توسعه و پیشرفت در سایه برقراری ارتباطات علمی در جامعه ممکن می شود
دکتر مهدی زارع گفت: ترویج علم کاری تخصصی و عبارت است از ترویج تفکر علمی در جامعه و منظور از جامعه همه مردم هستند، نه فقط متخصصان و فارغ التحصیلان و دانشگاهیان و یا معلمان و محصلان. دانشمندان همواره نیاز داشته اند در این زمینه فعالیت کنند، چراکه اگر این فعالیت ها را انجام نمی دادند، نمی توانستند قسمت زیادی از کارهایشان را در جامعه ای که زندگی می کنند، پیش ببرند. مسیر این ترویج و انجام کار دانشمندان، رسانه تخصصی در حوزه علم و فناوری است. دانشمندان از طرفی باید مردم جامعه خودشان را متقاعد بکنند که کاری که ما انجام می دهیم مفید به حال جامعه است تا این تولیدات علمی مورد توجه جامعه قرار بگیرد و از طرفی دیگر کسانی که در حاکمیت امور را مدیریت کرده و سیاستگذار هستند باید توجهشان به کارهایی که این دانشمدان انجام می دهند جلب شود. اگر اینگونه نشود و کمکی از لحاظ اقتصادی و فراهم کردن امکان کار برای دانشمندان صورت نگیرد، نمی توانند فعالیت هایشان را جلو ببرند.
عضو هیات مدیره انجمن ترویج علم ایران افزود: یک جنبه دیگری که این موضوع دارد لزوم ارتباطات میان خود متخصصان بود چرا که به هر حال مسائلی چون رقابت و شناخت بین افراد مطرح است و اغلب این افراد احساس می کنند که اگر بتوانند میان خودشان ارتباط خوبی برقرار کنند به نفع خودشان خواهد بود و می توانند قوی تر باشند و به صورت یک اجتماع در بیایند که آن اجتماع علمی از حقوق علمی و صنفی آنها دفاع کند و برایشان امکانات بگیرد و از حیثیت و حرمت تخصصی آن گروه علمی دفاع بکند. به جای اینکه یک نفر به تنهایی بخواهد این کارها را انجام بدهد. این کار از طریق رسانه تخصصی در حوزه علم امکان پذیر است.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: رسانه تخصصی سخنگو و مدیوم ارتباطی جامعه علمی است. در مورد مسایل علمی، اگر اجتماع علمی پاسخگو باشد قطعا بهتر است. ترویج علم هم به دلیل ارتباط با جامعه، ارتباط با حاکمیت و ارتباط با خود دانشمندان کار رسانه تخصصی است. رسانه تخصصی باید با زبان و قوانین تخصصی آن حوزه (های) تخصصی سخن بگوید و مطلب منتشر کند.
وی در پاسخ به این پرسش که رسانه های کنونی کشور ما در مقایسه با سایر کشورها در حوزه روزنامه نگاری علم در چه سطحی قرار دارند؟ گفت: رسانه های ما در مقایسه با کشورهای پیشرفته و مجلاتی که بیش از 100 سال است که منتشر می شوند (مانند مجله نیچر و ساینس) هنوز راهی بسیار طولانی برای پیمودن دارند. ولی در مقایسه با کشور های در حال توسعه – مانند ترکیه، مالزی و اندونزی- ما رسانه های تخصصی خوب و بعضا حرفه ای در زمینه ترویج علم و فناوری داریم.
