تحول ساختاری فرهنگ را به نهادها محدود نکنیم
سعیدرضا عاملی در همایش ملی منطق بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی کشور درباره موضوع بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی اظهار داشت: مقام معظم رهبری در دو دیدار با هیات دولت سیزدهم روی بازسازی انقلابی ساختار فرهنگ تاکید کردند. حال این سوال مطرح است که با چه چالشی مواجه هستیم که مقام معظم رهبری بازسازی انقلابی فرهنگی را یک ضرورت بیان می‌کنند.
وی با بیان اینکه اگر مفهوم مورد نظر ایشان را درست درک نکنیم، مطالعاتی که انجام می دهیم ممکن است به انحراف برود، ادامه داد: در این موضوع اولین چیزی که به ذهن متبادر می‌شود رفتن سراغ نهادهای فرهنگی است که متاسفانه همین اتفاق افتاد، سراغ نهادهای فرهنگی رفتیم و سازمان‌ها و نهادهای فرهنگی لیست کردیم، در این مسیر تداخل ها و موازی کاری‌ها و احیانا کارهای غیرضروری پیدا شد، با این رویکرد به دنبال مدلی از حکمرانی و مدیریت فرهنگی بودیم که کارآمدی داشته باشد. این رویکرد به پیشنهاد حذف، ادغام و ایجاد نهادهای جدید منجر شد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: در کنار این رویکرد، نگاه دیگر این است که خروجی کارهای فرهنگی نشان می‌دهد با تفاوت نسلی، تضاد نسلی و گاهی تقابل بین نسلی مواجه هستیم. نسلی را داریم که در ظهور و بروز در عرصه های مهم از هشت سال دفاع مقدس تا دفاع از حرم تا حضور در راهپیمایی اربعین، تا جاماندگان اربعین جمعیت بزرگی را به خودش اختصاص می دهد. از طرفی نسلی داریم که اساسا در یک فضای دیگری به فرهنگی شدن و اجتماعی شدن پرداخته و مشخصاتش متفاوت است و اساسا آن را نمی‌شناسیم. با چالش مقبولیت بعضی از فعالیت‌های فرهنگی و به عبارتی با بحران زبان و ادبیات مورد مفاهمه اجتماعی مواجه هستیم. زبان و نگاه ما برای نسلی از جوانان امروز، مقبولیت ندارد و این به معنای نداشتن مشروعیت محتوای فرهنگی نیست، بلکه مشکل در "روش‌ها" و "منش‌ها"، "بازنمایی‌ها و بیان" است.
دنیا در گذرگاه تغییر فرهنگی قرار گرفته است
عاملی اذعان کرد: در گذرگاه تغییر فرهنگی قرار داریم، نه ما فقط، بلکه دنیا در این گذرگاه تغییر فرهنگی قرار گرفته است. با ظهور صنعت همزمان ارتباطات و بروزش در فناوری اینترنت و فضای مجازی و با دسترس‌پذیرشدن سایر فرهنگ‌ها و غلبه محتوای فرهنگی در فضای مجازی مواجه هستیم.
وی تصریح کرد: فرهنگ جهان، صرفا در قالب آسیب‌های فضای مجازی ظهور و بروز ندارد. بله بنگاه‌های کسب و کار بدن عرصه‌ای از فضای مجازی را به نمایش می‌گذارند، که فرض می شود اینترنت مساوی با کسب و کار بدن، ولی واقعیت اینگونه نیست. کما اینکه در دهه اول ظهور اینترنت مصرف دوم فضای مجازی امور مرتبط با بدن و ناهنجاری های بدن بود ولی امروز کمتر از سه درصد محتوای اینترنت مربوط به این موضوعات است، ۹۷ درصد محتوای اینترنت خدمات، اطلاعات، اقتصاد، کسب و کار، مدیریت حکمرانی کشورها، کوچک شدن دولتها و افزایش خدمات هوشمند است. ۸۵ درصد محتوای فضای مجازی صوتی و تصویری و چندرسانه‌ای است و دیگر متن نوشتاری قلبه محتوا ندارد.
