در این تدبیر که یکی از راهبردهای دفاع و امنیت ملی در پنجاه سال آینده است آمده : «تقویت توان بازدارندگی مؤثر، پیشگیری از تهدید بر ضد جمهوری اسلامی ایران، تأمین امنیت و دفاع همه‌جانبه و مردم‌محور و پیش‌کنشگر بر پایه اشراف اطلاعاتی، گسترش بسیج مردمی، بهبود قدرت دفاعی، و خوداتکایی در فناوری‌های برتری‌بخش و اقتدارآفرین دفاعی». تقویت توان بازدارندگی مؤثر، راهبرد بسیار مهمی است که در این یادداشت به بررسی آن می‌پردازیم.
بنابراین، حوزه امنیت داخلی، علاوه بر توانایی مدیریت تطبیق‌های پیوسته با تغییرات تدریجی باید بتواند گسست‌ها را به سرعت تشخیص دهد، تغییرات جهشی را با توسل به راهبردهای امنیت داخلی، مدیریت کند و اثربخشی و اثرمحوری خود را برای پشتیبانی از اهداف امنیت ملی تضمین نماید. این ضرورت همواره در اسناد بالادستی نظام به شرح زیر مورد تأکید قرار گرفته است:
در قرآن مجید در آیه 60 سوره انفال آمده است: «وَ أَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدْوَّاللّهِ وَعَدُوَّكُمْ»: آماده کنید برای کارزار با ایشان هرچه می‌توانید از نیروی انسانی و اسبان بسته‌شده که بترسانید با آن، دشمنان خدا و دشمنان خود را.
اصل دوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مقرر می‌کند: «دولت جمهوری اسلامی ایران، موظف است برای نیل به اهداف مذکور در اصل دوم، همه امکانات خود را برای امور زیر به کار برد:" ایجاد محیط مساعد برای رشد فضایل اخلاقی، بالا بردن سطح آگاهی‌های عمومی، طرد کامل استعمار و جلوگیری از نفوذ اجانب، محو هر گونه استبداد و خودکامگی و انحصارطلبی، تأمین آزادی‌های سیاسی و اجتماعی، مشارکت عامه مردم در تعیین سرنوشت، رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه، تقویت کامل بنیه دفاع ملی، تأمین خودکفایی در علوم و فنون، تأمین حقوق همه‌جانبه افراد، تنظیم سیاست خارجی کشور بر اساس معیارهای اسلام، تعهد برادرانه نسبت به همه مسلمانان و حمایت بی‌دریغ از مستضعفان جهان».
در سند چشم‌انداز 1404، رویکرد مصوب در ويژگي دفاعي امنيتي جامعه ايراني بر بازدارندگی همه‌جانبه تأکید می‌کند: «ایران اسلامی در افق چشم‌انداز، کشوری است: امن، مستقل و مقتدر با سامان دفاعي مبتني بر بازدارندگي همه‌جانبه و پيوستگي مردم و حكومت».
مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) نیز در بیانات حکیمانه خود می‌فرمایند: «امروز ما بايد بدانيم اين دشمن ناكام‌مانده در مقابل ملت ايران، نقشه‌اش چيست. بايد بيدار باشيم: «العالم بزمانه لاتهجم عليه اللّوابس». اگر صحنه را بشناسيم، عرصه را بشناسيم، دشمن را بشناسيم، نقشه دشمن را بدانيم، غافلگير نخواهيم شد».
پس از بررسی ضرورت هدف در اسناد بالادستی، لازم است تعاریف واژه‌های کلیدی، عبارت منتخب را بررسی کنیم. منظور از بازدارندگی ، مجموعه تدابیر، اقدامات راهبردی (یا عملیّاتی)، قابلیّتها و توانمندیهای دفاعی است که موجب رعب و ترس دشمن می‌شود و او را از تشدید مخاصمات، شروع جنگ، توسعه جغرافیای نبرد و تصاعد سطح جنگ بازمیدارد. منظور از امنیت و دفاع همه‌جانبه نیز طراحی و بهکارگیری مجموعه قابلیّتها و توانمندیهای کشور (امکانات بالقوه و بالفعل) در کلّیه مؤلّفههای قدرت ملّی و عناصر تشکیل‌دهنده آنها به منظور دفاع و مقاومت ملّی و مردمی در برابر هر گونه تهدید و هجوم دشمن است.