زارع با اشاره به چالش های پیش روی رسانه های علمی کشور برای برآورده کردن نیازهای علمی جامعه و اشاعه اخبار و مطالب آگاهی دهنده، اظهار کرد: برخی از متخصصان به لحاظ شخصی و روانی دوست دارند به صورت فردی فعالیت داشته باشند و تمایلی به ترویج دستاورد علمی خود در جامعه ندارند و برخی دیگر معتقدند اگر ما راجع به حوزه تخصصی خود برای عموم و سیاستمداران حرف بزنیم شان علم و تخصص ما پایین می آید. نگاه دیگر این است که اگر ما وارد این فضاها بشویم فعالیت علمی مان لو می رود و در معرض دید قرار می گیرد. البته خوشبختانه هرچه جلوتر می رویم این نگاه ها کمتر می شود. چون یکسری الزامات در دنیای ارتباطات هست که لزوم برقراری این نوع از ارتباطات را بوجود می آورد و اگر هم نخواهیم، این اتفاق رخ می دهد. به عنوان مثال زمانی که زلزله ای اتفاق می افتند و خبرنگار شبکه ای تلویزیونی با من تماس می گیرد و من اگر بگویم صبر کن من اطلاعات بگیرم، خودشان با مراجعه به وب سایت سازمان زمین شناسی آمریکا، زیرنویس می کنند این سازمان مختصات این زلزله را اینگونه اعلام کرده است و من خود در حین مصاحبه آن اطلاعات در حال زیر نویس شدن را می بینیم و گاهی مجبور می شوم به اطلاعاتی که زودتر از گفتگو با من گرفته اند هم توضیحاتی اضافه کنم. این مساله واقعیتی است که رسانه های امروز منتظر برخوردهای رسمی اینچنینی مانند اینکه از طریق روابط عمومی و در قالب بیانیه رسمی، اطلاعات برایشان ارسال شود، نمی مانند.
دانشیار پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله، خبرگزاری علمی را کانال ارتباطی مسئولان و برجستگان و نخبگان علمی کشور دانست و در مورد نحوه برقرار این ارتباط گفت: 1- کارهای علمی و پیشرفتهای واقعی را به درستی از کارهای سطحی و شعاری و تبلیغات معمولا اشتباه در مورد کارهای انجام نشده که ممکن است به عنوان پیشرفت جلوه دهند، جدا شوند. در مورد دستاوردهایی که از سوی دستگاه های رسمی یا خود مجریان پروژه های علمی و تحقیقاتی ممکن است منتشر و ترویج شوند حتما می بایست در ابتدا با چند منبع علمی کنترل و صحت سنجی شوند. 2- اصرار بیهوده بر اول بودن (معمولا به عنوان اول در خاورمیانه و بعضا به عنوان اول یا اولین بار در دنیا!) در خبرها نشود. این اخبار که بر اول بودن کارهای باارزش انجام شده در مقایسه با سایر تجربیات سایر کشورها اصرار دارند معمولا بدون کنترل موارد مشابه (و اینکه واقعا چند کار از این نوع و یا مشابه و حتی بهتر از آن در دنیا انجام شده است) موجب می شوند تا اصل کار که اهمیت ویژه داشته، تحت الشعاع یک تبلیغ غلط و بیهوده قرار گیرد. ضمنا همه کارهای علمی قرار نیست برای مهم بودن الزاما برای اولین بار انجام شده باشند. هم در کشور ما و هم در سایر کشورها، انجام کارهای ترویج علمی باید به صورت شبکه ای انجام شود، به نحوی که بخشی از یک کار در هر موسسه یا آزمایشگاه توسعه می یابد. 3- در ارایه و ترویج دستاوردها و پیشرفت ها بی دقتی در طرح و تشریح آنچه واقعا رخ داده می تواند به نتیجه ای عکس هدف اطلاع رسانی منجر شود. بی دقتی در انعکاس مطالب علمی که معمولا در تشریحشان از زبان تخصصی همان شاخه تخصصی باید استفاده کرد و در عین حال باید زبان ترویجی در ارایه گزارش به کار برد، کار سخت و ظریفی است. انجام این مهم اگر با دقت صورت نگیرد به توسعه شبه علم می انجامد و از سوی دیگر متخصصان که اخبارشان بد منعکس می شود معمولا رغبتی برای همکاری بیشتر با رسانه ها نخواهند داشت.