عاملی با تاکید بر جهان دو فضایی گفت: فضای اول فضای ملی و جغرافیای کشور و حوزه حکمرانی ملی است و یک عرصه از اجتماعی شدن را به خودش اختصاص داده است. فضای دوم فرامحلی است، این فضا خارج از حکمرانی دولتهاست، کمپانی‌های بزرگ این فضا را مدیریت می‌کنند، از ۱۰ نهاد فناوری اطلاعات که ثروتمندترین در جهان هستند، هیچ کدام دولتی نیستند، ممکن است با دولت ها پیوند داشته باشند ولی شرکت های بخش خصوصی هستند. گوگل، یوتیوب، ام اس ان، ویکی پدیا شرکت‌های غیردولتی با ارزش سرمایه بالا هستند، درآمد گوگل در سال ۲۰۲۱، ۴۱ درصد افزایش پیدا کرد و به ۲۵۶ میلیارد دلار رسید و این یعنی قدرت او بیشتر و توان اثرگذاری بیشتری پیدا کرده است.
استاد دانشگاه تهران با تاکید بر بازسازی انقلابی ساختار فرهنگ بیان کرد: بازسازی یعنی توانایی مدیریت دوفضایی ایجاد شود، ساختاری که شکل گیری فرهنگ در دو فضا را داشته باشد. یک تفاوت بنیادین بین نسل قبل از اینترنت و بعد از اینترنت وجود دارد و آن این است که نسل قبل مخاطب و دریافت کننده بود، تحلیل می کرد، اما تعامل، بازخورد و بازنشر نداشت. از وقتی اینترنت و وب ۲ به وجود آمد مخاطب تبدیل به کاربر شد. خودش در محیط جستجو قرار می گیرد و پیدا می کند، در انبوه اطلاعات گیج می شود، هویت‌های گیج و سرد در پرتو این فضا شکل می‌گیرد. اگر به این نسل بگویید «باید» نتیجه اش «نباید» است، بگویید «بشود» نتیجه اش «نشود» است، این نسل تعاملی است، نسلی است که باید قانع شود و بر اساس اقناع اجتماعی و فرهنگی تغییر صورت گیرد.
نداشتن قانونگذاری برای جهان جدید
عاملی ادامه داد: منطق قرآن همین است و تغییر را امری خود انگیخته می‌داند. کنترل اجتماعی مثل چراغ راهنمایی و قانونگذاری می‌تواند در این فضا وجود داشته باشد، اما یکی از قصورهای ما نداشتن قانونگذاری برای جهان جدید است. کمترین حجم قانونگذاری را داشتیم، ۲۵ سال پیش قانون کسب و کار الکترونیک از سوی مجلس و قانون جرایم الکترونیک نیز در مجلس تصویب شده است و غیر از این دو قانون، قانون جدی دیگر در حوزه فضای مجازی در مجلس نداریم. البته مرکز ملی فضای مجازی و شورای عالی فضای مجازی زحماتی کشیده، اما شورای عالی فضای مجازی مدام با این چالش روبروست که اگر جرایم ایجاد شود، دیگر در حوزه اختیاراتش نیست.
وی گفت: شاهد هستیم حجم زیادی از قانون گذاری در مبدا ظهور اینترنت صورت گرفته است، مگر کسی می تواند هجو نسبت به شخصیت دیگران، اقدامات اجتماعی نسبت به یک جمعیت و قومیت انجام دهد؟ همگی اینها مقررات دارد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه تحول ساختاری فرهنگ را به نهادها محدود نکنیم، تاکید کرد: به چهار تغییر ساختاری نیاز داریم. اول تغییر در نگرش است، باید تغییر نگرشی در حوزه فرهنگ ایجاد شود، هر سیاستگذاری در حوزه فرهنگ اگر به تقویت کاربر منجر نشود، به شکست می‌انجامد، به توانمندی افراد نیاز داریم. اکنون مخاطب تبدیل به کاربر شده و به توانمندی جدید و تشخیص بالا نیاز دارد.
