما به شدت نیازمند آموزش از مسیر ترویج علم است؛ به همین دلیل باید برنامه های آموزشی مدونی را در این زمینه طراحی کنیم؛ در واقع اگر بتوانیم در زمینه های گوناگون آموزش استاندارد را وارد جریان زندگی مردم کنیم، در واقع توانسته ایم گام درستی در مسیر ترویج علم برداریم. 

چه کسی می گوید علم بد است؟ 

به گفته جلیلی، مشکل ما در ترویج علم این است که همواره به خوب بودن علم تاکید داشته ایم و در بسیاری از موارد فقط از مزایای آن حرف زده ایم.  همه ما می دانیم علم خوب است اما موضوع مهم عملیاتی کردن آن در فرآیند های آموزشی است. در حقیقت باید ابزاری باشد برای آموزش صحیح به مردم اینکه تنها انجمنی تشکیل شود که تمام فعالیتش ستایش ترویج علم است، کافی نیست. باید برنامه مشخصی تدوین شود تا  فعالیت های ترویجی واقعی صورت بگیرد.

حاصل فعالیت دانشگاه ها در جامعه پدیدار می شود

رییس موزه علوم و فناوری با اشاره به نقش دانشگاه ها در بحث ترویج علم گفت: ترویج علم در ذات دانشگاه رخنه کرده است. درست است که در وظایف سازمانی دانشگاه ها نوشته نشده است، اما چون جایگاهی برای تحصیل علم است، تواند نقش مهمی در کاربرد آن در زندگی افراد ایفا کند. در حقیقت آموزش در دانشگاه به دو بخش آکادمیک و آموزش مهارت های زندگی اختصاص دارد که بخش دوم همان ترویج علم است. حاصل فعالیت دانشگاه در رفاتر مردم پیدار می شود. به اعتقاد من آموزش رفتارهای اجتماعی مبتنی بر علم، در حیطه وظایف دانشگاه ها است؛ چراکه هدف، ورود یک شهروند علم اندوخته مفید به جامعه فارغ از رشته علمی است.  

انجمن های ترویج علم نماینده درستی برای جامه علمی نیستند 

وی درباره فعالیت های انجمنی در بحث ترویج علم و در پاسخ به این پرسش که چرا فعالیت های انجمن ترویج علم با استانداردهای گفته شده فاصله زیادی دارد؟ گفت: اینکه چرا انجمن ها معمولا در این زمینه موفق نیستند، دلیلش به عدم اختصاص بودجه بر می گردد. از طرفی چون خودشان در آمد زا هم نبوده اند و در اصل نمی توانند در آمد زایی کنند،  قادر به رشد و پرورش خود و دیگران در ترویج علم نیستند. معمولا این انجمن ها تنها با چند نفر تاسیس شده اند که هیچگاه نماینده درستی برای جامعه علمی کشور نبوده اند. 

وی افزود: در کل برنامه هایی که از سوی این انجمن ها اجرا می شود، عمومی و فراگیر نیست؛ به همین دلیل بازخورد لازم را ندارند. اساسا در کشور ما این نکته جا نیفتاده است که انجمن ها و گروه های مردم نهاد می توانند در حل یک معضل یا پیشبرد اهدافی نقش مهم داشه باشند.

به گفته جلیلی، نقش انجمن ترویج علم در ترویج علم به شدت انتقاد پذیر است و باید تغییر رویکرد حاصل شود. این مجموعه نه امکانات کافی و نه نیروی متخصص و نه حتی توانایی انجام فعالیت های ترویج علم را به درستی دارد. 

جلیلی ارائه راهکار را مهمترین اقدام در ترویج علم دانست و گفت: همواره حرف های تکراری زده می شود، در حالیکه عمل به اندیشه ها مهم است. تاسف بار است که هنوز  در کشور ما بحث بر سر این است که ترویج علم لازم است یا خیر. ما تنها به قضاوت علم پرداختیم و این باعث عقب ماندگی ما در فهم و کاربرد علم در زندگی شده است. افرادی باید در این زمینه فعالیت کنند که از وجه اجتماعی بالایی برخوردار باشند تا بتوانند از حمایت و پشتیبانی جامعه علمی در فعالیت های ترویجی خود استفاده کنند. 

