گفتمان را باید با فرهنگ پیوند زد

 سعید رضا عاملی روز دوشنبه در مراسم افتتاحیه اندیشکده تحلیل گفتمان افزود: موضوع گفتمان، تحلیل آن و تحلیل گفتمانی راهبردی موضوعات بسیار مهمی هستند، انتظار می رود دانشگاه ها در گام دوم انقلاب اسلامی بتوانند مسیر استقرار تمدن نوین اسلامی را طی کرده و حل مساله را به صورت فراگیر و چند رشته ای دنبال کنند.

وی با بیان اینکه سرمایه بزرگی در کشور داریم، ادامه داد: حدود ۸۰ هزار عضو هیات علمی و نزدیک چهار میلیون دانشجو در کشور وجود دارد که ترکیب این گروه ها می تواند ظرفیت خوبی برای علم، تحقق و پژوهش جهت پیشرفت اسلامی و ایرانی کشور به همراه داشته باشد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: اقتضای اندیشکده، اندیشیدن و اندیشه ورزی است. به فرمایش حضرت علی (ع)، با تفکر است که تاریکی ها تبدیل به روشنایی می شود و این روشنایی یک ضرورت دائمی برای احساس خوشبختی، پیشرفت و شکوفایی در میان ملت است. ما باید این توانایی را داشته که اگر ابهامات و کاستی هایی در کشور در مسیر  و در روش های اجرایی و کاری وجود دارد با اندیشه آن را حل کرد.  

عاملی یادآور شد: در اندیشیدن عده ای بر بخش خالی لیوان تاکید و بزرگنمایی می کنند و بخش پر لیوان را نادیده می گیرند و این در رویکرد اهل خرد جایگاهی ندارد. چراکه اهل خرد از سرمایه موجود برای فراهم آوردن سرمایه های جدید انسانی و اجتماعی استفاده می کنند.  

وی با تاکید بر اینکه حضرت امام خمینی (ره) نیز نگاهی گفتمانی داشت، خاطرنشان کرد: ایشان می توانستند ذره های پراکنده را تبدیل به یک تجمیعی از ظرفیت ها کنند. همان طور که در نگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز همین دیدگاه به خوبی وجود دارد. زمانی که ایشان بیانیه گام دوم انقلاب را نوشتند، نگاهشان به چهل سال اول انقلاب، تبیین ظرفیت های آن بوده است. همچنین نگاه ایشان برای چهل سال دوم انقلاب نشانه گرفتن هدف عالی تمدن نوین اسلامی است.  

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه ما نیاز به تفکر غنی و پویا داریم، توضیح داد: یکی از مسایلی که تفکر را غنی می کند رها شدن از نفس است. چراکه نفسانیت مانع از کارکرد عقل درست می شود. چراکه خودخواهی باعث می شود انسان رشد نکند و کوتاه باقی بماند.  

عاملی در بخش دیگری از سخنانش افزود: امروزه در کشورهای اروپایی و آمریکا که به توسعه فکر و بعدها این را تبدیل به توسعه پایدار نیز کردند، بیشتر نگاه آنها به پایداری طبیعت بود، آنچه که در آن گم شده، انسان بود و به پایداری خود انسان توجهی نکردند.  

وی تصریح کرد: نگاه به پیشرفت با رویکرد جاودانگی است نه با رویکرد پایداری. پایداری عملش دنیا است اما جاودانگی عملی ندارد. مسیر از اینجا آغاز و در جهان آخرت ادامه پیدا می کند. این اتفاق برای اهل ایمان یک سعادت ابدی و برای اهل کفر نادیده و کسانی که خداوند را نادیده می گیرند ذلالت؟ و گمراهی ابدی به همراه خواهد داشت. بنابراین تفکر باید بن مایه الهی، توحیدی و ناشی از خودسازی داشته باشد تا بتواند مسیر را تعیین می کند. بعضی ها لباس طلبگی به تن داند اما مغرور هستند. این غرور مقابل توحید است و مومن دائما باید درونش خداوند را به عوان یک جلوه باعظمت هستی نگاه کرده و نگاهش به خشنودی رضا باشد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی اضافه کرد: در همین راستا یکی از بلاهایی که بر سر علم آمد، سکولار شدن علم بود. در نتیجه این اتفاق دین از علم مجزا شد. در حالی که دین و علم یک ماهیت دارد. مثل وحدت حوزه و دانشگاه است که مجزا شد اما اینها از یک جنس و ماهیت هستند. مجرد اینکه این دو را از هم مجزا می کنید به معنی سکولار کردن دانشگاه است.  