عاملی با اشاره به تاکید مقام معظم رهبری در زمینه سواد مجازی گفت: در حکم جدیدی که مقام معظم رهبری به شورای عالی انقلاب فرهنگی دادند موضوع سواد مجازی مورد تاکید ایشان بوده است و دو ماموریت را به شورای عالی انقلاب فرهنگی دادند. یکی از این ماموریت‌ها در حوزه سواد مجازی است، سواد مجازی عرصه سواد عمومی دارد که شامل همه مردم می‌شود. این سواد را باید همه مردم داشته باشند. در عرصه سواد عمومی، سواد اطلاعاتی اهمیت بالایی دارد، تا اطلاعات صحیح را از اطلاعات غیرصحیح تشخیص دهند. افراد نیازمند سواد حقوقی هستند تا بدانند پیامدهای حقوقی رفتار در فضای مجازی چیست و با حقوق کاربر، حقوق مرتبط با خدمات و محتوا آشنا شوند.
وی گفت: روزانه نزدیک به ۳۰۰ میلیارد پست الکترونیک ارسال می شود. همه کسانی که در ذخیره اطلاعات دارای هویت اینترنتی هستند، روزانه پست‌های الکترونیکی زیادی را دریافت می‌کنند. باز بودن محیط برای نزدیک به ۶ میلیارد کاربر است. بنابراین نیازمند شناخت ابعاد حقوقی مرتبط با اینترنت هستیم. نیازمند سواد فرهنگی نسبت به فضای مجازی هستیم.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی یکی از تعریف نشده ترین مفاهیم موجود را مفهوم فرهنگ دانست و گفت: ما اشتراک مفهومی راجع به فرهنگ نداریم. در اسناد رسمی تنها جایی که فرهنگ تعریف شده است، سند مهندسی فرهنگی کشور است. این سند تلاش کرده با یک مفهوم عمومی فرهنگ را تعریف کند. در این مفهوم فرهنگ ملی ناظر بر وجوه مشترک و غالب مبتنی بر سبک زندگی و سنت و سیره فرهنگی در یک جامعه است که ظهور و بروز در شادی و غم و مخاطرات ملی دارد. حال این سوال مطرح است که یکی از بنیادی ترین مولفه ها در فرهنگ ما چیست؟ طبیعتا دین است که در این تعریف جایگاهی ندارد.
وی ادامه داد: فرهنگ به معنی روش زندگی کردن است از غذا خوردن گرفته تا لباس پوشیدن تا مسجد و دین داری، مراسم‌ها، آیین ها و تا فناوری همگی فرهنگ هستند. یکی از دلایلی که با ناهنجاری اجتماعی روبرو هستیم این است که فناوری را بدون فرهنگ فرض می کنیم، وقتی واردش می شویم در می‌یابیم یک دنیا فرهنگ ایجاد شده است. برخی فکر می‌کنند اگر از ساختار فلان نرم افزار خارج شوند در قالب دیگری قرار گیرند مشکل تمام شده است، در صورتی که مشکل تمام نشده است. در ایتا یا بله باشیم محیط مشترک و تشکیل گروه و محیط باز ارسال اطلاعات است، این بازبودگی جزء لاینک نظام لیبرال است. این نرم افزارها بر مبنای نظام لیبرال ساخته شده است. ممکن است با پیام رسانه ای داخلی مسئله از این جهت عوض می‌شود که بارگذاری داده در مراکز داده ملی صورت می گیرد و سیاستی بر محتوا حاکم است و برخی محتواها اجازه نشر پیدا نمی‌کند، اما مسئله اصلی چیز دیگری است. مسئله ساختار با هم بودگی و بازبودگی فضا است که یک فرهنگ متفاوت را بوجود می‌آورد.
عاملی بیان کرد: در حوزه سواد مجازی عمومی یکی از عرصه های دیگر سواد تحلیلی است. در سواد عمومی مرتبط با فضای مجازی برای توانمندکردن شهروند باید سواد تحلیلی به او آموزش داده شود تا دریابد چه چیزی خوب است و چه داده های مخاطره انگیز است، چه محتوایی قانونی است چه محتوایی غیر قانونی است. قلمرو دوم سواد اختصاصی است. سواد اختصاصی در واقع سواد مجازی متناسب با بوم رنگ فرهنگی کشور و فرهنگ جمهوری اسلامی است. در مرحله بعد سواد تخصصی است که پردامنه است و در رشته های مختلف متفاوت است.
