به گزارش سیناپرس؛ هر ساله شانزده سپتامبر برابر با بیست و ششم شهریور ماه روز بین المللی حفاظت از لایه ازون است؛ لایه ای در ارتفاع بیست الی سی کیلومتری از سطح زمین که نقش مهمی در کنترل میزن تابش ورودی به سطح زمین را دارد.
هر کدام از لایه های جو از شرایط منحصر به فرد دمایی و فشار برخوردارند؛ اما استراتوسفر که دومین لایه جو کره زمین است در بخش هایی از خود مولکول های سه اتمی ازون را به شکل نواری در خود جای داده است که این لایه نواری از سوی در سال ۱۹۱۳ توسط دو فیزیک‌دان فرانسوی به نام‌های شارل فابری و آنری بویسون کشف شد. گازی سمی اما پر فایده برای موجودات سطح زمین.
در واقع از همان سال بود که بشر فهمید درصد ناچیزی از پرتو فرابنفش خورشید به زمین می رسد و همین امر باعث شده است تا حد بسیار زیادی سلامت پوست انسان در برابر نور خورشید تضمین شود. به گزارش سیناپرس،اما در حدود سال های 1970، دانشمندان به این نتیجه رسیدند که برخی تولیدات شیمیایی بر ازون اثر مخرب می گذارند. ایستگاه های اندازه گیری نشان دادند که مواد شیمیایی مخرب ازون در اتمسفر به شدت در حال افزایش هستند. این تخریب، از فرآورده های شیمیایی نظیر کلروفلروکربن های موجود در یخچال و دستگاه های خنک کننده هوا مانند کولرهای گازی ناشی می شد.
تا اینکه در پاسخ به افزایش میزان گازهای مخرب ازون، در سال 1987، دولت های جهان پروتکل مونترال را به عنوان یک میانگین جهانی برای اداره کردن این اثرات ایجاد کردند.
موفق ترین همکاری زیست محیطی مردم دنیا
در نتیجه این توافق بین‌المللی، سوراخ لایه ازون در ناحیه قطب جنوب به آرامی در حال بهبود است. همچنین پیش‌بینی‌های اقلیمی نشان می‌دهند که لایه ازون بین سال‌های ۲۰۵۰ تا ۲۰۷۰ به سطح سال ۱۹۸۰ باز می گردد.
کوفی عنان؛ هفتمین دبیر کل سازمان ملل با توجه به اتخاذ و اجرای گسترده پروتکل مونترال، از آن به عنوان نمونه‌ای از همکاری‌های بین‌المللی استثنایی یاد کرد و گفته بود؛ «شاید تنها موفق ترین توافق بین‌المللی تا به امروز، پروتکل مونترال بوده‌است»
ایسنا در این باره نوشته است؛ «این توافقنامه به عنوان یک معاهده در زمینه مواد مخرب لایه ازون است که در سال ۱۹۸۷ امضا و دو سال بعد لازم الاجرا شد. پروتکل مونترال را می توان نمونه ای از موفق ترین همکاری های زیست محیطی بین المللی دانست. کشورهای عضو این پروتکل، سلسله قواعدی را وضع کرده اند که در پرتو آخرین اطلاعات علمی و فنی، مرتب اصلاح و بازنگری می شود و تاکنون ۹۶ ماده از آن تصویب شده است.»
گفتنی است، اگر حدود ۳۰ سال پیش معاهده حفاظت از لایه ازون موسوم به پروتکل مونترال در این شهر امضا نمی‌شد و جهان برای یک مشارکت بین‌المللی عزم خود را جزم نمی‌کرد، کمترین اتفاقی که برای ما می‌‌افتاد این بود که به تعداد افرادی که به سرطان پوست مبتلا می‌شدند سالانه دو میلیون نفر اضافه می شد و شاید امروز بیش از آنکه بخواهیم پاندمی کرونا را مهار کنیم سال ها بود که با سرطان پوست دست و پنجه نرم می کردیم.
روی کار آمدن معضلی دیگر
اما در خلال موفقیتی که پرتوکل مونترال در حفاظت از لایه ازون داشت معضل دیگری در تروپسفر نزدیک ترین لایه به سطح زمین به وجود آمد. انتشار زیاد ازون از سوی انسان فرآیند مضر دیگری است که نزدیک به یک دهه می شود دانشمندان از آن به عنوان ازون با منشا انسان یاد می کنند.
مهری اکبری، اقلیم شناس درباب ازون خوب و ازون با منشا انسانی گفته است؛ «با تمام آثار مثبت خوب ازون باید توجه داشته باشیم که جایگاه اصلی آن لایه استراتسفر است، اما با توجه به تحقیقات صورت گرفته در سال‌های اخیر دانشمندان متوجه ازونی دیگر در لایه تروپسفر شده‌اند، در حقیقت گاز ازونی که در نزدیکی سطح زمین قرار دارد یا همان ازون تروپسفری با اینکه همان گاز ازون یا O3 است اما چون ترکیبی از سوخت‌های فسیلی را هم در خود دارد؛ حاوی گازهای سمی بیشتری است و چون در جایگاه خودش هم نیست آسیب بیشتری برای بشر دارد؛ در واقع در ازون تروپسفری ترکیبی از گازهای NOX است این گازها جزو ترکیبات اکسیژن و نیتروژن هستند که مهم‌ترین منابع آن ها اگزوز خودروها و ترکیبات نفتی است.»
گفتنی است، تابش خورشید در تشکیل ازون تروپسفری نقش مهمی دارد و به عنوان یک عامل تثبیت کننده این شرایط است.
اوزون تروپسفری در فصل گرم بیشتر است
صادق ضیاییان، مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی در این باره به خبرنگار سیناپرس می گوید؛ «معمولا با افزایش دما شاهد افزایش آلاینده های اوزنی هستیم چرا که فعل و انفعالات ناشی از گازهای آلاینده که در داخل جو شکل می گیرد. ازون را هم شامل می شود و ای در فصل گرما نمود بیشتری دارد.»
با توجه به تحقیقاتی که در سال‌های اخیر در جو شهر تهران انجام شده است، برخی از سامانه های اتمسفری که منجر به نزول هوا و پایداری آن می شوند، ازون تروپسفر را می توانند به لایه های نزدیک تر سطح زمین برسانند. به همین دلیل در تابستان که شرایط جوی پایدار بر ایران حاکم است، معمولا غلظت ازون ثابت و اصولا بیشتر می‌شود؛ اما در روزهای بارنگی به علت تعدد توه هوای کم فشار و پر فشار، غلظت آن متغیرتر از فصل تابستان است.
به گزارش سیناپرس، دانشمندان معتقدند؛ همواره یکی از گازهایی که می تواند با ازون ترکیب شود؛ دی‌اکسید کربن است و از طرفی یکی از عوامل اصلی گرمایش جهانی هم افزایش این گاز در جو است؛ بنابراین هر چقدر میزان گرمایش جهانی بیشتر باشد، غلطت ازون هم بیشتر می شود؛ اما در این چند دهه گذشته استفاده زیاد از CFCها که خود پایدار کننده غلظت ازون هستند، مهار شده است و آن ها با توجه به آگاهی اجتماعی نسبت به بهبود روند ترمیم سوراخ ازون خوش بین هستند.
گزارش : مهتاب دمیرچی