در قسمت مبانی سند الگو با دو مؤلفه جمعیتی مواجه هستیم: بنیادی‌ترین واحد تشکیل دهنده جامعه، خانواده است که نقشی بی‌بدیل در تولید، حفظ و ارتقای فرهنگ جامعه دارد. دومین مؤلفه جمعیتی سند، اشاره دارد که تغییرات اجتماعی تحت تأثیر عوامل فرهنگی، جمعیتی و انسانی، جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی، دانشی و فناورانه پدید می‌آید.
در قسمت افق سند آمده است: «در سال ۱۴۴۴ هجری شمسی مردم ایران دیندار، عموماً پیرو قرآن کریم، سنت پیامبر (ص) و اهل‌بیت (ع) و با سبک زندگی و خانواده اسلامی ایرانی و روحیه جهادی، قانون‌مدار، پاسدار ارزش‌ها، هویت ملی و …».
سند الگو هم در مبانی و هم در افق به شاخص‌های جمعیتی توجه کرده است. تقریباً 10 تدبیر هم در بخش پایانی سند تدابیر مربوط به بحث جمعیت است.
شواهد حاکی از شباهت‌هایی در تحولات جمعیتی جهان و ایران می‌باشد. یکی از تحولات مهمی که در کشورها صورت گرفته است، افزایش سواد و سطح تحصیلات است. رابطه بین سطح تحصیلات و مرگ و میر نوزادان نشان دهنده این است که کشورهایی که سواد پایین‌تری دارند میزان مرگ و میر نوزادان بالاتری دارند.
به طور کلی، رابطه مثبت و مستقیمی بین مرگ و میر نوزادان و امید زندگی وجود دارد؛ کشورهای با امید زندگی بالاتر، مرگ و میر نوزادان پایین‌تری تجربه می‌کنند.
در حال حاضر با «پنجره جمعیتی» روبه‌رو هستیم که باید از امتیازات آن به نحو مطلوب استفاده شود، ولی در آینده جمعیت ایران سالخورده خواهد شد و پیامدها و الزامات سیاستی خاص خود را به دنبال دارد.
با توجه به افزایش تحصیلات در کشور، میانگین تحصیلات مردان و زنان در دهه‌های اخیر افزایش یافته و جمعیت باسواد و تحصیلکرده، جایگزین جمعیت بی‌سواد شده است. این تغییر به «متابولیسم جمعیتی» تعبیر شده است. افزایش تحصیلات در ساختار سنی ایران تأثیر قابل توجهی بر روند آینده جمعیت خواهد داشت.
سطح باروری بر مبنای تحصیلات بیانگر نقش تحصیلات در کاهش باروری بوده است. با توجه به افزایش سطح تحصیلات و سطح پایین باروری افراد تحصیلکرده، درک شرایط فرزندآوری زنان تحصیلکرده و ارائه تسهیلات لازم برای ازدواج و فرزندآوری آنان در آینده باروری مؤثر خواهد بود.
با توجه به احتمال افزایش تجرد قطعی و افزایش زنان بدون فرزند به ویژه برای زنان تحصیلکرده، باروری ممکن است به دلایل زیر به سطح پایین‌تر کاهش یابد.
بنابراین، روند جدید باروری با الزامات سیاستی ویژه‌ای روبه‌رو خواهد بود که توجه به آن‌ها ضروری است.برای افزایش باروری به بالاتر از سطح جانشینی یا پیشگیری از کاهش بیشتر و حفظ آن در سطح جانشینی به استراتژی‌های منطقی نیاز داریم. ازدواج تأثیر قابل توجهی بر تداوم باروری در سطح جانشینی و بالاتر از آن دارد.
امنیت اقتصادی برای جوانان و تسهیلات مسکن و افزایش اشتغال زنان، ازدواج و فرزندآوری را تسهیل می‌کند. اعمال سیاست‌های دوستدار خانواده و حمایت از مادران برای ترکیب کار و امور خانواده، مشوق فرزندآوری است. فرهنگ‌سازی، ارائه پیام‌های مثبت و منطقی برای ارزش فرزند، لغو تبلیغ برای تعداد خاص فرزند و تشویق خانواده‌ها به هر تعداد فرزندی که می‌خواهند داشته باشند از عوامل مهم در این زمینه است.
به طور خلاصه، الگوی ایرانی- اسلامی پیشرفت ضمن مشخص کردن آرمان‌های اسلامی ایرانی، تدابیری برای دستیابی به آن آرمان‌ها مشخص کرده و در این راستا به مؤلفه‌های جمعیتی نیز توجه داشته است. سیاست‌های جمعیتی باید با در نظر داشت اهداف متعالی و آرمان‌های الگو، به برنامه‌هایی منجر شود که اهداف کمی و کیفی سیاست‌های جمعیتی را تضمین کند. شناخت وضعیت جمعیت و تدوین برنامه‌های منطقی و واقع‌گرایانه که به تمام ابعاد جمعیت توجه کنند در دستیابی به اهداف سیاست‌های کلی جمعیت و الگوی پیشرفت کمک خواهد کرد.
* دکتر رسول عباسی شوازی؛ استاد جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران
No tags for this post.