وی خاطرنشان کرد: بنابراین در بازسازی انقلابی ساختار فرهنگ یک عرصه نگرشی است که نیازمند اصلاح نگرش فرهنگی، روش‌های فرهنگی و اقدامات فرهنگی هستیم و اینکه آیا می توانیم با روشی در دوره مخاطب بودن شهروندان، در امروز که شهروندان کنشگران فعال شده‌اند و در واقع از مخاطب تبدیل به کاربر شده‌اند اقدام کنیم؟ طبق منطق قرآن تغییر امری خودانگیخته است. حتما حکومت نسبت به خودانگیختگی مسئولیت دارد تا بتواند فرد را به مسیر تغییر نگرشی راهنمایی بکند. ان الله لایغیر بقوم حتی یغیر بانفسهم. خداوند تغییری را ایجاد نمی‌کند مگر اینکه خود فرد نسبت به تغییر خود اقدام کند. تغییرات صوری و شکلی پایدار ندارند و خیلی اوقات تبدیل به ضد خود می‌شوند.
عاملی افزود: تعریف رسمی و ملی از مفاهیم بنیادی از جمله فرهنگ، سیاست فرهنگی، حمکرانی فرهنگی، مدیریت فرهنگی و مانند اینها چیست؟ در تعریف معیار کشور از فرهنگ مبتنی بر کدام یک از سه رویکرد است. یک رویکرد تمدنی است، یعنی رویکرد وفاق اجتماعی، هدف گیری تمدن نوین اسلامی و مسیر پیداکردن از آن طریق است، رویکرد دوم اقتصادی است و توجه به صنعت فرهنگی و بازار فرهنگ که خیلی اوقات دوستان بازاری به فرهنگ نگاه می‌کنند، یا رویکرد سیاسی به فرهنگ با نگاه ابزار حکمرانی یعنی مشروعیت در خوزه فرهنگ محور است، یا هر سه اینهاست؟
وی گفت: باید مشخص شود رویکرد نظام حمهوری اسلامی به فرهنگ چیست؟ آیا از نوع حکمرانی فرهنگی است یا رویکرد سیاستگذاری مورد نظر است یا تلاشی است برای ایجاد زیرساخت‌های توانش اجتماعی برای زندگی کردن در اقلیم اسلامی است. آیا طبقه بندی استاندارد و مورد وفاق در این زمینه داریم؟
عاملی ادامه داد: نکته مهم در تحول ساختاری فرهنگ بحث روش است، با چه روشی می خواهیم تحول ساختاری در فرهنگ ایجاد کنیم. فرایندها با روش‌ها، منش ها و نظام واره‌های پیوسته با هدف کارآمدی و موفقیت سروکار دارد. اگر روشی کارآمد باشد آن روش پذیرش عمومی پیدا می کند، اگر کارآمد نباشد کم کم جمعیت همراه را از دست می‌دهد و بحران جمعیتی در روش کار ایجاد می شود.
وی بیان کرد: نکته سوم تحول در محتواست. بیانه گام دوم، هدف را در تغییر انقلابی ساختار روشن کرده است، ما باید با سازوکار نگرشی، روشی و محتوایی حرکت کنیم که بتواند ما را به مولفه های تمدن نوین اسلامی نزدیک کند. بنیادی‌ترین عنصر تمدن نوین اسلامی پرچم داری حضرت مهدی(عج) و اقامه و استقرار عدالت است. عنصرهای مهم دیگر امنیت اجتماعی، اخوت و برادری و روابط صمیمانه بین جامعه، جاکمیت اخلاق در جامعه، یک دست کردن جامعه از حیث عضویت در اقلیم فرهنگی، احساس باهم بودگی، احساس همدلی و همدردی است. باید مولفه هایی که عمود خیمه دوران ظهور و تمدن نوین اسلامی است را هدف بگیریم و در بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی، اینگونه مقوله های مهم و بزرگ مورد توجه باشد.
