المپیادهای علمی، بهانه‌ای جدی برای توجه به علوم پایه

واقعیت این است که هدف غایی طراحان و برگزارکنندگان المپیادهای علمی در سطح جهانی نه تنها ایجاد فضایی برای رقابت در سطح بین المللی، بلکه به وجود آوردن امکانی برای آشنایی و ایجاد ارتباط میان دانش آموزان با استعداد در رشته های گوناگون علمی بویژه در علوم پایه از سنین نوجوانی با یکدیگر بوده است. بازار کار محدود فارغ التحصیلان علوم پایه در سطح جهان موجب شده است در سال های اخیر این چالش همواره وجود داشته باشد که بخش بزرگی از دانش آموزان مستعد نسبت به ادامه تحصیل در علوم پایه از خود رغبت نشان نمی دهند و این خطری برای پیشرفت مرزهای علم بشر در آینده تعبیر شده است. طراحان برگزاری المپیادها با نگاهی آینده نگر این طور در نظر گرفته بودند که اگر نگوییم همه، دست کم بخش بزرگی از همین دانش آموزان مستعد و علاقه مند در آینده ای نه چندان دور می توانند به دانشمندان طراز اول رشته مورد علاقه شان در کشور خود بدل شوند و برای تشویق هر چه بیشتر آنها و فراهم آوردن زمینه ای برای شناخت همتایان خود در دیگر کشورها، المپیادهای علمی می تواند در نقش کاتالیزوری برای افزایش انگیزه و هر چه بیشتر علاقه مند شدن آنها به علم و بویژه علوم پایه عمل کند.

با وجود این، المپیادهای علمی و هدف از برگزاری آن در ایران قصه ای متفاوت دارد. کنکور سراسری، سد بزرگی است که همواره جوان 18 ساله ایرانی برای ورود به دانشگاه مقابل خود دیده است. درست در سن و سالی که احتمال لغزش و تشخیص راه صحیح برای ادامه زندگی بالاست، جوان ما مقابل یکی از سرنوشت سازترین تصمیم های زندگی خود قرار می گیرد. در این میان از آنجا که مدال آوران طلا در المپیادهای ملی امکان ورود بدون کنکور را به دانشگاه و رشته مورد علاقه خود دارند، بسیاری از دانش آموزان و خانواده ها و مدارس آنها برای کسب این مدال و به دست آوردن چنین امکانی به هر دری می زنند؛ از درس خواندن و انجام تمرین های شبانه روزی از اول دبیرستان گرفته تا استخدام مجرب ترین معلم ها و خرید بهترین تجهیزات برای فراهم کردن زمینه ای به منظور کسب عالی ترین آموزش ها. به این ترتیب دانش آموزان مستعد برای شرکت در المپیادهای علمی در سطح ملی به انگیزه کسب مدال طلا به منظور ورود بی دغدغه به دانشگاه و کسب افتخار برای خود، خانواده، مدرسه، شهر و… آماده می شوند و البته اگر مدال نقره یا برنز هم کسب کنند، سهمیه قابل توجهی برای ورود به دانشگاه خواهند داشت.

اما آنچه بویژه ما را تا حدودی از هدف شرکت در المپیادهای علمی جهانی دور کرده این است که بیشتر دانش آموزان ایرانی پس از شرکت در المپیادهای بین المللی و کسب مدال های رنگارنگ وقتی نوبت انتخاب رشته و دانشگاه می رسد، با نگاهی واقع بینانه ـ که برآمده از تجارب اعضای خانواده، معلمان و دوستان آنهاست ـ نه در رشته علوم پایه مورد علاقه خود که در رشته های پزشکی و مهندسی ثبت نام می کنند که معمولا بازار کار مناسب تری در ایران و کشورهای جهان پیش روی فارغ التحصیلان خود قرار می دهند. این از آفت هایی است که بسیاری از کارشناسان آموزشی، المپیادهای علمی در ایران را مبتلا به آن دانسته و شرکت و برگزاری آنها را به نوعی نقض غرض تفسیر می کنند.

اما وجه دیگر ماجرا که اتفاقا نیمه پر این لیوان است به اثر غیرمستقیم برگزاری المپیادها در ایجاد نگاهی جدی تر به مقوله آموزش علوم پایه در مدارس بازمی گردد. سال هاست به تجهیزات کمک آموزشی و آزمایشگاه ها در مدارس و بویژه مدارس دولتی به عنوان بخشی لوکس و نه چندان ضروری در فرآیند آموزش نگاه شده است. خاطرات دوران مدرسه خود را به یاد آورید. چند بار به یاد دارید آزمایشگاه ها با فرض سالم بودن تجهیزات با همان قوتی برگزار شود که کلاس های تئوری ریاضی، هندسه، شیمی و فیزیک برگزار می شد؟

این موضوعی است که همواره باعث شده دانش آموزان ایرانی در بخش های عملگرایانه و آزمایشگاه علمی نسبت به همتایان خارجی خود ضعیف تر باشند. با این حال در سال های اخیر انگیزه بسیاری از مدارس در تهران و شهرهای کوچک و بزرگ برای شرکت موثر در المپیادهای علمی و کسب نتایج درخشان موجب شده آزمایشگاه های آنها به انواع و اقسام تجهیزات روز مجهز شوند و برای تعمیر و نگهداری آنها نیز برنامه ای در نظر گرفته شود.

بسیاری از مدارس که کمتر رنگ رایانه و تلسکوپ به خود دیده بودند، به قصد نتیجه گرفتن دانش آموزان شان در المپیادهای رایانه و نجوم، با کمک های اولیا و شهریه هایی که از دانش آموزان می گیرند تجهیزات مناسبی خریدند و در حالی که در شرایط عادی امکان نداشت بتوانند در دانش آموزان شان انگیزه ای برای آموختن مسائلی فراتر از کتاب درسی ایجاد کنند، نفس برگزاری المپیادها موجب شد دانش آموزان صرف نظر از تلاش برای درس خواندن به قصد موفقیت در کنکور، نیم نگاهی به یادگیری در حوزه های فرادرسی مانند ادبیات، هندسه، نجوم، رایانه و نانوفناوری از خود نشان بدهند و به طور کلی آزمایشگاه ها را در مدارس جدی تر بگیرند. این از مهم ترین فایده هایی است که برگزاری المپیادهای علمی در ایران داشته و صرف نظر از نقاط ضعف و مقوله فرار مغزها، باید به این نیمه پر توجهی جدی کرد و در جهت بخشی مناسب تر به آن بیشتر کوشید.

منبع:جام جم انلاین