رصدخانه ای به نام علم یا به کام دولت
به گزارش سیناپرس، رصدخانه؛ جایی برای دیدن ستارگان و میعادگاهی برای منجمان که در آن به کشف دنیای کیهانی، می پردازند. این مکان علمی در ایران، نخستین بار از سوی دو اخترشناس برجسته به نام‌های فضل بن نوبخت اهوازی و محمد بن موسی خوارزمی در شهر بغداد برای کاوش اجرام سماوی تاسیس شد. گفتنی است؛ رصدخانه ها در ممالک اسلامی نه تنها مراکزی برای رصد ستارگان بودند بلکه به عنوان پایگاه های علمی و محل اجتماع دانشمندان هم شناخته می شدند.
و اما رصد خانه ملی که از سال 1377 نخستین کلنگ آن در ارتفاعات شهرستان کاشان زده شد، چند روز گذشته خبر افتتاح آن با وجود نواقص زیاد در رسانه ها منتشر شد. البته این افتتاحیه بیش از هر چیز تعجب جامعه رصدی و منجمان آماتوری و حرفه ای را در پی داشت؛ چراکه این رصد خانه از آنجایی که فاقد آیینه است، کارکردی ندارد و بنا بر نظر کارشناسان تا دو سال دیگر هم راه اندازی نخواهد شد.
بی شک رونمایی از یک رویداد یا مکان علمی آن هم در قد و قواره رصدخانه ملی در جامعه ای که منجمان آماتورش به لحاظ سابقه و اطلاعات علمی کم از منجمان حرفه ای ندارند و دارای برترین انجمن منجمان آماتوری در خاورمیانه که متشکل از صاحبنظران و دانشگاهیان بسیاری است، باید با دقت نظر بیشری صورت پذیرد؛ چراکه اقناع چنین مخاطبانی با شبهات و اطلاعات نادرست، امری محال است.
رصد خانه ملی هم به لیست اماکنی پیوست که بدون کارکرد افتتاح شد
نواقص به جا مانده از رصد خانه ملی از یک سو و ارائه اطلاعات نادرست از سوی سورنا ستاری، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برای جلوه گری های سیاسی، از سوی دیگر باعث شد تا اغلب روزنامه نگاران علم و اهالی رسانه نسبت به آن واکنش نشان دهند؛ ستاری در ابتدای مراسم افتتاحیه در رسانه ملی ادعا کرد که تنها هشت رصدخانه در محدوده نیمکره شمالی زمین ساخته شده است و در محدوده اسپانیا تا هند هیچ رصد خانه دیگری وجود ندارد؛ این در حالی بود که محمد جواد ترابی، روزنامه نگار علم و منجم آماتور در صفحه مجازی خود نسبت به این ادعا واکنش نشان داد و لیستی از رصد خانه های نیمکره شمالی از جمله هاوایی و جزایر قناری را نام برد که تعداد و موقعیت جغرافیایی این رصد خانه ها، گزاره ستاری را نقض می کند.
از آن گذشته، این رصد خانه در حالی افتتاح شد که آیینه تلسکوپ مرکزی آن هنوز جای گذاری نشده است. در واقع رصد خانه هست و آیینه ای برای دید آسمان وجود ندارد.
تلسکوپی در کار نیست چه برسد به رصدخانه
کاظم کوکرم منجم آماتور و روزنامه‌نگار علم هم در صفحه مجازی خود اینگونه نوشت؛ «کشتی تحقیقاتی کاوشگر خلیج فارس را در حالتی رونمایی می کنند که کشتی نمی تواند حرکت کند. در نمایش افتتاح خودرو تارا موتور خودرو استارت نمی خورد و رصدخانه ملی را هم امروز افتتاح کردند با تلسکوپی که آیینه ندارد. اعتبار محققان ایرانی و آرزوهای بزرگ ما دستمایه رقابت های سیاسی شده است.»
از طرفی دکتر رضا منصوری؛ کیهان شناس و استاد بازنشسته دانشگاه شریف هم در پاسخ نوشته است؛ «تلسکوپی در کار نیست چه رسد به رصدخانه.»
قلب سیستم در سیستم وجود ندارد
آریا صبوری روزنامه نگار علم در گفتگو با سیناپرس با اشاره به نواقض جا مانده رصدخانه ملی می گوید؛ این رصدخانه در حالی افتتاح شده است که هنوز فاقد آیینه است و آیینه مرکزی آن در انباری در تهران نگهداری می شود. در واقع قلب سیستم در سیستم وجود ندارد.
صبوری در پاسخ به این نحوه افتتاح می گوید؛ اطلاعی از پشت پرده افتتاح این چنینی ندارم اما به نظر می رسد؛ عجله، ناشی از یک سری تصمیمات سیاسی در انتهای دولت فعلی بوده است. اینگونه افتتاحیه ها مانند این است که خودرو ساخته شود اما فاقد موتور باشد. تا سال گذشته از این رصدخانه به عنوان پروژه در دست احداث بازدید می شد و حالا خبر افتتاحیه آن بیشتر شبیه یک جک خنده دار است.
به گفته صبوری؛ بنای اصلی ساختمان رصدخانه و تلسکوپ ساخته شده اما آیینه آن حتی لایه نشانی هم نشده است. گفتنی است، نصب آیینه دارای یک پروسه فنی سختی است که زمان زیادی می برد.
صبوری با اشاره به دیگر نواقص رصدخانه ملی معتقد است؛ تلسکوپ تکان می خورد اما کار چرخش و موتور گذاری آن انجام نشده است؛ در واقع هنوز گنبد اصلی تکان نمی خورد و در خوشبینانه ترین حالت این پروژه تا دو سال آینده هم به ثمر نمی نشیند چه برسد به آنکه نام افتتاحیه روی آن بگذاریم.
وی می گوید؛ در پروسه مهندسی ساخت یک رصدخانه، گنبد باید همزمان با تلسکوپ حرکت کند و این نیازمند یک روند برنامه نویسی و مهندسی است که در رصدخانه ملی هنوز این فرایند آزمایش نشده است. یکی دیگر از بحث های مهم لایه نشانی آیینه تلسکوپ است که باید ابتدا آیینه جا بخورد و نورسنجی اپتیکی انجام شود از این جا به بعد است که فرآیند نصب آیینه و طراحی ایرادات خود را نشان می دهد. معمولا در اغلب رصدخانه های دنیا بعد از نخستین خروجی مراسم افتتاحیه برگزار می کنند.
اما اینکه رصدخانه ای با نواقص یاد شده افتتاح می شود و در کنار آن یکی از بزرگترین مسوولان در سیاستگذاری علمی کشور اطلاعات نادرست فاحشی را در رسانه ملی ارائه می دهد، ناشی از این است که عموما علم در نگاه مسوولان حکومتی، به مانند ویترینی است که جای خالی کم کاری های دولت را در انظار عمومی پر می کند و هیچگاه به عنوان یک روند مهم برای توسعه و پیشرفت کشور در نظر گرفته نشده است.
گزارش: مهتاب دمیرچی
