لزوم اجماع گسترده برای تغییر عنوان بیماری از غیرالکلی به متابولیک

رییس انجمن متخصصین گوارش و کبد ایران در گزارشی خطاب به جامعه پزشکی، مسوولان ، سیاستگذاران  نظام سلامت و عموم مردم، با اعلام وقوع اپیدمی کبد چرب متابولیک (غیرالکلی) در جهان و ایران، هزینه های این اپیدمی برای نظام سلامت کشورها را بسیار خسارت بار و موجب تشدید روند افزایشی مرگهای زودرس خواند و خواستار اقدام فوری برای تدوین سیاست مستقل ملی و دستورالعمل بالینی مراقبتی برای مدیریت بیماری کبد چرب متابولیک و همچنین ورود این بیماری به فهرست اصلی سیاستهای مدیریت بیماری های مزمن غیرواگیر شد.

مشروح گزارش دکتر رضا ملک زاده، استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی تهران، موسس پژوهشکده بیماری های گوارش و کبد و  عضو انجمن جهانی گوارش  بدین شرح است:

نگرانی های جدی از وقوع اپیدمی بسیار پرچالش بیماری «کبد چرب متابولیک» (MAFLD)  / Metabolic Dysfunction–Associated Fatty Liver به عنوان «شایعترین بیماری گوارشی» که با نام  «کبد چرب غیرالکلی» Non-alcoholic fatty liver disease (NAFLD)  هم شناخته می شود ، افزایش یافته است؛ بیماری خاموش ،  بدون علامت مشهود، اما پیش رونده ای که  تا کنون ۲۵ درصد جمعیت بزرگسال جهان را تحت تاثیر قرار داده  و عوارض خطرناک آن که هر یک مستقلا به عنوان یک بیماری، سهم مهمی در علل اصلی مرگ و میرها دارند، بدون شک، جهان را با شوک افزایش مرگهای زودرس زیر ۷۰ سال و خیلی زودرس زیر ۵۰ سال مواجه خواهد کرد و بیش از پیش،  هزینه های بسیار سنگینی را به بار بیماری های جهان خواهد افزود.

بیانیه بی سابقه دانشمندان برجسته علوم پزشکی جهان، جدی ترین اظهار نگرانی از وقوع اپیدمی «کبد چرب متابولیک»

جدی ترین اظهار نگرانی ها از اپیدمی بسیار پرهزینه « کبد چرب متابولیک (غیرالکلی) » اخیرا در یک بیانیه مهم و بی سابقه رقم خورده است؛ بیانیه ای که یک گروه بزرگ  بین المللی از دانشمندان چند رشته ای شامل ۳۳ تن از متخصصان برجسته در زمینه بیماری های گوارش و کبد، دیابت، قلب و عروق، اپیدمیولوژی و … ) و  ۲۰۰ کارشناس مرتبط با حوزه های سیاستگذاری، مراقبتی ، سرمایه گذاری و … از ۱۶ کشور جهان ، پس از یک مطالعه دوساله به روش «دلفی» و انجام بحث و گفت و گوهای فراوان در نشستهای مجازی به دعوت انجمن اروپایی کبد  (EASL / European Association for the Study of the Liver)  و بنیاد بین المللی کبد  (International Liver Foundation /  EILF  ، به میزبانی موسسه WILTON PARk ( انجمن جهانی گفت و گوهای راهبردی) مستقر در بریتانیا ، آن را منتشر کرده اند.

 کبد چرب متابولیک، غایب بزرگ در سیاستهای راهبردی بیماری های مزمن غیرواگیر

این مطالعه که این جانب در آن همکاری داشته ام، تحت عنوان Advancing the global public health agenda for NAFLD: a consensus statement  در سال ۲۰۲۰ آغاز و نتایج آن، ۲۷  اکتبر ۲۰۲۱ در مجله معتبر بین المللی nature reviews gastroenterology & hepatology منتشر شده است.

بیانیه حاصل از این مطالعه، با استناد به شواهد قوی، ابراز نگرانی کرده است که با وجود وقوع اپیدمی بیمناک «کبد چرب متابولیک» (غیرالکلی) ، مرگهای در حال افزایش چند برابری این بیماری طی دهه های گذشته و همچنین پیامدهای گسترده و سنگین بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی آن، اما جامعه جهانی و در راس آن نظام سلامت عمومی، هنوز به بیماری کبد چرب متابولیک (غیرالکلی) به اندازه سایر بیماری های مزمن غیرواگیر شایع ، توجه کافی نداشته ، هیچ جنبش جهانی بهداشتی در این زمینه شکل نگرفته و  این بیماری همچنان غایب بزرگ در راهبردها و سیاستهای ملی و بین المللی بیماری های غیرواگیر بویژه چاقی ، دیابت ، بیماری های قلبی عروقی و سکته های قلبی و مغزی است.