عاملی گفت: اگر در بازسازی محتوای ساختار فرهنگی عده ای بیرون بیفتند ما موفق نشده‌ایم، استنباط می‌کنم مقام معظم رهبری از این که جمعیتی از مسیر انقلاب جا افتادند ناراحت هستند، باید عذرخواهی کنیم، بنده به عنوان دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی عذرخواهی می‌کنم که نتوانستم کمک اساسی در این زمینه داشته باشم. در مسائل اجتماعی، سیاست‌هایی باید در کانون فعالیت‌های قرار گیرد که عضویت در اقلیم فرهنگی کشور را افزایش دهد.
هدف تربیت ۱۰ میلیون حافظ قرآن محقق نشد
وی افزود: در مرحله چهارم بازسازی نهادی نیاز داریم و در این مسیر نیازمند یک جراحی اساسی هستیم. بعضی از نهادها باید حذف، بعضی ادغام و نهادهای جدید ایجاد شوند. هدف از این حذف‌ها، ادغام و تاسیس نهادهای جدید، افزایش کارآمدی است. باید موضوعات مهم فرهنگی را مشخص کنیم و از شلوغ بودن برنامه‌ها و ماموریت‌ها پرهیز کنیم. به عنوان مثال امروز نهادهای متعددی متولی امور مرتبط با قرآن هستند، اما هدف مقام معظم رهبری در تربیت ۱۰ میلیون حافظ قرآن محقق نشده است، که اگر محقق می‌شد فضای انقلابی، مهدوی و معنوی در کشور غالب بود.
عاملی گفت: در حوزه تبلیغ فرهنگی با تنگناهایی مواجه هستیم. کلمه تبلیغ مفهوم خوبی در جوامع دیگر ندارد. تبلیغ به معنای بزک کردن و از جنس آگهی تبلیغاتی و حرکت از مسیر ناخودآگاه است که برجستگی‌های کاذب ایجاد می‌کند تا مردم فریب بخورند ولی در فرهنگ اسلامی تعلیم و تربیت را داریم که از جنس توانمندسازی اجتماعی است. البته نهادهایی که از واژه تبلیغ استفاده می‌کنند، همین نگاه تعلیم و تربیت مورد نظرشان است ولی ممکن است ناخواسته مسیر دقیقی را دنبال نکنند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کرد: باید بپذیریم مسئله بزرگ است، در گذرگاه تغییری هستیم که هنوز ماهیت آن را تشخیص نداده‌ایم، در پژوهش هایی که داشتم هویت‌هایی را دیدم که باید مورد توجه قرار گیرد. هویت‌های چند رگه وجود دارد که اصلا نمی‌دانند باید چه کار کنند. باید مشخص شود که ظرفیت و چالش بین این دو فضا و مدیریت فرهنگی چگونه باشد.
وی خاطرنشان کرد: هدف را نباید گم کنیم هدف تمدن نوین اسلامی که مقام معظم رهبر بخوبی تبیین و دو زیرشاحه تعریف کرده اند یکی زیرشاخه جامعه پردازی و دیگر خودسازی انقلابی است که خودسازی مقدم است. در این مسیر به خودسازی و جامعه پردازی نیاز داریم، رهبر معظم انقلاب در بازسازی فرهنگی به عقلانیت و خرد تاکید می‌کنند، ۱۰ سال پیش در حرم امام فرمودند مکتب امام مکتب عقلانیت و معنویت با بنیان عدالت است. بنابراین مسیر تمدن نوین اسلامی را باید با نگاه جامع معنویت‌گرایی و عقلانیت گرایی همراه با توجه به بنیادین به عدالت دنبال کرد. بنابر این بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی نیز یک هدف کانونی و محتوایی نیاز دارد که مولفه های تمدنی نوین اسلامی است و به لحاظ روش باید تحول نگرشی، تحول محتوایی، تحول در روش‌ها و خدمات فرهنگی و در نهایت تحول نهادی توجه کند.
همایش ملی منطق بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی کشور روز شنبه ۲۳ مهر ۱۴۰۱ با حضور آیت الله سید ابراهیم رئیسی؛ رییس جمهور و مسئولان نهادهای فرهنگی کشور در مرکز همایش‌های بین‌المللی صداوسیما برگزار شد.
No tags for this post.
