آنچه درباره استانداردهای سوخت باید بدانیم

میزان بنزین مصرفی در شهر تهران حدود 15 تا 20 میلیون لیتر برآورد شده است. بر اساس این برآوردها در ایران روزانه بیش از 70 میلیون لیتر بنزین مصرف و به تبع آن هر روز حجم زیادی از مواد آلاینده وارد محیط زیست می شود. البته هنگام سفر و تعطیلات نیز مصرف بنزین افزایش می یابد. بر این اساس در چنین شرایطی ضرورت دارد به روزرسانی خودروها یا به عبارتی بهینه سازی موتور خودروها و به تناسب آن استانداردسازی سوخت مصرفی در خودروها توسط شرکت های خودروسازی و منابع تامین کننده سوخت مورد توجه قرار گیرد. استاندارد آلایندگی یورو که از یورو 1 شروع شده و اکنون به یورو 6 رسیده است، حداکثر مقدار مجاز برای انتشار گازهای آلاینده خودروهای جدید راکه در اتحادیه اروپا فروخته می شود، تعریف می کند.

پیش به سوی یورو 6

یکی از مهم ترین استانداردهای مورد توجه در زمینه تولید سوخت مناسب این است که این سوخت تا حد امکان فاقد هر گونه آلایندگی باشد تا بتوانیم بدون محدودیت از این سوخت استفاده کنیم. مهندس علی اصغر پاسبان، عضو هیات علمی پژوهشگاه صنعت نفت و سرپرست پروژه های نفت خام در گفت وگو با جام جم می گوید: هر سوختی که تولید می شود دارای مشخصاتی است که این مشخصات باید با استانداردهای ملی یا جهانی مطابقت داشته باشد. در زمینه تولید خودرو نیز هر روز شاهد تغییر و تحولاتی هستیم که در مسیر رعایت استانداردهای تدوین شده در عرصه خودروسازی پیش می رود. یکی از بخش هایی که به لطف فناوری های جدید دچار تغییر و تحول شده، طراحی موتور خودروست. بنابراین با توجه به این که صنعت خودروسازی به استقبال فناوری های روز دنیا رفته است منابع تامین کننده سوخت یعنی پالایشگاه ها نیز باید بتوانند با بهره گیری از دستگاه ها و روش های جدید، سوختی تولید کنند که با فناوری های جدید مطابقت داشته باشد. بر این اساس هر سال با تغییر استانداردهای سوخت مواجه هستیم. در گذشته این تغییرات هر 10 تا 15 سال ایجاد می شد، اما اکنون تغییر استانداردها بر اساس برنامه های زمانی سالانه انجام می شود. پس از گذشت یک تا دو سال از ارائه استاندارد یورو 4 استاندارد جدید یورو 5 معرفی شد و اکنون نیز استاندارد جدید یورو 6 در سطح دنیا معرفی شده است که به عنوان یکی از الزامات در زمینه تولید سوخت خودروهای بنزینی و دیزلی مورد توجه قرار گرفته است.

وی درباره لزوم رعایت حداقل استانداردها در تولید سوخت می افزاید: وقتی سوختی را داخل موتور خودرو می ریزیم باید به این نکته توجه داشته باشیم که این سوخت باید از حداقل استانداردهایی که از سوی سازنده خودرو مدنظر بوده، برخوردار باشد. اگر این استانداردها را رعایت نکنیم موتور خودرو کار می کند، اما بازدهی خودرو در مقایسه با آنچه خودروساز پیش بینی کرده است به مراتب کمتر خواهد بود. در نتیجه مقداری هیدروکربن و دیگر مواد آلاینده به دنبال احتراق سوخت در موتور خودرو ایجاد می شود. سوخت مصرفی که اکنون در جایگاه ها عرضه می شود سوخت یورو 4 است. این سوخت بر اساس استانداردهای یورو 4 تولید می شود.