در وضعیت شناسی جامعه به گفتمان پنهان توجه کنیم

عاملی در بخش دیگری از سخنانش با طرح این سوال که چرا گفتمان اهمیت دارد، تاکید کرد: ما از طریق گفتمان می خواهیم اصول را دریافت کنیم. از این مساله عناوین مختلفی آزادی برداشت می شود. اصول را از کجا باید پیدا کنیم؟ در این میان برخی آنقدر گفتمان را منفعل کرده که فکر می کنند که تصور می کنند گفتمان  یعنی دریافت هستی ها.

وی با بیان اینکه گفتمان مصداق استخراج طلا از خاک است افزود: لازم است بدانیم قواعد هستی، قائده های آشکار و پنهان دارد و گفتمان نیز شامل گفتمان های آشکار و پنهان است. بنابراین حتما در وضعیت شناسی جامعه باید توجه به گفتمان های پنهان توجه کرد.

بومیان فضای مجازی

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی اضافه کرد: امروز ما با نسلی مواجه هستیم که از آنها به عنوان بومیان دیجیتال نامبرده می شود یعنی کسانی که با شبکه ها و رسانه های اجتماعی و با جست و جو داده و اطلاعات در درون شکبه های اجتماعی بزرگ شده اند. بچه هایی که تربیت یافته فضا مجازی هستند. این نسل با نسل ما تفاوت دارد.  

عاملی ادامه داد: با این نسل و علت و معلول های آن را شناخته تا بتوانیم آنها را تحلیل بکنیم. ما هنوز این نسل را شناسایی نکرده و به همین دلیل از این نسل به عنوان نسل و دوران گذار تعبیر می شود. دوران گذار فقط برای ما نیست و امروز دنیا در مسیر گذار و عدم استقرار قرار گرفته و این عدم استقرار به دلیل ناشناخته های این محیط است.  

وی با بیان اینکه ما این نسل راعلت یابی نکرده و حتی گاهی ملامتشان می کنیم، خاطرنشان کرد: از خودمان می پرسیم این نسل چرا این طور هستند. در واقع شما با گفتمان «کسی بودن» مواجه هستند. امروز جامعه غرب بر همین عنوان کسی بودن استقرار پیدا کرده و این کسی بودن در جریان آزاد اطلاعات به همه دنیا کشیده می شود.  

وی اضافه کرد: زمانی بود، من می گفتم و شما می شنیدید اما امروز من می گویم و شما تحلیل می کنید و حتی ممکن است نپذیرید و نقد داشته باشید. در این مسیر کسی بودن با فردگرایی همراه شده و یک نوع اغراق خودخواهانه را به نمایش گذاشته است. طوری که احساس می کنید با جمعیت بزرگی مواجه شده اید که گویا هر کدام از این افراد یک واحد اجتماعی مجزا هستند.

نادیده های گفتمانی را دریابیم

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: در جامعه ای که کسی بودن پررنگ می شود، نگاه هیچ کس سازی خطری بزرگ به حساب می آید. این نگاه می تواند بحران اجتماعی بزرگی به وجود آورد. در نتیجه باید  به این گروه توجه کرد، آنها را شناخت و به حساب آورد نه لزوما از آنها تبعیت کرد. در همین راستا باید جامعه را در سطح سواد و دانش جدید نگاه کرد.  

عاملی با یادآوری اینکه رهبر معظم انقلاب اسلامی در حکم جدید به شورای عالی انقلاب فرهنگی دو ماموریت را به این شورا محول کردند، تصریح کرد: اینکه شورای عالی انقلاب فرهنگی در حوزه فضای مجازی و در زمینه سواد مجازی و دیگری آسیب های فضای مجازی ورود کند. این مساله مهم است و فضای مجازی در عرصه سواد، شامل سواد عمومی، تخصصی و اختصاصی می شود. سواد اختصاصی یعنی سوادی که با ارزش های انقلاب و تمدن اسلامی در جامعه ما شکل بگیرد.  

