در‌حالی‌که مدیران کشور برای مقابله با این چالش‌ها دست و پا می‌زنند به نظر می‌رسد علم به عنوان مهم‌ترین راهکار بشر برای پاسخ به مشکلاتش جدی گرفته نمی‌شود.
علوم مختلف برای حل مسائل بشر در حوزه‌های گوناگون توسعه داده شده‌اند. در کشور ما نیز چه بسیارند مدیرانی که دم از علم و پژوهش و حمایت از تحقیقات می‌زنند اما در عمل به‌ندرت در استفاده از آن راسخ بوده‌اند. چالش گرد و غبار در ایران یکی از بین رشته‌ای‌ترین چالش‌های کشور است که علم باید برای حل آن تمام قد وارد عمل شود. عوامل متنوعی از مسائل عمرانی مربوط به شبکه‌های آبیاری و ساختمان‌سازی تا امور فنی مرتبط با فناوری‌های تولید و توزیع آب و موضوعات فرهنگی مربوط به مصرف آب و حوزه سلامت و پزشکی بر این مسئله که با زندگی مردم گره‌خورده است، تاثیرگذارند. حتی امروزه شاهد تاثیرگذاری مسائل سیاسی در بحران گرد و غبار و حل آنها هستیم. با این وجود مدتی پیش، بر اساس آنچه از سوی یکی از مشهورترین دانشگاه‌های کشور اعلام شد، اغلب طرح‌های پژوهشی مرتبط با این موضوع تنها در حد حرف باقی مانده به گونه‌ای که حتی بودجه طرح کلان ملی مطالعه، ارزیابی و مدیریت ریزگردها به عنوان مهم‌ترین طرح علمی در این زمینه تأمین نشده است.
دکتر محمد ارحامی، مدیر گروه محیط زیست دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی شریف درباره آنچه در عمل در حوزه پژوهش اتفاق افتاده به رسانه‌ها گفته است:« تا کنون طرح‌های مطالعاتی متعددی از سوی دانشگاه شریف به ارگان‌های مرتبط با ریزگردها ارائه شده که متأسفانه بودجه هیچ یک از این طرح‌ها تأیید نشده است.» این در حالی است که مسئولان به سرعت در حال اجرای طرح‌هایی هستند که مشخص نیست تا چه اندازه کارشناسی شده‌اند. شاید انتظارات جامعه آنها را واداشته تا تصمیمات فوری گرفته و برای فرار از تیغ انتقادات، خود را با مشغولیت‌های بی‌شمار سرگرم کنند. البته این روش جدیدی نیست و اغلب مدیران کشور گرفتار روزمرگی هستند اما این رویکرد علمی نیست. علم همواره آهسته اما عمیق عمل می‌کند. محققان دنیا از چند دهه پیش نسبت به گرمایش‌جهانی و پیامدهای ناشی از آن هشدار داده بودند و محققان ایرانی نیز از چندین سال پیش موضوع بروز بحران‌های جدی گرد وغبار و بحران آب در کشور را هشدار می‌دادند. اما گوش شنوایی نبود. باید توجه داشت در این شرایط راهکارهای علمی راهکار فوری برای حل این مسائل و مشکلات را وعده نمی دهند. شاید یکی از دلایل اصلی بی‌توجهی به روش‌های علمی همین است. چرا‌که مدیران، امروز به نوشدارو نیاز دارند، چیزی که هیچ دانشمندی آن را در اختیار ندارد.
رابطه عمل و علم در بحران گرد و غبار
سئوال درست، نیمی از جواب است. اما به نظر می‌رسد اغلب مدیران کشور که به استفاده از علم تمایل دارند قادر به طرح مسائل درست برای دانشمندان و دانشگاهیان نیستند و به همین دلیل پاسخ‌هایی که به دست می‌آورند نتیجه مورد نظرشان را در‌بر ندارد و در‌نهایت تصمیم می‌گیرند عطای علم را به لقایش بخشیده و نظرات سلیقه‌ای خود را به کار گیرند. ضمن این که مدیریت استفاده از منابع علمی و جهت‌دهی به فعالیت‌های انجام شده در این حوزه از وظایف دیگری است که اغلب مدیران در برآورده کردن آنها ناتوانند. این امر در پدیده‌هایی که با طیف گسترده‌تری از عوامل و پدیده‌ها سر‌و کار دارند با چالش جدی‌تری مواجه است مانند پدیده گرد و غبار که با طیف بسیار بزرگی از مسائل دست به گریبان است.