شاخص های استانداردسازی چیست؟

مهندس پاسبان درباره تفاوت استانداردهای معرفی شده در این زمینه این طور توضیح می دهد: میزان ترکیبات موجود در سوخت ها بر اساس استانداردهایی که در فرآیند تولید آن مورد توجه قرار می گیرد، متفاوت است. برای مثال در بنزین یورو 4 مقدار گوگرد موجود بسیار بالاست. این در حالی است که در بنزین یورو 4 شاخصه هایی که به افزایش انتشار آلاینده ها منجر می شود تحت کنترل قرار گرفته و کاهش یافته است. در بنزین یورو 2 میزان گوگرد بیش از 500PPM (500 قسمت در میلیون) است. این در حالی است که در بنزین یورو 4 میزان گوگرد به عنوان یکی از عوامل اصلی انتشار گازهای آلاینده که به بارش باران های اسیدی منجر می شود به 50ppm کاهش می یابد. در بنزین یورو 5 میزان گوگرد به پنج برابر کاهش یافته و بر اساس این استاندارد میزان گوگرد در بنزین باید حداکثر 10ppm باشد.

وی با اشاره به آلاینده های دیگری که در بنزین وجود دارد، می گوید: در بنزین آلاینده های دیگری هم وجود دارد. وجود ترکیبات آروماتیک در بنزین موجب می شود بر اثر احتراق سوخت درموتور، ذرات معلق ایجاد شود که اندازه این ذرات کمتر از 5 میکرون است. در روزهای سرد زمستان که با پدیده وارونگی هوا مواجهیم، این پدیده بیشتر به چشم می خورد؛ بنابراین کنترل میزان ترکیبات آروماتیک در بنزین ضروری است. در بنزین یورو4 بر اساس استانداردهای در نظر گرفته شده مقدار ترکیبات آروماتیک باید حداکثر 35 درصد باشد در حالی که پیش از این حد مجاز این ترکیبات بیش از 35 درصد بوده است. در بنزین یورو 4 میزان این ترکیبات آروماتیک باید کنترل شود. از سوی دیگر افزایش میزان ترکیبات الفینی در بنزین به تولید ازن منجر می شود. اگرچه وجود ازن در طبقات بالای جو مزایایی دارد، اما وجود این گاز در لایه های پایینی جو با مخاطرات زیادی همراه است. در بنزین یورو 4 میزان ترکیبات الفینی تحت کنترل قرار می گیرد. بر این اساس میزان مجاز این ترکیبات در بنزین حداکثر 18 درصد است که این استاندارد اکنون در بنزین یورو4 رعایت می شود.

عضو هیات علمی پژوهشگاه صنعت نفت، از دیگر مشخصه هایی که باید در استانداردهای بنزین مورد توجه قرار گیرد، به درجه آرام سوزی بنزین اشاره کرده و می افزاید: این مشخصه به عنوان عدد اکتان مطرح بوده که از شاخصه های مهم بنزین است. در بنزین های قبلی یا به عبارتی بنزین یورو 2 عدد اکتان حداکثر 87 بوده است. اکنون در استانداردهای جدید عدد اکتان حداقل باید 91 باشد. آرام سوزی موجب کاهش مصرف سوخت می شود. از طرف دیگر این ویژگی موجب می شود هنگام احتراق سوخت آسیب کمتری به موتور خودرو وارد شود. این ویژگی در حمایت از اقتصاد ملی هم نقش بسیار مهمی دارد. زمانی که موتور خودرو کمتر در معرض آسیب های احتمالی قرار می گیرد، هزینه تعمیر و نگهداری از موتور خودرو نیز به مراتب کاهش پیدا می کند و این به نفع جامعه است. هرچه میزان لوازم وارداتی برای تعمیر خودرو کمتر باشد، بهتر است. یکی از دیگر مواردی که در تولید بنزین باید مورد توجه قرار گیرد میزان ترکیبات اکسیژن دار است. در بنزین یورو 4 حد مجاز برای ترکیبات اکسیژن دار حداکثر 7/2 درصد است. اگر مقدار ترکیبات اکسیژن دار از این مرز عبور کند، میزان ترکیبات ناکس یا اکسیدهای نیتروژن و گوگرد افزایش می یابد که می تواند سلامت افراد را تحت تاثیر قرار دهد. در بنزین های یورو 4 و یورو 5 این مشخصه ها کنترل می شود. به طور کلی می توان گفت بنزین یورو4 بر اساس استانداردهایی تولید می شود که به نفع سلامت مردم است، پیامدهای زیست محیطی کمتری دارد و آلودگی کمتری ایجاد می کند.