نقش موزه ها در ترویج علم 

وی در پاسخ به این پرسش که موزه ها به ویژه موزه های علم و فناوری چه نقشی در ترویج علم دارند؟به خبرنگار سیناپرس گفت: امروزه موزه ها به دو گروه اصلی تقسیم می شوند، بخش نخست موزه داری سنتی است که به مکان هایی اطلاق می شود که به حفظ تاریخ و میراث ملی یک جامعه می پردازد. نظیر موزه ملی که اهداف آن نگه داری آثار و اشیایی ارزشمندی است که از تاریخ و تمدن کشورمان به جا مانده است. اگر چه من معتقدم اگر این موزه ها با همین فرمان ادامه بدهند و  فقط جنبه نمایشی داشته باشند، راه منسوخ شدن را می پیمایند و  نمی توانند در همسویی با ترویج علم و آشنایی مردم  با علم، نقش مهمی داشته باشند. این مکان ها باید خود را با شیوه های جدید نمایش آشنا کنند.

ترویج علم دلیل اصلی تاسیس موزه های علم و فناوری است

جلیلی گفت: گروه دوم موزه ها و مراکز علم در دنیا ماهیت تعاملی دارند و  وظایف ما در موزه علم و فناوری با همین رویکرد است. در واقع وظیفه ما اساسا ترویج علم و آموزش علوم و ساده سازی مفاهیم علمی است. در حقیقت می خواهیم یک پل ارتباطی بین علم قدیم با علم جدید بر قرار کنیم. باید قبول کنیم که سرعت تغییر و تحولات مفاهیم علمی در دنیا به قدری سریع است که اگر نتوانیم ابزار و امکانات لازم را در جامعه با این تغییرات فراهم کنیم؛ محکوم به عقب گرد هستیم. جامعه ای موفق است که بتواند مسائل مرتبط با علم و فناوری را در نخستین فرصت جذب و به کار گیرد. جذب  این فرآیند های جدید بیان کننده بلوغ آن جامعه است؛ در واقع به یک  همگونی اجتماعی رسیده است. عموما بهره گیری از ترویج علم، جوامع را به یک همسانی پایدار می رساند.

به گفته جلیلی؛ تنها مراکزی که می توانند نقش ترویج علم به شکلی واقعی و نه شعاری ایفا کند، موزه های علوم و فناوری است و اساسا برای همین هدف تاسیس شده اند و  هیچ انجمن یا دانشگاه و یا هیچ موزه سنتی امکان ندارد که مانند موزه های علم و فناوری در ترویج علم موثر باشد چراکه ترویج علم جزو وظایف این موزه ها است. 

موزه های علم و فناوری در دنیا درآمد های نجومی دارند 

وی با اشاره به اهمیت توسعه و ارتباط آن با موزه های علم و فناوری گفت: یکی از معیارهای جوامع پیشرفته تعداد و تنوع موزه های علوم و فناوری است. در حقیقت کشور های  بزرگ دنیا سرمایه گذاری های زیادی در توسعه موزه های علوم و فناوری می کنند؛ بنابراین اگر کشوری بخواهد در راستای توسعه پایدار گام بردارد، ایجاد و توسعه موزه های علوم و فناوری یکی از راهکارهای آن است. به اعتقاد من سرمایه گذاری بر روی موزه های علم  فناوری هدر رفت ندارد. در اغلب کشور های دنیا این موزه ها جزو پر درآمد ترین مکان های عمومی است که معمولا روز های پایانی هفته انتخاب مردم برای گذران وقت است. 

گفتگو: مهتاب دمیرچی