امید فراوان وجود دارد این بیانیه که هدف اصلی آن تلاش جهت « تدوین و توسعه نقشه راه اقدام جهانی برای کنترل شیوع کبد چرب متابولیک»، «ایجاد سیستم سلامت پاسخگو به چالش بزرگ اپیدمی کبد چرب  متابولیک» و «ارائه رویکردهای موثر در اپیدمیولوژی ، آگاهی ، مراقبت و درمان بیماری کبد چرب متابولیک» است،  بتواند نقطه آغاز یک جنبش جدی برای انجام تغییراتی در مدیریت بیماری مهم، اما نادیده گرفته شده «کبد چرب متابولیک» باشد.

نگاهی به آمار تامل برانگیز از شدت شیوع بیماری کبد چرب متابولیک و افزایش مرگهای ناشی از عوارض این بیماری در جهان شاهدی قوی بر این نگرانی جدی دانشمندان در بیانیه صادر شده است.

اپیدمیولوژی بیماری کبد چرب متابولیک در جهان

•  ۲۵ درصد افراد بزرگسال (یک چهارم جمعیت) و حدود ۸ درصد کودکان و نوجوانان یک تا ۱۹ سال جهان تحت تاثیرات بیماری کبد چرب متابولیک (غیرالکلی) هستند که این رقم ، به دلیل شیوع فزاینده عوامل بسیار پرخطر بیماری شامل چاقی و کم تحرکی، سندرم متابولیک، فشار خون بالا، چربی خون بالا، دیابت نوع ۲ ، در آینده ای نزدیک به طور قطع افزایش چشمگیرتری خواهد یافت
•     منطقه خاورمیانه با ۳۲ درصد شیوع کبد چرب متابولیک، بیشترین بار این بیماری را متحمل می شود و پس از آن آمریکای جنوبی (۳۰ درصد) قرار داد.
•     دیابت نوع ۲، فشار خون بالا، چربی خون بالا، سکته های قلبی و مغزی و مرگهای زودرس، هپاتیت های مزمن، فیبروز کبدی (سیروز کبدی جبران شده)، سیروز کبدی پیشرفته (جبران نشده)، نارسایی کلیوی، بدخیمی های کبدی و خارج کبدی (سرطاهای روده بزرگ، رحم، تخمدان، مری و پستان ) عوارض جدی و بسیار خطرناک کبد چرب متابولیک (غیرالکلی) هستند که به شکلی شتابنده و وسیع، بر سهم  این بیماری و عوارض ناشی از آن در وقوع مرگهای زودرس جهان افزوده است.

۸۰ درصد مبتلایان کبد چرب متابولیک، پیش از نارسایی کبدی، بر اثر سکته های قلبی و مغزی فوت می کنند!

    اما آنچه که نگرانی جدی از تاثیر بیماری کبد چرب متابولیک بر مرگهای زودرس را عمق بیشتری بخشیده، مرگهای زودرس ناشی از بیماری های قلبی عروقی و سکته های قلبی و مغزی مبتلایان کبد چرب متابولیک است؛ چرا که ۸۰ درصد افراد مبتلا به بیماری های پیشرفته کبدی، قبل از فوت بر اثر این نارسایی ها، به علت بیماری های قلبی و عروقی و سکته های قلبی و مغزی جان خود را از دست می دهند و دچار مرگهای زودرس و خیلی زودرس می شوند!

به غیر از سکته های قلبی و مغزی، همچنین آمارها از دیگر عوارض بسیار پرخطر بیماری مدیریت نشده « کبد چرب متابولیک»، گواه محکمی بر علت بیم جدی دانشمندان از اپیدمی این بیماری است:

