به گزارش سیناپرس، تا کنون تعریف های گوناگونی از طبیعت کره زمین در متون علمی به چاپ رسیده است؛ اما اگر بخواهیم از بطن این تعاریف دو ویژگی مهم طبیعت کره خاکیمان را برشماریم، باید بگوییم تنوع و دگرگونی ماهیت اصلی طبیعت کره زمین است.
طرح سوالات ساده ای درباب چرایی دمای پایین قطب ها و وجود کمربند بیابانی در مدارهای نزدیک به استوا و تعادل دمایی همیشگی منطقه حاره با وجود دریافت انرژی تابشی بیشتر، اول بار از سوی اقلیم شناسانی چون کارل رزبای، جورج هدلی و در نهایت فرل پرسیده شد. این دانشمندان که دانش فیزیک زیادی داشتند، نخستین طراحان مدل های اقلیمی برای شناخت بیشتر مناطق گرم و سرد کره زمین بودند.
زمین کج عامل گوناگونی ها
طبق یافته های دانشمندان تنوع و شکلگیری اقلیم های جهان تحت تاثیر موقعیت ایستایی سیاره زمین در فضا است و از انحراف ۲۳ و نیم درجه کره زمین و مایل بودن زاویه تابش خورشید در سطوح گوناگون این سیاره ناشی می شود؛ در واقع ایستادن کج زمین در فضا باعث شد نور خورشید به میزان متفاوت اما ثابتی بر سطوح مختلف کره زمین بتابد و انرژی در هر منطقه به میزان تعیین شده ای دریافت شود.
گفتنی است، اگر انحراف ۲۳ و نیم درجه ای کره زمین در فضا نبود، تابش مستقیم نور خورشید باعث می شد انسان هیچگاه شاهد تغییر فصل قابل توجهی نباشد و همواره ساعات یکسانی از شبانه روز را در تمامی روزهای سال تجربه کند. در اصل انحراف زمین در فضا دلیل اصلی مایل بودن نور خورشید در سطح کره زمین است که این امر تفاوت دریافت انرژی را در زمین موجب می شود.
مسافری از هوا
اما موتور انرژی کره زمین که منبع آن خورشید است، دقیقاً در محدوده خط استوا روشن می شود و این آغاز داستان شکل گیری اقلیم در کره زمین است. در سال 1753 جورج هدلی گردش هوا در سطح زمین را اینگونه بیان کرد که هوا از مرکز پرفشار به سمت مرکز کم فشار در جریان است و طبق قانون همرفت، هوا استوایی باید به سمت قطب برود. بنابراین جریان هوا باید در ارتفاعات و سطح زمین میان استوا و قطب در تبادل باشد.
پیش تر بیان شد که محدوده استوا منطقه اصلی برای دریافت انرژی خورشیدی است؛ حال وقتی این انرژی به میزان کافی دریافت شود، هوای گرم شده با توجه به پتانسیل حرارتی برای برقراری تعادل دمایی و فشار تمایل به صعود به سمت عرض های بالاتر را دارد. حال این هوا در حین پیمایش عرض های جغرافیایی خود به مقصد قطب با مانعی مواجه می شود که نمی تواند به مقصد خود برسد. در واقع مواجهه با حرکت وضعی زمین که به عنوان نیروی کوریولیس شناخته می شود باعث شده است هوای آمده از استوا در حوالی مدار 30 درجه شمالی و جنوبی به سمت راست مسیر خود منحرف شود و دیگر نتواند به عرض های بالاتر برسد. حال این هوای منحرف شده که تا حدی اندوخته انرژی و گرمایی را از دست داده است؛ تمایل به نزول به سطح زمین دارد.
جایی که فشار زمین بالا می رود
نزول هوا در حوالی مدار راس السرطان در نیمکره شمالی و راس الجدی در نیمکره جنوبی باعث شده است عظیم ترین مراکز فشار دینامیکی در سطح زمین شکل بگیرد که در اصطلاح علمی به آن مراکز پرفشار جنب حاره می گویند. این مراکز دلیل اصلی شکلگیری بزرگترین بیابان های کره زمین از جمله صحرای آفریقا و عربستان هم هستند.
از این مراکز فشار می توان به عنوان موتورخانه انرژی کره زمین هم یاد کرد. از آنجایی که هوا به نوعی در این منطقه انبار می شود، منشا عظیم بادهایی (بادهای غربی) است که مأموریت آنها ارسال انرژی به دیگر مناطق کره زمین به ویژه عرض‌های بالاتر جغرافیایی است. وزش سینوسی بادهای غربی باعث می شود با خود رطوبت و بسته های بارشی هوا را به دیگر مناطق از جمله خاورمیانه و اروپا به سوغات بیاورند. در واقع با گذر کردن از روی اقیانوس ها رطوبت را به دیگر مناطق سیاره می برد و باعث تعدیل دما و رطوبت در دیگر مناطق کره زمین می شود. در نتیجه باید گفت اصلی ترین کنترل کننده های اقلیم سیاره ای در کره زمین مراکز پرفشار جنب حاره هستند که از فرونشینی مداوم هوا ایجاد شده اند. اما نزول هوا به مقیاس بسیار وسیع در سیاره زمین مانع از ورود هیچگونه بسته هوای مرطوب به این منطقه شده است. به گونه‌ای که تا قرن‌ها این مناطق رنگ باران را به خود ندیده است؛ در حالی که این منطقه خود مسئولیت ارسال باد و بسته های هوایی را به دیگر مناطق را برعهده دارد.
با توجه به موارد یاد شده می توان گفت؛ بادهای غربی منشا اصلی ریزش های جوی در خاورمیانه به ویژه ایران است، بادهایی که دلیل شکلگیری بسیاری از توده‌های هوایی در فصل‌های بهار، پاییز و زمستان است؛ بنابراین اگر صحبتی از بارش در فصل تابستان و ورود توده‌های هوایی باران زا در ایران نمی‌شود دلیلش واضح است؛ چراکه با گسترش پرفشار جنب حاره در فصل گرم سال بادهای غربی ضعیف تر می شود؛ بنابراین ما در تابستان همواره با یک توده هوا سرکار داریم. هوایی کم‌فشار در سطح زمین و پرفشار در ارتفاعات بالاتر که مانع از ورود دیگر توده هوایی به ایران می شود.
زمین انرژی مازاد نمی خواهد سوخت های فسیلی را قطع کنید
اما آن چیزی که چند سالی است به عنوان تغییرات اقلیمی می‌شناسیم که در فرایند بارشی و دمایی سیستم های هوایی تاثیرات مختلفی گذاشته است تداخل در سیستم گردش عمومی جو است. در واقع تغییرات اقلیمی باعث تغییرات بنیادین در چرخه آب و هوای کره زمین می شود که این تغییرات بنیادین خود مصوب دگرگونی های عظیم در اقلیم های کوچک یا به عبارت دیگر خرد اقلیم ها است.
در تشریح این موضوع باید گفت، بالا رفتن دمای کره زمین و گرمایش جهانی خود باعث ایجاد انرژی مازاد در بخش هایی می شود که تا پیش از این وجود نداشته است و همین اختلال بزرگی را در چرخه آب و هوایی ایجاد می‌کند و باعث می‌شود اقلیم همیشگی جهان به مرور مختل شود و فرایندهای دیگری جایگزین آن شود که به ما فرصت سازگاری را ندهند.
گزارش: مهتاب دمیرچی