ضرورت استانداردسازی موتور خودرو

یکی از ویژگی های مهم در این زمینه لزوم تناسب بین سوخت و موتور خودروست. به عبارت دیگر فقط توجه به استانداردسازی سوخت کفایت نمی کند، بلکه باید این استانداردسازی در فرآیند تولید خودروهای جدید نیز مورد توجه قرار گیرد. مهندس پاسبان با اشاره به اهمیت این موضوع می گوید: متناسب نبودن استاندارد سوخت و موتور خودرو از دو دیدگاه قابل بررسی است؛ گاهی سوخت خوب و استاندارد را داخل یک موتور قدیمی می ریزیم و گاهی نیز در موتورهای جدید از سوخت نامناسب استفاده می کنیم. این ویژگی در هر دو حالت موجب افزایش انتشار آلاینده ها می شود. بخشی از این آلاینده ها را هیدروکربن های نسوخته تشکیل می دهد و بخش دیگری از این آلاینده ها نیز در نتیجه احتراق ناقص سوخت ایجاد می شود.

وی درباره تلاش های خودروسازان داخلی برای رعایت استانداردها در تولید خودرو تصریح می کند: در کشور ما اکنون خودروسازان به دنبال طراحی و ساخت موتورهای یورو 4 و یورو 5 هستند. خودروسازان لزوم روزآمد بودن خودروهای امروزی را درک کرده اند. از این رو در خودروهای امروزی از فناوری هایی استفاده می شود که با سوخت یورو 4 و 5 مطابقت داشته باشد. آنها برنامه های خود را به گونه ای طراحی کرده اند که بتوان در موتورهای آینده از بنزین یورو 4 و 5 استفاده کرد. اکنون استانداردهای مورد توجه در سطح دنیا و برنامه های شرکای این خودروسازان در خارج از کشور به این سمت رفته است که از استانداردهای روز دنیا در زمینه طراحی خودرو استفاده شود. در کشور ما نیز خودروسازان در تلاشند موتورهای جدیدی را برای خودروها طراحی کنند که با این استانداردها مطابقت داشته باشد.

گازوئیل در مسیر استانداردسازی

اکنون 50 درصد سوخت مصرفی در کشور به خودروهای دیزلی اختصاص دارد. در این موتورها از گازوئیل استفاده می شود. عضو هیات علمی پژوهشگاه صنعت نفت درباره لزوم توجه به استانداردسازی برای گازوئیل این طور توضیح می دهد: متخصصان وزارت نفت در تلاشند در گازوئیل نیز استانداردهای مشابه آنچه درباره بنزین مورد توجه قرار گرفته است را به کارگیرند. در گازوئیل نیز ترکیباتی وجود دارد که موجب افزایش انتشار آلاینده ها می شود. یکی از آنها ترکیبات گوگردی است. بر اساس طرح هایی که اکنون در پالایشگاه های معتبر اجرایی شده، استانداردهایی برای سوخت گازوئیل در نظر گرفته شده است.

بسیاری از کارهایی که در زمینه تعیین استاندارد بنزین مورد توجه قرار گرفته را می توان با سهولت بیشتری برای گازوئیل به اجرا در آورد.

به گفته مهندس پاسبان، مهم ترین آلایندگی گازوئیل از وجود ترکیبات گوگردی ناشی می شود. بر اساس استاندارد یورو 2 در زمینه گازوئیل، میزان مجاز گوگرد در این سوخت می تواند به 5000ppm یا حتی بالاتر هم برسد. اکنون مقدار مجاز گوگرد در گازوئیل بر اساس استانداردهای جدید به کمتر از 50ppm رسیده است که در پالایشگاه های شهرهای بزرگ می توانند گازوئیل تولید شده بر اساس این مشخصات را در اختیار جایگاه ها قرار دهند.

لزوم تعیین استانداردهایی برای سوخت خودروها

بنزین و گازوئیل از پرمصرف ترین سوخت هاست و بر همین اساس روز به روز تلاش می شود استانداردهایی که برای سوخت خودرو ها در نظر گرفته شده بازنگری شود تا به این ترتیب استانداردهای سختگیرانه تری برای بنزین و گازوئیل در نظر گرفته شود. هدف از در نظرگرفتن این استانداردها این است که در نهایت مصرف این سوخت ها برای بشر و محیط زیست با آلودگی کمتری همراه باشد. بدون تردید افزایش کیفیت سوخت مصرفی خودروها در بهبود شرایط کیفی هوای کلانشهرها و در نتیجه سلامت ساکنان این شهرها نقش بسیار مهمی دارد.