•     بر اساس مطالعات جهانی انجام شده، شمار مبتلایان «فیبروز کبد» (سیروز جبران شده ) ناشی از کبد چرب متابولیک (غیرالکلی) در جمعیت بزرگسال جهان، طی سه دهه گذشته (۱۹۹۰ تا ۲۰۱۷) بیش از دو برابر شده و به ۱۲۲ میلیون نفر رسیده است.
•     شمار مبتلایان سیروز کبدی پیشرفته (سیروز جبران نشده) ناشی از کبد چرب متابولیک (غیرالکلی ) در سه دهه گذشته ، سه برابر شده و به ۱۰ میلیون نفر رسیده است.
•     مرگهای ناشی از «سیروز کبدی» ناشی از کبد چرب متابولیک (غیرالکلی) در جهان طی ۲۷ سال گذشته ، دو برابر شده و از ۸۹۹ هزار به ۱٫۳۲ میلیون مورد افزایش است.
•     سالهای زندگی همراه با ناتوانی ناشی از سیروز کبدی پیشرفته، از ۳۰٫۵ میلیون به ۴۱٫۴ میلیون سال رسیده است.
•     آمارها پیش بینی می کنند که با گسترش اقدامات پیشگیرانه و درمانی برای هپاتیت بی و سی، بیماری کبد چرب متابولیک (غیرالکلی) از این دو بیماری در علت اصلی ابتلا و مرگ ناشی از سیروز کبدی پیشی گیرند. به طوری که در حال حاضر سهم کبد چرب متابولیک در ابتلا به فیبروز کبد در جهان، ۹ میلیون مرگ و در مرگهای ناشی از سیروز کبدی، ۱۱۸ هزار مرگ  بوده است.

 اپیدمیولوژی بیماری کبد چرب متابولیک در کودکان و نوجوانان جهان

زنگ خطر شیوع بیماری کبد چرب متابولیک در کودکان و نوجوان جهان هم به صدا درآمده است. بیانیه اخیر دانشمندان بین المللی حاضر در بیانیه، شیوع فزاینده بیماری کبد چرب متابولیک در بین کودکان و نوجوانان را زنگ هشداری برای افزایش شیوع این بیماری در دوران بزرگسالی می داند و با اذعان به این که اطلاعات اپیدمیولوژیک درباره شیوع بیماری کبد چرب متابولیک در بین کودکان و نوجوانان جهان ، بسیار کمیاب است و به تحقیقات بیشتری نیاز دارد ، به یک مطالعه متاآنالیز در سال ۲۰۱۵، استناد می کند که بر اساس آن، شیوع بیماری کبد چرب متابولیک  در کودکان یک تا ۱۹ سال جهان  ۷٫۶  درصد تخمین زده شده که این شیوع در کلینیک های چاقی کودکان و نوجوانان به ۳۴ درصد می رسد! ، شیوع کبد چرب غیرالکلی در بین این جمعیت طی سه دهه گذشته (۱۹۹۰ تا ۲۰۱۷) با افزایش سالانه ۱٫۳۵ درصدی مواجه بوده است.

 اپیدمیولوژی بیماری کبد چرب متابولیک در ایران

اما آخرین مطالعات دقیق جهانی (مطالعه جهانی بار بیماری های گوارش با همکاری محققان ایرانی) نشان می دهد که شیوع بیماری کبد چرب غیرالکلی به عنوان یکی از حاضران در فهرست کشورهای چاق خاورمیانه، به حد نگران کننده رسیده است و ایران، همپای بسیاری از کشورهای جهان در حال تجربه اپیدمی کبد چرب متابولیک است:

•    ۳۰ درصد جمعیت عمومی ایران مبتلا به کبد چرب متابولیک هستند
•     ۳ درصد جمعیت ایران مبتلا به هپاتیت ناشی از کبد چرب متابولیک هستند
•     شمار مبتلایان « فیبروز کبد (سیروز جبران شده ) » ناشی از کبد چرب متابولیک در ایران طی سه دهه گذشته، دو برابر شده است
•     شمار مبتلایان «سیروز کبد ( سیروز جبران نشده ) » ناشی از کبد چرب متابولیک در ایران ، طی سه دهه گذشته سه برابر شده است
•     مرگهای ناشی از کبد چرب متابولیک در ایران طی سه دهه گذشته سه برابر شده است

   سیروز کبدی پیشرفته یکی از مهمترین علل مرگ مبتلایان کبد چرب متابولیک و یکی از علل مرگهای زودرس در ایران است