دفاع موفق، زمانی حاصل می‌شود که آن را در طیف و فرآیند مستمری در مراحل قبل، حین و پس از جنگ طراحی و اجرا نمود و نباید دفاع را صرفاً در عملیات آفندی و پدافندی تعریف کرد. این فرایند شامل پایش، پیشگیری، مصون‌سازی، بازدارندگی، پدافند، آفند، تداوم و ترمیم است؛ لذا برای بازدارندگی موفق باید مراحل دفاع، مدیریت شود. در این میان، پدافند عامل و غیر عامل، نقش معتنابهی دارند.
پدافند غیر عامل به معنای کاهش آسیب‌پذیری در هنگام بحران، بدون استفاده از اقدامات نظامی و صرفاً با بهره‌گیری از زیرخواسته‌های غیر نظامی، فنی و مدیریتی است. در پدافند غیر عامل، تمام نهادها، نیروها، سازمان‌ها، صنایع و حتی مردم عادی می‌توانند نقش مؤثری ایفا کنند. این نوع دفاع، اثر بزرگی در بازدارندگی دارد.
پدافند عامل، سامانه‌های مختلفی است که در کنار پدافند غیر عامل، بازدارندگی را به همراه دارند. سلاح‌های هسته‌ای، هواپیماهای پیشرفته و … از سویی و انسان‌ها، بیشترین اثر را در بازدارندگی دارند.
موضوع دیگری که بر بازدارندگی، مؤثّر است و از جمله جهت‌سازی‌های اساسی منافع ملی است ، اقدام توأم در فضای حقیقی و مجازی است. در کنار اینها، انواع منافع ملی شامل وحدت ملی، امنیت ملی، قدرت ملی و نیز موقعیّت جغرافیایی، جمعیّت، ظرفیّت صنعتی، منابع طبیعی، خصوصیّات ملی، روحیه ملی و آمادگی نظامی، عناصر تأمین قدرت بازدارندگی هستند. نقش تعالیم دینی نیز بسیار حائز اهمّیت است؛ مثلاً در اسلام به جهادگران و رزمندگان مژده می‌دهد که چه بکشند و چه کشته شوند پیروزند.
مطالب فوق، مبین این مهم است که تنها راه تأمین امنیت پایدار نظام اسلامی در گرو فعالیت‌هایی است که بازدارندگی را به همراه دارد؛ و امروز می‌توان این قضاوت را نمود که جمهوری اسلامی ایران با برخورداری از عوامل مورد نظر، بازدارندگی را تأمین کرده است و اقدامات دشمن را کنترل می‌نماید. عوامل عمده مؤثر در قدرت بازدارندگی جمهوری اسلامی ایران به شرح زیر است:
* اندیشه‌های امام راحل -رحمت الله علیه- در شکل‌گیری و تداوم حرکت انقلاب اسلامی
* اعتقادات قاطبه مردم به دین و تبعیت از روحانیت
* وجود نظامی بی‌بدیل و قانون اساسی پیشرفته
* حکمرانی مبتنی بر هدایت نظام با مسئولیت ولی فقیه جامع الشرایط
* تدابیر مقام معظّم رهبری درباره اهداف و مراحل پنجگانه انقلاب اسلامی
* شفاف بودن نقشه راه بلندمدت نظام اسلامی (فرآیند پنج مرحلهای تحقّق اهداف انقلاب اسلامی)
* سند چشم‌انداز 1404
* در اختیار داشتن بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی؛ باتمام ویژگی‌های مؤکد در آن ازجمله جمعیت جوان، عالم و متدین به آرمان‌های انقلاب اسلامی، منابع سرشار و …
* تنظیم سند الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت به مثابه سند بالادستی برنامه‌های کلان نظام برای نیل به تمدن نوین اسلامی
* ارتش مکتبی و آمادگی نظامی
یادداشت: دکتر سعید شکری پور
No tags for this post.