عضو هیات مدیره انجمن ترویج علم ایران در پاسخ به این پرسش که در فرآیند سیاستگذاری های کلان علمی، تقویت چرخه تولید علم و بازتعریف مسئولیت های نهاد های مختلف علمی کشور از جمله دانشگاه ها، وجود یک خبرگزاری علمی چقدر می تواند موثر باشد؟ گفت: اول باید حوزه تخصصی را تعریف کرد. ما یک حوزه مطالعه علم، فناوری و جامعه (Science, Technology and Society; STS) را داریم و یک حوزه دیگر علم، فناوری، جامعه و محیط زیست Science, Technology, Society and Environment; STSE)) . به نظر من این حوزه مطالعاتی اخیر تمام مجموعه سیاستگذاری امروز در حوزه ترویج علم در دنیای مدرن را در بر می گیرد و بین این عرصه ها ارتباط برقرار می کند. به نظر می آید به شیوه مدرن و با این اسامی تقریبا از اواخر دهه 70 در آمریکای شمالی و کانادا به این قضیه به صورت جدی و به عنوان رشته دانشگاهی پرداختند و به تدریج کشورهای اروپایی و ژاپن به آن توجه کردند. در این حوزه مطالعاتی، هدف های اصلی در نظر گرفتن آموزش و ترویج علوم با نگاه به اخلاق، فرهنگ، جامعه، اقتصاد و سیاست، درگیر کردن دانشجویان و دانش آموزان با واقعیت ها و مساله های جوامع امروز مثل آلودگی محیط زیست، ناامنی، گرم شدن زمین، و به کارگیری علم برای اصلاح نگاه مردم (همه مردم، نه فقط نخبگان) به واقعیات جهان پیرامون، توسعه نگاه نقادانه به ارتباط بین علم، فناوری، جامعه و محیط، و توسعه توانایی های بشر امروز با به کارگیری علم برای حل مسایل امروزه خود است. اخیرا کشورهای در حال توسعه هم به آن می پردازند و در ایران هم به این عرصه به طور خاص توجه می شود مانند گروه هایی که در دانشگاه تهران، شریف، امیرکبیر، شیراز، تبریز و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه و همچنین پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی به این قضیه به اشکال مختلف به صورت تخصصی و آکادمیک می پردازند و مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور هم به صورتی دیگر به این عرصه کمک می کند.
زارع افزود: در بررسی هایی که من داشتم ترکیه چند سالی زودتر از ما وارد این عرصه شده است و دوره دکترای STSE و دوره های مشابه یا نزدیک به این حوزه در دانشگاه های مهمی چون دانشگاه آنکارا، دانشگاه صنعتی خاورمیانه و دانشگاه بوغازیچی استانبول گذاشته اند و به نظر می آید سیاستگذاران کشورهایی مثل کشور ما فهمیده اند که اگر می خواهند مسیر توسعه و پیشرفت را طی بکنند این مسیر الزاما از توسعه علم میان طبقه دانشمندان عبور نمی کند بلکه باید در این زمینه مطالعه کرد که چگونه می توانیم ارتباطات علمی را در جامعه، و علم و فناوری را برای جامعه و در تعامل با مردم و محیط برقرار کنیم. ارتباطات علمی کمک می کند برای اینکه بدانیم چقدر این موضوع به ما و جامعه مربوط می شود و یک جنبه قابل بیان که برای جامعه مفید است این است که به عنوان مثال یک پزشک می گوید اگر این کارها را انجام بدهید جامعه کنونی ایران ما سالمتر خواهد بود (یا خواهد شد)، در زلزله شناسی و مهندسی زلزله می گوییم که اگر این موارد را انجام بدهید جامعه ایمن تر در برابر خطر زمین لرزه خواهیم داشت و ریسک را می توانیم (و باید) با استفاده از این علم و فناوری پایین بیاوریم و… و از جنبه دیگر به لحاظ تاریخی ریشه های علمی و هویتی جامعه را استمرار می بخشد.
No tags for this post.
