انسان بنا به ذات طبیعی و خلقت خود از دیرباز حضور و زندگی در کنار هم نوع را تجربه کرده است. در طول تاریخ انسان‌ها در کنار هم توانسته‌اند در برابر بلاهای طبیعی و رفع نیازهای یکدیگر برای هم مؤثر واقع شوند.
در واقع انسان‌ها برای رفع نیازهای خود به این نتیجه رسیده‌اند که در کنار یکدیگر زندگی کنند و جوامع گوناگون بشری از کوچک‌ترین نهاد یعنی خانواده تا جوامع بزرگ‌تر را شکل دهند. از نظر اجتماعی مسؤول بودن یعنی انسان‌ها همواره باید با اخلاق و با حساسیت نسبت به مسائل اجتماعی و فرهنگی محیط پیرامون خود رفتار کنند.
به زبان ساده باید اذعان داشت که مسؤولیت اجتماعی یعنی شرکت فعال فرد نسبت به اتفاقات پیرامون محیط زندگی خود و حل مشکلات به وجود آمده در آن مقطع زمانی. امروزه ما شاهد تغییر و دگرگونی‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی گوناگونی هستیم و مسؤولیت اجتماعی در واقع تأکید دارد که نسبت به این دگرگونی‌ها حساس باشیم.
در فرامین دینی هم درباره این حساسیت نسبت به اجتماع و پذیرش آن نیز توصیه‌های بسیاری شده است. در دین اسلام نیز از تکافل اجتماعی سخن به میان آمده است. بر اساس همین فرامین حاکم شرع باید تکافل اجتماعی را در بعد اجتماعی انجام دهد و در بعد فردی هم تک‌تک افراد جامعه به‌عنوان یک فرد در برابر دیگر افراد مسؤول هستند و باید همواره نسبت به اتفاقات و حوادث پیرامون محیطی که در آن زیست می‌کنیم حساس بود. وقف، خمس و زکات نیز بخشی دیگر از مسؤولیت‌پذیری اجتماعی در یک جامعه با فرامین و دستورات اسلامی است.
مسؤولیت‌پذیری و نقش‌آفرینی اجتماعی در شرایط حساس به نحوی مطلوب همواره توانسته رویدادهای پیش‌آمده را به‌خوبی کنترل کند. بهترین و بیشترین تجلی این مسؤولیت را می‌توان در هشت سال جنگ تحمیلی به‌خوبی رصد کرد. در هشت سال جنگ تحمیلی همه اقشار مردم در کنار هم به‌خوبی این حس مسؤولیت و وظیفه اجتماعی را به نمایش گذاشتند و کشور توانست با همیت مردم و حاکمیت از راه دشوار جنگ بگذرد.
در آن زمان همه‌وهمه بی‌آنکه جبر یا فشار از جانب حکومت بر آنها وارد شود داوطلبانه در جبهه حاضر شده و آنها که توان حضور نداشتند با پشتیبانی از جبهه‌ها نقش‌آفرینی کردند. حال در این زمان با پیشامد و بلای دیگری چون ویروس کرونا دوباره این حس و مسؤولیت اجتماعی بیش از بیش احساس می‌شود.
شاید بتوان در موضوعات کوچک از نقش آحاد جامعه گذشت اما در موضوعات کلانی چون جنگ و بیماری کوتاهی هر فرد یا نهاد می‌تواند جامعه و زیست‌بوم همه مردم یک کشور و حتی جهان را تحت شعاع خود قرار دهد. در مواجهه با بیماری کرونا اگرچه حاکمیت در مقطع حساس در خرید و ورود واکسن تعلل به خرج داده و این امر موجب جان‌باختن تعدادی زیادی از هم‌وطنان عزیزمان شد اما در حال حاضر با دردسترس‌بودن واکسن این وظیفه و مسؤولیت اجتماعی تک‌تک ما شهروندان است که نسبت به دریافت واکسن تعلل به خرج نداده و هرچه سریع‌تر روند واکسیناسیون همگانی را تسریع بخشیده و نسبت به آن حساس باشیم.
چرا که تنها راه برون‌رفت از شرایط کنونی واکسیناسیون همگانی است. باید توجه داشت که همه ما برای اینکه مسؤولیت اجتماعی‌مان را انجام دهیم، چندان منتظر قانون و بخشنامه از سوی دولت و حاکمیت نباشیم.
کوچک‌ترین گامی که هرکدام از ما به‌عنوان یک شهروند در راستای مسؤولیت اجتماعی می‌تواند بردارد یک ساعت وقت‌گذاشتن برای آموزش یک نفر و یا اقناع کردن یک نفر برای زدن واکسن است. همه ما باید مسؤولیت اجتماعی را در جامعه به‌عنوان یک شهروند حرفه‌ای و وظیفه‌شناس بیش از بیش نهایی و نهادینه کنیم شرایط گاهی به‌گونه‌ای است که ما به ناچار باید نسبت به دولت و حاکمیت یک‌قدم پیش‌تر باشیم.
فرهاد آقابابایی – فعال اجتماعی و دانشجوی ارشد مطالعات فرهنگی و رسانه