• سالانه ۵۴۰۰ نفر در ایران، بر اثر ابتلا به سیروز کبد پیشرفته / جبران نشده، فوت می کنند. ۶۴ درصد مرگ های ناشی از سیروز پیشرفته در ایران، زیر ۷۰ سال و ۲۲ درصد زیر ۵۰ سال است.
•     سهم مردان ایرانی در مرگ بر اثر سیروز کبدی در ایران ، ۶۲ درصد و زنان ۳۸ درصد است
•     ۸۰ درصد مبتلایان سیروز کبد پیشرفته / جبران نشده، پیش از مرگ بر اثر نارسایی های مزمن کبدی پیشرفته، بر اثر سکته های قلبی و مغزی فوت می کنند
•     فقدان آمادگی کشورها برای مدیرت بیماری کبد چرب متابولیک با وجود وقوع یک اپیدمی پرچالش

دانشمندان نویسنده بیانیه هشدار می دهند با وجود آن که کشورها در حال تجربه اپیدمی جهانی بیماری کبد چرب متابولیک هستند اما درک کمی از اهمیت این بیماری، تدوین سیاستها و استراتژی های مورد نیاز و کسب آمادگی های کافی برای مدیریت بیماری وجود دارد.

بررسی ۲۹ کشور اروپایی نشان داده است که هیج یک از آنها برای رسیدگی به چالش کبد چرب متابولیک (غیرالکلی) آماده نبوده اند . یک مطالعه جهانی بر روی ۱۰۲ کشور در نقاط مختلف جهان نیز تصویر مشابهی را از نظر عدم آمادگی در برابر مدیریت بیماری ترسیم کرده است.

از این فراتر، بیماری کبد چرب متابولیک ، حتی در راهبردهای ملی مکتوب موجود درباره عوامل خطر بیماری های غیرواگیر هم مورد اشاره قرار نگرفته و تلاش‌ها برای ادغام بیماری کبد چرب متابولیک در دستور کار  بیماری های مزمن غیرواگیر بسیار شایع، به شدت ناکافی بوده است.

ضرورت اجماع گسترده برای تغییر نام بیماری «کبد چرب غیرالکلی» به «کبد چرب متابولیک» / عنوان رایج فعلی، غیرمفید است

در بخش مهمی از بیانیه دانشمندان ، به ضرورت تغییر نام بیماری «کبد چرب غیرالکلی» به «کبد چرب متابولیک» اشاره شده است : کبد چرب متابولیک، یک بیماری چند سیستمی و بخشی از تظاهرات کبدی سندروم متابولیک است و رابطه دو سویه تنگاتنگی با آن دارد؛ اما عنوان “غیر الکلی”   ترکیبی غیرمفید برای این بیماری است  و  در شرایط فقدان اجماع گسترده برای تغییر نام بیماری کبد چرب غیرالکلی، اصطلاح  «NAFLD  » / Nonalcoholic fatty liver disease به شکل رایج همچنان باقی مانده است. حال آن که، اصطلاحاتی با زیربنای متابولیک، علت شناسی بیماری را بهتر منعکس می کند و  لذا اصطلاح « کبد چرب متابولیک» (MAFLD)  / Metabolic Dysfunction–Associated Fatty Liver Disease ، بهترین جایگزین برای کبد چرب غیرالکلی (Nonalcoholic Fatty Liver Disease/  NAFLD) است و اجماع گسترده بر سر این نام، می تواند موجب پیشگیری از فقدان شفافیت و سردرگمی، تعریف دقیق تر چارچوبها و مدلهای مراقبتی و مدیریتی بیماری شود.

  اهمیت بسیار بالای کنترل عوامل خطر بیماری کبد چرب متابولیک برای مدیریت اپیدمی

کنترل اپیدمی کبد چرب متابولیک، بدون کنترل عوامل خطر آن ممکن نیست. عوامل خطر بیماری کبد چرب متابولیک ، «سندرم متابولیک»، «دیابت نوع ۲» ، «فشار خون بالا»،  «چربی خون بالا و «پرخوری، اضافه وزن و چاقی»،   است.

    سندرم متابولیک : سندروم متابولیک مجموعه ای از عوامل خطر شامل فشارخون بالا، دیابت، چربی خون بالا و چاقی شکمی هستند و فرد مبتلا به سندروم متابولیک، همزمان به چند مورد از این نارسایی ها دچار می شود. کبد چرب متابولیک ، بخشی از تظاهرات کبدی سندروم متابولیک است و این دو بیماری، رابطه دوسویه ای با هم دارند. در اکثر افراد، بیماری کبد چرب متابولیک ، در ارتباط با سندرم متابولیک ظاهر می شود .

در حال حاضر ۲۵ تا  ۳۰ درصد ایرانی ها مبتلا به سندرم متابولیک هستند.