رویکرد علمی از جایگاه حاکمیتی
هر چند در ابتدا به نظر می‌رسید با استقبال از طرح‌های دانشگاهیان عزم دولت برای استفاده از علم در حوزه گرد وغبار جزم است اما اخبار جدیدی که از دانشگاه‌ها می‌رسد نشان می‌دهد دست دانشمندان در پوست گردو مانده است.
هر چند در ابتدا به نظر می‌رسید با استقبال از طرح‌های دانشگاهیان عزم دولت برای استفاده از علم در حوزه گرد وغبار جزم است اما اخبار جدیدی که از دانشگاه‌ها می‌رسد نشان می‌دهد دست دانشمندان در پوست گردو مانده است. البته اقداماتی از قبیل بررسی و صدور گواهینامه برای مالچ‌های بیولوژیک یا برگزاری نمایشگاه فناوری‌های آب و همچنین تهیه تجهیزات پیشرفته‌تر برای پایش گرد وغبار که در رسانه‌ها اعلام شده از اقدامات ارزشمندی است که در این راستا انجام شده است. اما چنین اقداماتی به معنی در پیش گرفتن رویکرد علمی در جایگاه حاکمیتی نیست. بنا‌بر این رویکرد بهتر بود دولت به جای تلاش برای ایفای نقش مجری در چنین حوزه عظیمی، تلاش خود را برای به‌کارگیری از ظرفیت‌های موجود در مراکز مختلف کشور به کار می‌بست که مهم‌ترین آنها استفاده از ظرفیت‌های علمی است.
موازی کاری همیشگی به دلیل عدم ایفای نقش حاکمیتی
نگاهی به اخبار منتشر شده آشکارا از فعالیت‌های موازی بسیار زیادی حکایت می‌کند که در مراکز پژوهشی مختلف تعریف شده و اغلب پیرامون موضوع پایش گرد وغبار دور می‌زند. ساخت انواع مالچ‌های بیولوژیک از جمله این فعالیت‌هاست. در‌حالی‌که دولت می‌توانست سئوالات خود را برای اتخاذ تصمیم‌های کارشناسی در حوزه‌های مختلف در قالب اعلام نیاز مشخص کرده و تحقیقات دانشمندان را جهت‌دهی کند. وسعت مسائل در حوزه موضوع گرد و غبار چنان زیاد است که از علوم فنی و مهندسی تا علوم‌انسانی را شامل می‌شود. این در حالی است که تمرکز فعالیت‌ها فقط در چند بخش محدود قرار گرفته است. هر چند در این زمینه‌ها هم، مؤثر بودن شیوه برخورد با علم مورد تردید است. علاوه بر این اجرایی کردن نتایج تحقیقات خود حدیث دیگری است.
اکنون مراکز پژوهشی در جهان بر روی آخرین روش‌های کشاورزی دقیق در حال تحقیق هستند که در کاهش مصرف آب در این حوزه نقش مهمی دارد. ضمن آن‌که فناوری‌های مرتبط با این موضوع در دانشکده‌های فنی و مهندسی توسعه داده می‌شود و برخی از کشورها حتی برای شیوه اجرای آن و جلب مشارکت کشاورزان به مطالعات فرهنگی روی می‌آورند.
فارغ از مسائل داخلی که در ایجاد بحران گرد و غبار تأثیرگذار بوده است موضوعات بین‌المللی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها بر سر راه حل بحران گرد و غبار ایران است. اما تاکنون گزارشی منتشر نشده که نشان دهد پژوهشگران علوم انسانی کشورمان در این حوزه مطالعاتی انجام داده باشند. همچنین در حوزه‌های دیگر از قبیل سلامت، فرهنگ و اقتصاد هنوز برنامه‌ریزی هدفمندی را از سوی دولت برای استفاده از علم شاهد نبوده‌ایم. با این وجود برنامه‌های جامعی تدوین شده‌اند که در تهیه آنها از دانشگاه‌ها کمک گرفته شده اما باید توجه کرد رویکرد علمی از جایگاه حاکمیتی اساسا به مفهومی جامع‌تر اشاره دارد که بیانگر شیوه‌ها و روش‌های استفاده از علم و اجرایی کردن نتایج علم است که در واقع شکل‌دهنده تصمیم‌های مدیران هستند و آنها را مورد کارشناسی قرار می‌دهند و نه تصمیم‌هایی مقطعی برای استفاده از علم که بر اساس سلیقه مدیران اتخاذ شده‌اند.
No tags for this post.