وی تاکید کرد: گفتمان یعنی از نادیده ها پرده برداری کردن. قدرت گفتمانی در واقع دانش پژوهی عمیقی است که اگر در روش شناسی از گفتمان صحبت کنیم شاید بالاترین تراز دانش روشی به لحاظ عمق دریافت گفتمان های پنهان اجتماعی باشد. ما باید بتوانیم از این روش فضاها را درک و بر مبنای آن عمل کنیم. در این میان پرده پوشی رفتاری یکی از خطرات گفتمان است. اگرچه در عرصه عمومی وظیفه ما تقویت امید و سرمایه اجتماعی است وی در سیاست گذاری راهبردی گفتمانی باید از نادیده ها و موارد پنهان گفتمانی پرده برداری کنیم.

گفتمان در جامعه امروز بنیان فرهنگی پیدا کرده است

استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه لزوما تعابیر گفتمانی را از متفکرین غربی نباید گرفت، خاطرنشان کرد: وقتی آنها گفتمان را به عنوان یک پدیده سیاسی، قدرتی و پیوند خورده با قدرت تحلیل می کنند برخاسته از فهم اجتماعی جامعه غرب است.  

عاملی ادامه داد: گفتمان در جامعه امروز و حتی در دنیای غرب بنیان فرهنگی پیدا کرده است. گفتمان را باید با فرهنگ پیوند زد. این جریان فردگرایی و کسی بودن و کاربر شدن و نه مخاطب بودن، مسیری را در دنیا به وجود آورده که حوزه  فرهنگ جنبه فرهنگ مرکزی پیدا کرده و متغیر اصلی فرهنگ است. در نتیجه اقتصاد و سیاست نیز تابع فرهنگ است.  

وی در بخش دیگری از صحبت هایش با یادآوری اینکه گفتمان ناظر بر عرصه فرهنگی است و نه لزوما ناظر بر حوزه سیاسی گفت: گفتمان از فهم متن و زمینه برمی خیزد. گفتمان برخاسته از متن و ناظر بر نگاه متن است، یکی از گفتمان های رایج در دنیا لذت و سرگرمی است.

وی ادامه داد: گفتمان لذت و سرگرمی به نوعی سبک زندگی و فرهنگ را می سازد. حال آیا می توانیم لذت و سرگرمی را از جامعه بگیریم؟ ۳۲ میلیون بازیگر دیجیتال در ایران داریم، جوانانی که اعتیاد به بازی دیجیتال دارند و تاجایی ادامه می دهند که از پا می افتند. همین بازی امروز تبدیل به گفتمان یادگیری شده است یعنی یادگیری از طریق بازی و مهارت از طریق سرگرمی.  هدفمان را بر روی عدالت و پاسخ گفتن به نیازهای مردم متمرکز کنیم.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی خاطرنشان کرد: در حوزه گفتمان بنیان، ارتباطات است. این یک حسن است که اندیشکده تحلیل گفتمان راهبردی از دل دانشکده ارتباطات بیرون می آید.

عاملی گفت: ما هم ارتباطات بیرونی و هم ارتباطات درونی داریم. حوزه درونی حوزه ذهن و اندیشه است. ارتباط با خود یعنی حوزه خیال آرمان و اندیشیدن و بازخورد دادن به اموری که در تجربه زیست زندگی احساس می کند پس چرا یکباره جامعه ریزش می کند؟  

وی اظهار داشت: ما باید تحلیل گفتمانی از وضعیت موجود داشته باشیم. در نتیجه باید هدفمان را بر روی گام دوم انقلاب و تمدن نوین اسلامی متمرکز کنیم. این یعنی نشانه گرفتن دوران ظهور که بنیان آن بر عدالت و توحید و هسته اش پاسخ گفتن به نیازهای مردم است. نیازهایی از جمله غذا، سلامت، بهداشت، احترام، کرامت و… اینها باید تامین شود. در نتیجه باید همه انرژِی را بر روی فراهم کردن اقتضاعات  و رفع موانع استقرار تمدن نوین اسلامی قرار بدهیم.

مراسم افتتاحیه اندیشکده تحلیل گفتمان امروز با حضور عاملی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، ‌ حجت‌الاسلام و المسلمین حسینعلی سعدی رییس دانشگاه امام صادق(ع) و جمعی از اساتید و دانشگاهیان در تالار آیت الله مهدوی کنی(ره) در این دانشگاه برگزار شد.

No tags for this post.