 فشار خون بالا: فشار خون بالا و کبد چرب متابولیک، ارتباط تنگانگی با هم دارند ؛ به طوری که ۵۰ درصد مبتلایان کبد چرب غیرالکلی به فشار خون بالا هم مبتلا هستند. در حال حاضر میزان شیوع فشار خون بالا در بزرگسال ایران (۳۰ تا ۷۹ سال) ۴۲ درصد است. شیوع فشار خون بالا در زنان بزرگسال ایران ۴۷ درصد و در مردان بزرگسال ۳۸ درصد است. نیمی از ایرانیان با رسیدن به سن ۵۵ سالگی به فشار خون بالا مبتلا می شوند. تنها ۳۸ درصد مبتلایان فشار خون بالا در ایران تحت درمان هستند و فشار خون بالای تنها ۳۲ درصد افراد تحت درمان کنترل شده است

 دیابت نوع۲: به طوری کلی حدود ۷۰ درصد مبتلایان کبد چرب متابولیک، مبتلا به دیابت نوع ۲ هستند . ۱۵ درصد جمعیت بزرگسال (۳۵ تا ۷۰ سال) ایران مبتلا به دیابت (قند خون ناشتا مساوی یا بیش از ۱۲۶ میلی گرم در دسی لیتر) هستند،؛ بیش از ۲۵ درصد ایرانی ها در مرحله پیش دیابت (قند خون ناشتای مساوی ۱۰۰ تا ۱۲۵ میلی گرم در دسی لیتر ) قرار دارند ،  میزان شیوع دیابت و پیش دیابت در مردان ایرانی  ۱۳ درصد و در زنان ۱۷ درصد است.

 چربی خون بالا: ارتباط چربی خون بالا و کبد چرب متابولیک هم دوسویه و عمیق است. سطح  «کلسترول کلی خون » (Total cholesterol/ Tc )   در  مردان ایران،  ۱۶۷ میلی گرم  و در زنان  ۱۷۴ میلی گرم و بالاتر از میانگین جهانی است .  میانگین  «چربی خون خوب »  HDL / High –Density Lipoprotein   که  بهتر است حدود ۶۰ میلی گرم باشد، در مردان ایرانی  ۴۲٫۵  میلی گرم ودر  زنان ایرانی ۴۸٫۷  میلی گرم است.  میانگین « چربی خون بد »  (LDL/ Low Density Lipoprotein) یا  (  Non HDL)   که بهتر است کمتر از ۷۰ میلی گرم باشد، در مردان ایرانی ، حدود ۱۲۴  میلی گرم و  در زنان  حدود ۱۲۰ میلی گرم است.

چاقی و اضافه وزن: در اکثر جمعیت های جهان، بار بیماری کبد چرب متابولیک با افزایش شاخص توده بدنی بالا بیشتر می شود؛ به طوری که ۸۰ درصد مبتلایان کبد چرب متابولیک را افراد چاق بویژه افراد مبتلا به چاقی شکمی (به عنوان هشدارآمیزترین علامت ابتلا به کبد چرب متابئولیک) تشکیل می دهند.

در ایران،  ۷۰ درصد افراد، گرفتار «چاقی یا اضافه وزن» (۴۷ درصد اضافه وزن و ۲۳ درصد چاقی) هستند؛ ۹۰ درصد افراد هر دو جنس ، تحرک کافی ندارند و ۲۰ درصد دانش آموزان دارای اضافه وزن و چاقی هستند. میزان مصرف کالری روزانه ایرانی ها طی  دو دهه گذشته از ۲ هزار به ۳ هزار کالری رسیده و شمار افراد چاق از سال ۱۳۵۹ تا کنون  ۵٫۵ برابر و تعداد افراد دارای اضافه وزن ۳٫۵ برابر شده است.

پیشنهادات مهم دانشمندان برجسته علوم پزشکی جهان برای مدیریت اپیدمی کبد چرب متابولیک

بیانیه دانشمندان برجسته علوم پزشکی جهان همچنین پیشنهادات مهمی را برای کسب آمادگی های سریع و کافی جهت مدیریت اپیدمی کبد چرب غیرالکلی، به نظام سلامت جهان و کشورها ارائه کرده و خواستار اقدامات فوری سیاستگذاران در زمینه این پیشنهادات است :

•     شکل گیری رهبری جهانی برای دستیابی به اهداف ترسیم شده در مدیریت بیماری کبد چرب متابولیک به کمک سازمان های بین المللی همچون سازمان بهداشت جهانی ،انجمن های علمی پزشکی و استفاده از شبکه وسیعی از افراد و سازمانهای دارای اهداف مشترک در سلامت کبد و عوارض ناشی از آن
•     اقدام فوری کشورها برای تدوین سیاست و راهبرد مستقل ملی و دستورالعمل بالینی مراقبتی جهت ارائه یک پاسخ بهداشتی عمومی قوی به چالشها و مدیریت بیماری کبد چرب متابولیک
•     به رسمیت شناختن بیماری کبد چرب متابولیک در رئوس اصلی سیاستهای راهبردی کنترل بیماری های مهم مزمن غیرواگیر
•     انجام و توسعه مطالعات آینده نگر مبتنی بر جمعیت های مختلف و متکی به داده های پرونده های سلامت الکترونیک برای درک بهتر ابعاد پیچیده بیماری کبد چرب متابولیک
•     توجه بسیار جدی به توسعه دانش پزشکان عمومی و متخصصان غیر هپاتولوژی و گوارش درباره بیماری کبد چرب متابولیک در سیستم آموزش پزشکی کشورها به منظور کنترل وسیع و همه جانبه عوامل خطر مشترک بیماری کبد چرب متابولیک و بیماری هایی همچون دیابت نوع دو، فشار خون بالا، چربی خون بالا، چاقی ، سکته های قلبی و مغزی
•     ایجاد مدل های مراقبتی اولیه و مراقبتهای تخصصی پزشکی همراه با اصلاح مسیرهای فعلی مدیریت بیماری با هدف تشخیص زودهنگام، مرحله بندی درست بیماری با انجام آزمایشات دقیق تر و پیشرفته تر و کنترل موفق بیماری کبد چرب متابولیک
•     تقویت مداخلات اولیه پیشگیرانه از طریق آگاهی بخشی برای بهبود سبک زندگی با همکاری کلیه مراقبان بهداشتی اعم از متخصصان، پزشکان ، سیاستگذاران نظام سلامت، رسانه های عمومی با هدف مدیریت بیماری شامل افزایش تحرک بدنی در جامعه ، انجام فعالیتهای ورزشی منظم، کاهش ۱۰ درصدی وزن بدن در افراد دارای اضافه وزن و چاقی به عنوان سنگ بنای اصلی کنترل بیماری کبد چرب متابولیک و ارائه راهنمایی جامع برای اصلاح رژیم غذایی، خودداری از مصرف کالری اضافه روزانه ، کاهش مصرف چربی های اشباع شده، نوشیدنی های شیرین شده با قند، کربوهیدرات های تصفیه شده و گوشت های قرمز و فرآوری شده و استفاده از رژیم غذایی مدیترانه ای
•     توسعه تلاشها برای دستیابی به درمان کبد چرب متابولیک: کبد چرب متابولیک در حال حاضر درمان خاصی ندارد. بهترین درمان ، انجام فعالیت ورزشی منظم و اصلاح سبک زندگی و رژیم غذایی است . تاثیر ورزش منظم مستقلا تاثیر بسیار زیادی در کنترل بیماری کبدی دارد.  با این حال، کارآزمایی های بالینی بر روی داروهای جدید درمان کبد چرب در حال انجام هستند که مصرف انرژی، دفع انرژی، آسیب ها و برخی بیماری های کبدی را بویژه برای افراد مبتلا به چاقی ژنتیکی که قادر به کاهش وزن خود نیستند، هدف قرار می‌دهند. چالش تحقیقات برای درمان های موثر دارویی کبد چرب متابولیک،  ماهیت تهاجمی بیوپسی کبد، تنوع ذاتی یافته‌های بافت‌شناسی و فقدان جایگزین معتبر برای آنها در کارآزمایی های بالینی طولانی‌مدت است که توسعه درمان‌های مؤثر جدید را تا حدودی پیچیده تر کرده است.
•     اطلاع رسانی های وسیع عمومی برای افزایش آگاهی های سطح بالا درباره بیماری کبد چرب غیرالکلی و عوارض خطرناک آن با استفاده از اصطلاحات ساده و فاقد برچسب و انگ،
•     حمایتهای مالی و قانونی دولتها از تلاشهای در حال انجام برای تدوین سیاست ها و اقدامات سیستم بهداشتی کبد چرب متابولیک

 

دکتر رضا ملک زاده، رییس انجمن متخصصین گوارش و کبد ایران

No tags for this post.